حکمرانی دیجیتال بدون اینترنت جهانی؟!

به گزارش ت جارت‌نیوز ، ابراهیم رئیسی هفته گذشته در شرایطی سخن از حکمرانی دیجیتال به میان آورد که دسترسی کاربران ایرانی به اینترنت جهانی شدیدا محدود شده است. وی که شکل گیری یک دولت قوی را منوط به پیروی از الگوی دولت هوشمند و مدل حکمرانی دیجیتال دانسته بود دستوراتی هم در این راستا صادر کرد که تقویت خدمات رسانی از طریق پنجره ملی خدمات دولت هوشمند یکی از آنها است.

به باور متخصصان اولین رکن حکمرانی دیجیتال، تعامل با سایر دولت‌ها و محصولات ارائه شده آنها در فضای دیجیتال است. محدودیت‌های اخیر اعمال شده برای کاربران اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، عملا مفهوم حکمرانی دیجیتال را زیرسوال می‌برد.

حکمرانی دیجیتال چیست؟

نیما نامداری، عضو هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران درباره ماهیت حکمرانی دیجیتال به تجارت‌نیوز گفت: حکمرانی دیجیتال یک مفهوم جدید است و هنوز ابعاد و جنبه‌های مختلف آن مورد بحث است و نمی‌شود تعریف مشخصی از آن ارائه داد.
وی ادامه داد: اما آن چیزی که تقریبا همه روی آن اتفاق نظر دارند این است که مسئله حکمرانی دیجیتال، ایجاد ضوابط و شرایطی است که از حقوق کاربران و فعالیت در فضای دیجیتال، چه فعالیت فردی و چه کسب‌وکاری، توسط شهروندان حمایت شود. یعنی از داده‌های محرمانه کاربران حفاظت شود و تعاملات آن‌ها در فضایی تحت نظارت اتفاق بیفتد تا از لطمه به حقوق آن‌ها جلوگیری شود.

نامداری با اشاره به اینکه حکمرانی در فضای دیجیتال مانند فضای فیزیکی دارای ابعاد و جنبه‌های مختلفی است، ادامه داد: جنبه اول جنبه قانون‌گذاری است. یعنی قوانینی وضع شوند که مبنای عمل باشند. جنبه دوم جنبه داوری و دادگستری است؛ یعنی اگر با فردی خلاف قوانین رفتار شود، جایی برای دادرسی باشد. جنبه سوم جنبه انتظامی است؛ یعنی وجود مکانیزم‌هایی که از وقوع جرم پیشگیری کنند.

عضو هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران بر تفاوت اقتضائات فضای دیجیتال با اقتضائات فضای فیزیکی تاکید کرده و یادآور شد: در فضای دیجیتال، کاربران در حال تعاملات فراملیتی هستند. یعنی کسی برای بازدید از یک سایت خارجی، نیازی به گرفتن ویزا ندارد. یا مثلا در جهان دیجیتال، مانعی برای فعالیت به عنوان کاربر ناشناس وجود ندارد. اما در جهان فیزیکی همه فعالیت‌ها مستلزم احراز هویت هستند.

نامداری پیرامون تفاوت‌های فضای دیجیتال و فیزیکی افزود: این تفاوت‌ها، کاربردهای حکمرانی دیجیتال و چالش‌های آن را نمایان می‌کنند. دولت‌ها باید این تفاوت‌ها را تشخیص دهند و بر اساس آن کارکردهای قانونگذاری، داوری و انتظامی را اعمال کنند. از آنجایی که جهان دیجیتال مدام در حال تغییر و تحول است، مفهوم حکمرانی دیجیتال نیز مفهومی سیال و قابل تغییر است.

حکمرانی دیجیتال؛ حکمرانی منعطف و حداقلی

نامداری با تاکید بر اینکه حکمرانی دیجیتال، به معنای پذیرش شکل جدیدی از حکمرانی است به لزوم انعطاف‌پذیری در حکمرانی دیجیتال اشاره کرده و گفت: کشورهای توسعه‌یافته پذیرفته‌اند همانگونه که در فضای واقعی حکمرانی می‌کنیم، نمی‌توانیم در فضای دیجیتال حکمرانی دیجیتال داشته باشیم.

وی افزود: از همه مهم‌تر چون جهان دیجیتال، جهان بسیار سیال و پیچیده‌ای است، در کشورهای توسعه‌یافته پذیرفته شده که حکمرانی دیجیتال باید پدیده‌ای منعطف و حداقلی‌گرا باشد. یعنی دولت تنها در حوزه‌هایی دخالت کند که مداخله در آن حوزه‌ها ضروری است. به همین دلیل در این کشورها مداخله‌هایی مثل اینکه مردم باید چه محتوایی را ببیند صورت نمی‌گیرد. البته به جز بحث‌های اخلاقی که همه کشورها روی آن توافق دارند.

