طاهره خواجه 
تجارت‌نیوز گزارش می‌دهد:
چرا ایران یونیکورن ندارد؟
ایران یونیکورن ندارد؛ یعنی تاکنون حتی یک استارتاپ ایرانی به ارزش یک میلیارد دلار نرسیده است. دلایل زیادی در این ارتباط وجود دارد؛ از مهیا نبودن فضای کسب‌وکار در ایران و دخالت‌های دولتی گرفته تا فیلترینگ و قطعی اینترنت؛ کمبود سرمایه و مهاجرت منابع انسانی از دیگر دلایل عدم ایجاد یونیکورن در ایران است. همچنین مسیر بورسی‌شدن به‌عنوان یکی از منابع مهم تامین مالی استارتاپ‌ها، کماکان به روی کسب‌وکارهایی چون دیجی کالا، اسنپ، بازار و… بسته است و مانعی برای رشد هرچه بیشتر این کسب‌وکارها شده است. جذب سرمایه خارجی هم در شرایط فعلی ایران امکان‌پذیر نیست.
به گزارش تجارت‌نیوز ، بیش از 10سال از عمر مفید اکوسیستم استارتاپی در ایران می‌گذرد. زیست‌بومی که با بازگشت بسیاری از صاحبان تجربه، کارآفرینان، منتورها و سرمایه‌گذاران ایرانی خارج از کشور پایه‌گذاری شد تا شاید کسب و کارهای بزرگ و یونیکورن پرورش دهد.
در این زمینه امیدهای زیادی شکل گرفت و براساس گفته‌های سعید رحمانی مدیرعامل سابق سرآوا که پنجشنبه گذشته طی ویدئویی در کانال یوتیوب خود منتشر کرد، در سال 1393، دیجی کالا تا 200میلیون دلار ارزش‌گذاری شد. در‌حالی‌که در همان زمان شرکت ترندیول یعنی استارتاپی از ترکیه چیزی در حد یک اتاق بوده و هنوز رشد بالایی را تجربه نکرده بود.
به مهیا نبودن فضای کسب‌وکار در ایران اشاره کردیم؛ یکی از اهرم‌هایی که به نوعی ترمز کسب‌وکارهای استارتاپی را کشید، انتشار شبنامه‌ها و متهم کردن بنیان‌گذاران و کارآفرینان ایرانی به وابستگی به خارج از کشور و… بود. در حال حاضر هم یکی از دلایلی که به کسب‌وکارهای بزرگ اکوسیستم اجازه حضور در بورس داده نمی‌شود، ترکیب سهام‌داری آنهاست؛ اینکه افرادی از خارج از کشور یا صندوق‌های سرمایه‌گذاری خارجی در این کسب‌وکارها سرمایه‌گذاری کرده‌اند. در این میان تنها تپسی توانست اوایل سال جاری، بخشی از سهام خود را در بورس عرضه کند.
نگاهی به استارتاپ‌های منطقه
دو استارتاپ ترکیه یعنی گتیر و ترندیول، به ارزش بیش از 10میلیارد دلار رسیده‌اند. یعنی در حالی که اکوسیستم استارتاپی ایران در آرزوی یک یونیکورن (استارتاپ یک میلیارد دلاری) می‌سوزد، ترکیه دو دکاکورن دارد. گتیر بیش از 12میلیارد دلار و ترندیول تا 16.5میلیارد دلار ارزش‌گذاری شده‌اند. گتیر در تلاش است که سهام خود را در کنار غول‌های دنیای فناوری و در آمریکا عرضه کند و با شعار "آفتاب در گتیر غروب نمی‌کند"، علاوه بر حضور در بازار کشورهای آسیایی همچون هند، بازار کشورهای اروپایی را درو کرده و اکنون به بازار آمریکا رسیده است.
استارتاپ گتیر ترکیه تنها در سال ۲۰۲۲، یک میلیارد دلار سرمایه خارجی جذب کرد. همچنین ترندیول در این سال، با جذب سرمایه یک و نیم میلیارد دلاری به ارزش 16.5میلیارد دلاری رسید.
