لزوم تغییر ساختار وزارت خارجه چیست؟

رامین مهمانپرست، سخنگوی دستگاه سیاست خارجی دولت دهم، در بخشی از گفت‌وگو با برنامه صدای دیپلمات در پاسخ به این سوال که لزوم تغییر ساختار وزارت خارجه چیست گفت:

• چرا ساختار وزارت خارجه ما ایراد دارد؟ شما در هر وزارت خارجه‌ای بروید می‌بینید که هر چند سال یکبار ساختار را عوض می‌کنند و این خیلی طبیعی است. اصلاً ما هر چند سال یکبار ساختار را عوض کردیم، می‌کنیم و باید هم این کار را بکنیم. زیرا ساختار وزارت خارجه باید در مقابل اتفاقاتی که در سطح دنیا می‌افتد، انعطاف داشته باشد. باید خودش را تطبیق بدهد. یعنی به یکباره یک کشور خیلی مهم می‌شود و مثلاً کشور دیگر ضعیف می‌شود. یا یک منطقه یکباره خیلی مهم یا در مقطعی غیر مهم می‌شود. پس باید مدام رصد کرد و این ساختار را تغییر داد.
• من حدود 37 سال سابقه مدیریت در وزارت خارجه را دارم و خاطرم هست 3، 4 بار ساختار عوض شده است. موضوعی و یا منطقه‌ای شده است. مدام ساختارهای مختلف را امتحان کردیم، اما این ساختار فعلی خیلی اشکال دارد. وقتی شما در وزارت خارجه یک معاونت دیپلماسی اقتصادی تعیین می‌کنید، اولین نتیجه‌ای که می‌توان از این ساختار گرفت آن است که بقیه معاونت‌ها نباید کار اقتصادی کنند. چون معاون اقتصادی داریم و او باید این کارها را  دنبال کند. در صورتی‌که همه در وزارت خارجه می‌دانند کار روابط دوجانبه با معاونت سیاسی است.
• روابط در وزارت خارجه راجع به این‌که چه کاری انجام بدهیم، سرمایه‌گذاری کنیم یا خیر، واردات، صادرات، اقدامات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و امنیتی یا کلاً هر کاری که بخواهد اتفاق بیفتد با معاونت سیاسی است. معاونت اقتصادی فقط بحث‌های کلان اقتصادی یا موضوعات مهم بین‌المللی اقتصادی را می‌تواند دنبال کند، نمی‌تواند ورود کرده و کار دوجانبه انجام دهد.
• پس وقتی یک معاون اقتصادی گذاشتید مجبور هستید کنار آن یک معاون سیاسی هم قرار دهید. معاون سیاسی در این میان مسئول تنظیم روابط دوجانبه با 130، 140 کشور است. آیا یک معاون می‌تواند همه روابط با کشورهای مختلف را دنبال کند؟ دعوت کند، سفر برود، ریز برنامه‌ها را طراحی و کنترل کند؟ خب نمی‌تواند و نمی‌رسد. پس 8 یا 9 مدیر کل برای او تعیین می‌کنند و می‌گویند مدیرکل‌ها این کارها را بکنند و آن معاون نظارت کلی داشته باشد. خب اولین قاعده در روابط دوجانبه با کشورها این است؛ پروتکل می‌گوید اگر شما می‌خواهید با همتای خودتان در کشوری ملاقات کنید اگر مدیرکل هستید یک مدیرکل در مقابل شما می‌نشیند. یعنی سطح روابط دوجانبه در سطح دو مدیرکل پایین می‌آید و هرچه سطح پایین‌تر بیاید تصمیمات بزرگ کم‌تر اتخاذ می‌شود.
• ساختار فعلی وزارت خارجه اشکال دیگری هم دارد؛ از زمانی که آقای دکتر ظریف ساختار را عوض کرد و اتفاقاً آقای دکتر عراقچی معاون سیاسی شده بود و تا الان هم ادامه پیدا کرده است، معاون سیاسی که مسئول روابط دوجانبه است، خودش مسئول گفت‌وگوی برجام هم بود. یعنی تازه باید نصف وقت‌اش را هم برای برجام صرف می کرد. تازه آن موقع (دولت های یازدهم و دوازدهم) که خیلی وقت هم می‌گذاشتند.
• قصد دارم بگویم در این ساختار اشتباه، روابط دوجانبه بیشترین لطمه را خورد و ما نتوانستیم با کشورها یک رابطه صمیمانه، چندبُعدی با برنامه‌های بلندمدت تعریف کنیم. پیشنهاد ما این است که به جای‌ این‌که ساختار را موضوعی تعریف کنند، منطقه‌ای تعریف کنید. مثلاً 3، 4 یا 5 معاون منطقه‌ای بگذارید و هر معاون با 20 تا 30 کشور در ارتباط باشد. تمام موضوعات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، امنیتی و... برعهده این معاونت باشد.
• وقتی 20، 30 کشور در حیطه عملکرد یک معاون وزیر است می‌تواند سفر کند، دعوت کند، طراحی بلندمدت کند، کار استراتژیک انجام دهد، کار اقتصادی و کار سیاسی‌اش را خودش هماهنگ کند، لازم نیست با فرد دیگری هماهنگی داشته باشد و رقابت از بین می‌رود. این‌طور نیست که یک نفر بگوید کار اقتصادی است و دیگری بگوید نه خیر کار سیاسی است. این چیزهایی است که در عمل اتفاق می‌افتد.
• ما به جای داشتن یک معاون اقتصادی 5 معاون اقتصادی خواهیم داشت. یعنی تمام کسانی که روابط دوجانبه را برعهده دارند، همگی کار اقتصادی می‌کنند. پس ما ساختار را باید حتماً اصلاح کنیم. اشکال دیگری هم که در رایزن‌های بازرگانی‌مان داریم این است که از بیرون وزارت خارجه اعزام می‌شوند.

متن و ویدئو کامل گفت‌وگوی رامین مهمانپرست با برنامه صدای دیپلمات را اینجا بخوانید و ببینید.