امنیت سرمایه گذاری و بارگذاری جمعیت؛ دو چالش عمده البرز/ نقش موثر استان در تولید ناخالص داخلی کشور

به گزارش تجارت نیوز،

استان البرز با مساحتی به وسعت 5 هزار و 833 کیلومترمربع در غرب استان تهران قرار دارد و از عمر تشکیل آن حدود 15 سال می‌گذرد. این استان، بر اساس آمارهای مسئولان دولتی بین سه تا چهار میلیون نفر جمعیت دارد. 

بنا بر اطلاعات اداره کل امور اقتصادی و  دارایی البرز، کشاورزی بیشترین سهم از جمعیت فعال این استان را به خود اختصاص داده و سهم هر بخش عبارت است از: کشاورزی 26، صنعت 16.6 و خدمات 12.8 درصد.

سیف‌اله اسداللهی سرپرست معاونت هماهنگی امور اقتصادی استانداری، سال گذشته اعلام کرد که البرز با ۳۵۰۰ واحد تولیدی، در میان ۱۰ استان برتر در تولید ناخالص داخلی قرار دارد. مجموع این استان‌ها، ۷۵ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. 

رتبه بیستم استان البرز در امنیت سرمایه‌گذاری

با وجود این، بر اساس آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، البرز در میان 31 استان کشور، رتبه بیستم امنیت سرمایه‌گذاری را کسب کرده و از این نظر از جمله استان‌های ناامن شناخته می‌شود. 

هر چند به گزارش تسنیم، شرایط البرز در سال‌های اخیر بهبود یافته است؛ چرا که در سال 1399 دومین استان کشور با پایین‌ترین ضریب امنیت سرمایه‌گذاری بود و رتبه 30 را در اختیار داشت. اما این استان صنعتی همچنان در نیمه پایین فهرست قرار دارد و استانی امن برای سرمایه‌گذاری محسوب نمی‌شود. این در حالی است که استقرار صنایع مختلف در این منطقه، یکی از مولفه‌های اصلی‌ای بود که باعث شد، البرز از تهران جدا و به استان مستقلی تبدیل شود.  

وضعیت البرز در شاخص‌های اقتصادی

تجارت‌نیوز، در ادامه شرایط این استان را در شش شاخص اقتصادی مهم بررسی کرده است که عبارت‌اند از: نرخ تورم، نرخ بیکاری، مشارکت اقتصادی، نسبت اشتغال، ضریب جینی و نرخ فلاکت.

تورم ماهانه کمتر، تورم سالانه بیشتر از میانگین کشوری

طبق آخرین گزارش مرکز آمار از وضعیت شاخص قیمت مصرف‌کننده در مرداد، نرخ تورم ماهانه در استان البرز کمتر، تورم نقطه به نقطه هم‌اندازه و تورم سالانه این استان بالاتر از میانگین کشوری است. در ماه گذشته شرایط در مورد نرخ تورم ماهانه و سالانه مشابه بود اما تور نقطه به نقطه البرز بالاتر از میانگین کشوری قرار داشت.

 تورم ماهانه این کشور در مرداد تفاوتی با تیر نکرده و دو مورد دیگر کاهشی است. اکنون البرز هفتمین استان کشور با کمترین تورم ماهانه و در مقابل، نهمین استان با بیشترین تورم سالانه محسوب می‌شود. این استان همچنین در تورم نقطه به نقطه، جایگاه شانزدهم کشور را دارد. 

نرخ بیکاری البرز؛ بالاتر از کل کشور

البرز یکی از استان‌هایی محسوب می‌شود که نرخ بیکاری آنها بالاتر از متوسط کشوری قرار دارد. نرخ بیکاری در این استان، هم در زمستان 1402 و هم در بهار 1403، نسبت به فصل قبل از آن، افزایشی بوده است. در عین حال، نرخ بیکاری البرز در سال 1402 در مقایسه با سال 1401، روند کاهشی را تجربه کرده و حتی اندکی کمتر از میانگین کشوری ثبت شده بود.  

جدول‌ زیر تغییرات نرخ بیکاری را در کشور و البرز در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته نشان می‌دهد.

جدول دوم نشان‌دهنده تغییرات سالانه این شاخص است.

نرخ مشارکت اقتصادی در البرز؛ کمتر از 40 درصد

نرخ مشارکت اقتصادی که به آن نرخ فعالیت نیز گفته می‌شود، یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی است. این شاخص، نسبت جمعیت فعال (اعم از شاغل و بیکار جویای کار) را به جمعیت در سن کار (15 سال و بیشتر) نشان می‌دهد. به عبارت دیگر، نرخ مشارکت اقتصادی گویای این نکته است که چند درصد افرادی که در سن اشتغال قرار دارند، در عمل شاغل‌اند یا فعالانه دنبال کار می‌‌گردند.