ترندیول تاکنون ۱.۵میلیارد دلار از علی‌بابای چین و بیش از ۲میلیارد دلار از سافت‌بانک (یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های سرمایه‌گذاری جهان و سرمایه‌گذار کسب‌وکارهایی چون وی‌ورک) و شرکت‌های سرمایه‌گذاری دیگر از امارات و قطر جذب سرمایه کرده و الان به یکی از بزرگ‌ترین شرکت‌های منطقه تبدیل شده است. این دو استارتاپ الان دکاکورن شده‌اند. یعنی در خاورمیانه شرکت‌های استارتاپی با ارزش بیش از 10میلیارد دلار داریم. در‌حالی‌که کل جذب سرمایه خارجی در اکوسیستم ایران به زحمت به بالای 350میلیون دلار می‌رسد.
چرا 5 یونیکورن در ایران شکل نگرفت؟
نخستین جذب سرمایه خارجی در اکوسیستم استارتاپی ایران در سال 1393 اتفاق افتاد. در این سال، نشریه اکونومیست گزارشی منتشر کرد که در آن به ارزش‌گذاری 150میلیون دلاری دیجی کالا اشاره شد. البته اکونومیست بعد از تعاملاتی که با فعالان داخلی داشت و صورت‌های مالی دیجی کالا را رویت کرد، ارزش‌گذاری خود را تا 200میلیون دلار افزایش داد.
با احتساب این سرمایه‌گذاری‌ها و امیدهایی که ایجاد شد، براساس نقشه راه شکل‌گیری و رشد اکوسیستم استارتاپی ایران که در سال 96 منتشر شد، پیش‌بینی شده بود که تا سال 1400، ایران 5 یونیکورن داشته باشد. نخستین یونیکورن باید در سال 98 شکل می‌گرفت یعنی سه سال پیش.
دیجی کالا به‌عنوان یکی از قدیمی ترین کسب و کارهای ایرانی، در سال 1385 راه‌اندازی شد. یعنی حدود 16سال از عمر آن می‌گذرد و براساس آخرین گزارش‌هایی که از ارزش‌گذاری آن منتشر شده است، ارزش این کسب وکار به بیش از 500میلیون دلار می‌رسد. اما همین میزان را هم برخی از خبرگزاری‌های دولتی رد می‌کنند و باور ندارند که یک استارتاپ می‌تواند به چنین ارزشی دست یابد.
نمونه مشابه دیجی کالا، استارتاپ سوک ( souq ) است. فروشگاه آنلاین سوک توسط رونالدو محشور کارآفرین سوری در سال 2005 و در امارات راه‌اندازی شد؛ یعنی تنها دو سال زودتر از دیجی کالا. این کسب‌وکار حضور در بازار سایر کشورهای عربی از جمله عربستان، کویت و… را جزء اهدافش قرار داده بود و به این اهداف نیز رسید. با رشدی که سوک تجربه کرد، در سال 2017 توسط آمازون به قیمت 650میلیون دلار خریداری شد.
اما در ایران نه تنها مسیر سرمایه‌گذاری خارجی مسدود شده است بلکه سرمایه‌گذاران داخلی هم به خاطر شرایط موجود، تمایلی به سرمایه‌گذاری روی کسب‌وکارهای استارتاپی ندارند یا الان با برزخ سرمایه‌گذاری در این زمینه مواجه هستیم.
شرایط کنونی استارتاپ های ایرانی در حالی است که اخیرا روح الله دهقانی فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری در رویداد سرمایه‌گذاری TIM عنوان کرد که باید در کنار کشورهای عضو گروه D8 به سمت ایجاد کمپانی‌های بیگ تک حرکت کنیم. یعنی کمپانی‌هایی چون متا، آمازون، آلفابت، اپل و… که بین 500 میلیارد دلار تا بیش از 2 تریلیون دلار ارزش‌گذاری شده‌اند! قابل ذکر است که منظور از گروه دی هشت، گروهی اقتصادی متشکل از هشت کشور اسلامی در حال توسعه است یعنی ایران، ترکیه، پاکستان، بنگلادش، اندونزی، مالزی، مصر و نیجریه!
ناگفته نماند که نخستین شرط راه‌اندازی بیگ تک وصل بودن اینترنت و امکان اتصال به بازارهای جهانی است. اینترنتی که بدون قطعی و اختلال و به صورت عادلانه در اختیار همه کسب‌وکارها و کاربران ایرانی قرار بگیرد.
نظرات