او همچنین اضافه کرد: جنبه دیگری که در حکمرانی دیجیتال به شدت مورد تمرکز بوده این است که تلاش می‌شود تعاملات افراد در فضای دیجیتال به گونه‌ای باشد که در صورت تخلف از یک قانون، قابل رهگیری باشد. به همین دلیل اطلاعاتی مثل سوابق تراکنش‌ها در تمام دنیا توسط پلتفرم‌ها نگهداری می‌شود.
اما نکته اینجاست که درکشورهای توسعه‌یافته استفاده از این داده‌ها به شدت کنترل شده است و دولت نمی‌تواند بدون دلیل موثقی به داده‌های کاربر دسترسی پیدا کند. اینجا اعتماد بین مردم و دولت بسیار مهم است.

مردم حکمرانی دیجیتال را به رسمیت نمی‌شناسند

عضو هیات مدیره سازمان نظام صنفی رایانه‌ای تهران درباره اعتماد مردم به دولت و پلتفرم‌ها ادامه داد: در کشورهای توسعه‌یافته مردم به پلتفرم‌ها اعتماد می‌کنند تا داده‌های آن‌ها را نگهداری کنند و از طرفی دیگر، به دولت اعتماد می‌کنند که از داده‌های آن‌ها استفاده غیرمتعارف نکند.
به‌علاوه، دولت پلتفرم‌ها را نیز کنترل می‌کند که آن‌ها نیز از داده‌های مردم استفاده غیرمتعارف نکنند. اما متاسفانه در جامعه ما اعتماد بین مردم و دولت به میزانی نیست که جامعه به ایفای این نقش توسط نهادهای رسمی اعتماد داشته باشد. همین موارد باعث می‌شود مردم حکمرانی دیجیتال را به رسمیت نشناسند.

او با اشاره به اینکه دنیای دیجیتال، مرز جغرافیای ندارد و قواعد حکمرانی که در فضای فیزیکی وجود دارد در جهان دیجیتال قابل اعمال نیست، گفت: در جهان دیجیتال، نیاز به تعامل دو سویه است یعنی دولت‌ها می‌پذیرند که به ضوابط و قواعد پلتفرم‌ها احترام بگذارند و بالعکس. اما وقتی پلتفرمی فیلتر می‌شود، دیگر تعامل معنایی ندارد.

پلتفرم‌های خارجی به دولت ایران اعتماد ندارند

این کارشناس فناوری ضمن تاکید بر اینکه دولت ایران به طور مکرر با اعمال فیلترینگ پلتفرم‌ها، بی‌اعتمادی خود را به پلتفرم‌های خارجی نشان داده است، گفت: به طور طبیعی چنین امری مسیر را یکطرفه می‌کند و پلتفرم‌های خارجی نمی‌توانند تعاملی با دولت داشته باشند.
نکته دیگری که اهمیت دارد این است که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و مسائل مالی و بانکی، خیلی از وجوه تجاری که در پلتفرم‌ها وجود دارد و انگیزه آن‌ها برای تعامل با دولت‌ها است، به هیچ وجه موضوعیت پیدا نمی‌کند. مثلا شهروندان ایرانی نمی‌توانند در توییتر تبلیغات انجام دهند. هم به دلیل ممنوعیت‌های قانونی دولت ایران و هم به دلیل این که اساسا مجرایی برای پرداخت پول به این شرکت آمریکایی وجود ندارد. طبیعتا دیگر بازار ایران برای توییتر جذابیتی نداشته و انگیزه‌ای هم برای تعامل با دولت ایران نخواهد داشت.

حکمرانی دیجیتال ناقص

نامداری با اشاره به اینکه مجموعه‌ای از محدودیت‌ها و تحریم باعث شده حکمرانی دیجیتال در ایران، توانایی رقابت با پلتفرم‌های اصلی دنیا را نداشته باشد، گفت: دولت فضای رقابت را محدود کرده و تنها مردم را مجبور به استفاده از پلتفرم‌های داخلی می‌کند. مردم هم که اعتمادی به ابزارهای داخلی ندارند و ترجیح می‌دهند از پلتفرم‌های خارجی استفاده کنند. این رفتارها باعث می‌شود نوعی حکمرانی ناقص و ناکارآمد در فضای دیجیتال شکل بگیرد.

این کارشناس فناوری در پایان خاطرنشان کرد: مدتی قبل گوگل از بازار چین خارج شد زیرا احساس می‌کرد دولت چین خواسته‌هایی از گوگل برای دسترسی کاربران چینی دارد که می‌تواند به اعتماد کاربران گوگل لطمه بزند. بنابراین ترجیح داد منافع اقتصادی خود را زیر پا بگذارد و از بازار چین خارج شود. دولت‌ها باید واقعیت قدرت گرفتن پلتفرم‌های بزرگ را بپذیرند و شروع به تعامل با آن‌ها کنند. این چیزی است که ما در ایران با آن فاصله زیادی داریم.