فاطمه قمری 
طرح یکپارچهسازی و اتصال پلتفرم‌های ایرانی چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
کاربران ایرانی در قفس پیام رسان های داخلی
طرح یکپارچهسازی پیام رسان های داخلی پس از فیلترینگ دو شبکه اجتماعی اینستاگرام و واتساپ کلید خورد. اما اجرای این طرح در ایران با کشورهای دیگر تفاوت‌های اساسی دارد.
به گزارش تجارت‌نیوز ، عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات چندی پیش در یک برنامه تلویزیونی از طرح جدید وزارت ارتباطات برای اتصال پیام رسان های داخلی به یکدیگر خبر داد. طرحی که اما و اگر بسیاری در ارتباط با آن وجود دارد.
در پی فیلترینگ دو شبکه اجتماعی محبوب و جهانی یعنی واتس اپ و اینستاگرام، مسئولان مربوطه حمایت‌های خود را از پیام رسان های داخلی افزایش دادند. حالا برخی از مسئولان بر این باورند که پراکندگی و تعدد پیام‌رسان‌های بومی موجب سردرگمی کاربران شده است، بنابراین تصمیم به اتصال پیام‌رسان‌های داخلی به یکدیگر گرفته‌اند.
سردرگمی کاربران دلیل اصلی یکپارچهسازی پیام رسان های داخلی؟
یکی از دلایل اصلی که برای اجرای این طرح از سوی مسئولان مطرح می‌شود، تعدد پیام‌رسان‌های ایرانی است و می‌گویند این تعدد باعث سردرگمی کاربران می‌شود و انتخاب را برای‌شان سخت می‌کند. بنابراین با ایجاد نوعی درگاه واحد که برای ارتباط با کاربران سایر اپلیکیشن‌ها نیاز به نصب پیام‌رسان دیگری نباشد، مشکل تعدد حل خواهد شد و کاربران از پیام رسان های داخلی به‌راحتی استفاده می‌کنند.
این طرح در حالی اجرایی می‌شود که کاربران ایرانی از حفظ حریم خصوصی‌شان اطمینان کامل ندارند و حتی ممکن است به علت مشکلات فنی و… تجربه کاربری مثبتی برای کاربران ایجاد نشود.
در همین زمینه، وزیر ارتباطات و فناوری ارتباطات دولت سیزدهم وعده داده بود که تمامی پیام رسان های داخلی تا پایان سال 1401 به یکدیگر متصل خواهند شد، اما حالا با آغاز سال جدید، زارع‌پور از تکمیل این طرح تا پایان فروردین ماه خبر داده است. این احتمال وجود دارد که تعویض تاریخ اتمام این طرح به دلیل مشکلات فنی باشد که اجرای آن را زمان‌بر کرده است.
کاربران ایرانی دور از مسیرهای جهانی ارتباطات
یک مسئله در حوزه ارتباطات در ایران ثابت‌شده است و آن اینکه کاربران ایرانی استقبال بی‌نظیری از بسترهای ارتباطاتی جهانی می‌کنند. در این زمینه شواهد مثال هم کم نیست؛ پیام‌رسان تلگرام با وجود فیلترینگ در حال حاضر یکی از دو پیام‌رسان محبوب کاربران ایرانی است. طبق آخرین آمارها 45 میلیون ایرانی در تلگرام عضو هستند و روزانه ۱۵ میلیارد پیام از طریق این شبکه اجتماعی رد و بدل می‌شود. هم‌اکنون ۱۷۰ هزار کانال در این پلتفرم توسط کاربران ایرانی ایجاد شده است که از این میزان ۱۱ هزار کانال بیش از ۸ هزار عضو دارند. با وجود این آمار، به نظر می‌رسد که تعداد کاربران ایرانی آن از مجموع کاربران پلتفرم‌های داخلی بیشتر است.
همچنین، وضعیت برای اینستاگرام و واتساپی که به‌تازگی مسدود شده نیز به همین منوال است و در هر کدام از این پلتفرم‌ها بیش از 50میلیون ایرانی عضو هستند. اما هر سه فیلتر شده‌اند تا کاربران ایرانی دور از مسیرهای جهانی ارتباطات قرار بگیرند. در این میان، کسب‌وکارهای زیادی به دلیل فیلترینگ از بین رفته‌اند.
همچنین تلفن‌های همراه کاربران ایرانی به انبار فیلترشکن‌های مختلف تبدیل شده تا همچنان در بسترهای جهانی حضور داشته باشند، وزیر ارتباطات اعلام کرده که وضعیت کسب‌وکارها به قبل از دوران فیلترینگ برگشته است! با این اوصاف انگار کاربران ایرانی در قفس پیام‌رسان‌های داخلی گیر افتاده‌اند و حق انتخاب از آنها سلب شده است.
ابهامات طرح اتصال پیام‌رسان‌های داخلی به یکدیگر
اجرای طرح اتصال پلتفرم‌های داخلی از چند جهت برای کاربران و کارشناسان مبهم است. شاید بتوان گفت که نخستین جنبه مبهم این طرح، دلیل اجرای آن در چنین شرایطی است. زمانی که اینترنت کشور دچار اختلالات اساسی و فیلترینگی است که ارتباط کاربران ایرانی را با مسیرهای ارتباطی جهانی قطع کرده است، وزارت ارتباطات بدون توجه به این موضوع و سرباز زدن از مسئولیت خود در قبال فیلترینگ، به دنبال یکپارچهسازی پیام رسان های داخلی است و دائما بر طبل استقبال کاربران از پلتفرم‌های ایرانی می‌کوبد.
براساس آخرین آمار روابط عمومی وزارت ارتباطات، فعالیت ماهانه کاربران تا سوم دی‌ماه 1401، در پیام‌رسان‌های بله ۱۰.۴۲ میلیون، ایتا ۱۶.۴۵ میلیون و روبیکا ۳۲.۶ میلیون کاربر بوده است. همچنین فعالیت روزانه کاربران تا سوم دی‌ماه برای بله حدود چهار میلیون کاربر، ایتا ۱۰.۳ میلیون و روبیکا ۱۷.۷ میلیون کاربر اعلام شده است.
این آمار نشان‌دهنده نوعی پراکندگی در کاربران پیام‌رسان‌های ایرانی است و به نظر می‌رسد وزارت ارتباطات قصد دارد برای پرکردن جای رقبای خارجی، این پراکندگی را رفع کند.
نظر کارشناسان درباره یکپارچهسازی پیام رسان های داخلی
پیمان گلی، کارشناسان فناوری در گفتگو با تجارت‌نیوز با تاکید بر اینکه درباره یکپارچهسازی پیام رسان های داخلی شفافیتی وجود ندارد و مشخص نیست که قرار است چه اتفاقی بیفتد، گفت: «احتمالا به این دلیل وزارت ارتباطات این طرح را در اولویت خود قرار داده که قصد دارد جایگزینی برای پلتفرم‌های خارجی تدوین و به نوعی فیلترینگ ماه‌های گذشته را جبران کند.»
او ادامه داد: «با اجرای این طرح به اصطلاح اختراع چندین باره چرخ را در کشور تجربه می‌کنیم؛ از موتور جستجوی بومی گرفته تا سیستم عامل بومی موبایل و حتی تولید سخت‌افزارهایی که نمونه‌های جهانی‌شان با هزینه کمتر در دسترس است. ولی تمامی این پروژه‌ها به دلیل فاصله ما از دانش جهانی و فیلترینگ که موجب قطع ارتباطات بین‌المللی می‌شود، ناقص می‌مانند.»
گلی با اشاره به اینکه می‌توان با استفاده از پروژه‌های منبع‌باز این فاصله را کم کرد، توضیح داد: «مسئولان ایرانی به جای اینکه از پروژه‌های منبع باز استفاده کنند و به نوعی آنها را توسعه بدهند، به دنبال شروع دوباره هستند. این راه تکراری را وزارت‌خانه‌های ارتباطات در طول سال‌های گذشته نیز بارها انجام داده‌اند و به نتیجه قابل قبولی نرسیده‌اند و علامت سوال‌های بزرگی در ذهن کارشناسان ایجاد کرده‌اند.»
این کارشناس فناوری همچنین، نبود شفافیت در آمارها را نیز عامل عدم پیشرفت دانسته و گفت: «دسترسی و شفافیتی درباره اعداد و ارقام تعداد کاربران پلتفرم‌های داخلی نیز وجود ندارد و کاربران نمی‌توانند بپذیرند که پیام رسان های داخلی دارای تعداد کاربران میلیونی هستند.
بنابراین تنها می‌توان تخمین زد که این آمارها غیرواقعی‌اند و بیشتر این اعداد برای ایجاد اعتماد بیان می‌شوند. همچنین می‌تواند توجیه حمایت‌هایی باشد که وزارت‌خانه از پلتفرم‌های بومی می‌کند. اما مشخص است که زمانی که فیلترینگ اتفاق می‌افتد، ممکن است که ترافیک پیام رسان های داخلی افزایش یابد. اما آن هم بالاجبار است.»
گلی در پایان به این نکته اشاره می‌کند که این ادغام یا اتصال ممکن است تسهیلاتی برای کاربران داشته باشد، اما چرا این وزارت‌خانه پیامد‌های این طرح را واضح و شفاف به کاربران اطلاع نمی‌دهد؟
او گفت: «اگر قرار نیست مسئولان به اطلاعات کاربران دسترسی پیدا کنند، چرا باید سلیقه‌های گوناگون را از بین ببرند و کاربران مجبور شوند از یک پلتفرم استفاده کنند. در سراسر دنیا رقابت جریان دارد و هر کاربر می‌تواند انتخاب کند که از چه پلتفرمی استفاده کند. در نهایت اگر در اجرای این طرح از دانش روز استفاده نشود، پلتفرم‌های بومی بی‌کیفیت را در اختیار کاربران قرار خواهد داد.»
تفاوت یکپارچهسازی در کشورهای توسعه‌یافته و ایران
برای اجرای طرح اتصال پیام رسان های ایرانی توسط وزارت ارتباطات یک دلیل دیگر نیز بیان می‌شود؛ یعنی جلوگیری از انحصار یک پلتفرم خاص در کشور. اما این در حالیست که در صورت اجرای این طرح همه پلتفرم‌های داخلی به نوعی زیر نظر دولت فعالیت خواهند کرد و این احتمال وجود دارد که در شرایط ویژه دسترسی کاربران به تمامی پلتفرم‌ها قطع شود.
از طرفی، مساله حفظ حریم خصوصی کاربران هم مطرح می‌شود، چرا که در صورت یکپارچهسازی طبیعتا اطلاعات کاربران در میان پیام‌رسان‌های متصل رد و بدل خواهد شد. اما وزیر ارتباطات در تازه‌ترین صحبت‌های خود اعلام کرده که ادغامی در کار نیست و قرار بر این است که تمام پلتفرم‌های داخلی به صورت متقابل به یکدیگر متصل شوند.
مشابه این طرح در اتحادیه اروپا در قالب قانون به تصویب رسیده است. این اتحادیه با معرفی طرحی با عنوان « قانون بازارهای دیجیتال » به دنبال ایجاد نوعی اتصال میان اپلیکیشن‌های کوچک با پلتفرم‌هایی نظیر متا است که با تعداد کاربران بالا امکان رقابت را از کسب‌وکارهای دیجیتال اروپایی در بازارهای کوچک‌تر می‌گیرند.
اجرای این قانون در اتحادیه اروپا مستلزم این است که برنامه‌ها با یکدیگر قابلیت تعامل داشته باشند؛ به‌عنوان مثال، یک استارتاپ می‌تواند به کاربرانش اجازه دهد پیام‌هایی را برای کاربرانی که از iMessage اپل استفاده می‌کنند، ارسال کنند.
این در حالی است که طبق اعلام اتحادیه اروپا، شرکت‌ها در صورت عدم اجرای این قانون تا ۲۰ درصد از درآمد جهانی‌شان را جریمه خواهند شد. اجرای این طرح در اتحادیه اروپا از چند منظر از جمله موضوع حفظ حریم شخصی کاربران، قابلیت سازگاری اپلیکیشن‌ها با توجه به تفاوت روش‌های پشتیبان‌گیری از داده‌‌ها و پذیرش چنین موضوعی از سوی پلتفرم‌های بزرگ نظیر متا با ابهاماتی مواجه است که این اتحادیه به دنبال رفع آن است.
از دلایل اصلی اجرای چنین طرح‌هایی، جلوگیری از تصرف بازار توسط غول‌های فناوری است که اغلب آمریکایی هستند تا پلتفرم‌ها و سکوهای بومی نیز بتوانند از فرصتی که بازار بزرگ این پلتفرم‌ها در اختیار آنان قرار می‌دهد، استفاده کنند.
اما در ایران با وجود فیلترینگ اینستاگرام و واتس اپ فرصت استفاده از چنین طرحی جهت استفاده سکوهای داخلی از بازار بزرگ این برنامه‌ها و همچنین جلوگیری از ایجاد انحصار وجود ندارد.
با این حال آمار بالای کاربران پلتفرم‌های خارجی نشان می‌دهد که کاربران در ایران هنوز به استفاده از این پلتفرم‌ها راغب هستند و فعلا انحصار در اختیار سکوهای خارجی است. بنابراین این سوال همچنان مطرح است که آیا یکپارچهسازی پلتفرم‌های داخلی می‌تواند به کسب‌وکارهای آنلاین و کاربرانی که همچنان در پلتفرم‌های خارجی مشغول فعالیت هستند، کمکی بکند؟!
نظرات