این شاخص در البرز، بر خلاف میانگین کشوری به 40 درصد نمی‌رسد. البته نرخ مشارکت اقتصادی در کل کشور در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته ثابت مانده است اما در این استان افزایشی بوده. در مقابل، این شاخص در بازه سالانه (مقایسه 1401 و 1402)، در کشور صعود و در البرز اندکی کاهش را تجربه کرده است.  

جدول‌ نخست تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی را در کشور و البرز در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته نشان می‌دهد.

جدول دوم نشان‌دهنده تغییرات سالانه این شاخص است.

روند افزایشی نسبت اشتغال در البرز 

نسبت اشتغال، شاخص مهم دیگری است که نشان می‌دهد چند درصد جمعیت حاضر در محدوده سن کار، شاغل هستند. این محدوده در ایران 15 سال و بیشتر تعیین شده. نسبت اشتغال در بهار 1403 نسبت به بهار سال گذشته، هم در کل کشور و هم در البرز افزایشی بوده. این شاخص در سال 1402 نیز نسبت به سال قبل از آن، در کل کشور و در البرز صعود را تجربه کرده است. 

به عبارت دیگر، در کل کشور در بهار امسال، تنها 38 درصد جمعیت حاضر در محدوده سن کار شاغل و مابقی آنها بیکار بوده‌اند؛ در حالی که این آمار در بهار سال گذشته، اندکی کمتر و 37.8 درصد اعلام شده بود. این ارقام در البرز به‌ترتیب 35.2 و 36 درصد بوده است. به این معنا که در بهار امسال، 36.2 دهم درصد جمعیت 15ساله و بیشتر این استان، شاغل بوده‌اند که 2.84 صدم درصد بیشتر از بهار سال گذشته است.

همچنین در سال 1402 نسبت اشتغال در کل کشور با 1.88 درصد افزایش نسبت به سال قبل از آن به 37.9 درصد رسیده. این شاخص در استان البرز نیز با 84 صدم درصد افزایش، 36.2 درصد اعلام شده است.

جدول‌ نخست تغییرات نرخ نسبت اشتغال را در کشور و البرز در بهار امسال نسبت به بهار سال گذشته نشان می‌دهد.

جدول دوم نشان‌دهنده تغییرات سالانه این شاخص است.

ضریب جینی البرز؛ پایین‌تر از نرخ کشوری

یکی دیگر از شاخص‌های مهم اقتصادی، ضریب جینی است که میزان نابرابری توزیع درآمد و ثروت در جامعه را نشان می‌دهد. هر چقدر عدد ضریب جینی که بین صفر تا یک محاسبه می‌شود، بالاتر باشد، به این معناست که نابرابری بیشتری در توزیع درآمد و ثروت در آن جامعه حکم‌فرماست. البرز از این نظر در شرایط بهتری نسبت به میانگین کشوری قرار دارد.

جدول زیر شرایط ضریب جینی در کل کشور و البرز را نشان می‌دهد.

جایگاه هشتم استان استان البرز در شاخص فلاکت

در عین حال، استان البرز از نظر شاخص فلاکت در شرایط مناسبی نیست و از جمله استان‌هایی است که اعداد بالایی را در این زمینه تجربه می‌کنند. شاخص فلاکت از مجموع نرخ تورم و بیکاری به دست می‌آید و یکی دیگر شاخص‌های مهم اقتصادی محسوب می‌شود.

بر اساس گزارش مرکز آمار، شاخص فلاکت در کل کشور در سال گذشته، 48.8 واحد بوده؛ در حالی که این عدد برای البرز معادل ۵۱.۸  اعلام شده است. بر این اساس، البرز در میان استان‌های کشور رتبه هشتم شاخص فلاکت را دارد.

همچنین شاخص فلاکت در زمستان سال گذشته، در کل کشور 49.3 واحد بود اما در البرز با 4.3 واحد کاهش نسبت به پاییز 1402، به 52.1 واحد رسید. در بهار امسال نیز این شاخص برای کل کشور به حدود 39 واحد رسیده؛ در حالی که البرز در بین استان‌هایی با بیشتر از 50.9 واحد قرار دارد و از جمله استان‌هایی با بیشترین سطح شاخص فلاکت محسوب می‌شود.

بر این اساس، شاخص فلاکت از سال 1395 تا 1402 در کل کشور 29.5 واحد افزایش یافته؛ در حالی که این میزان در مورد البرز حدود 31 واحد بوده است (اکوایران و اقتصادنیوز).

مهاجرپذیری و جوانی جمعیت؛ دو چالش عمده البرز

در این میان، برخی کارشناسان و مسئولان دولتی، مهاجرپذیری و جوانی جمعیت را دو چالش عمده استان البرز می‌دانند. ایرنا سال گذشته در این مورد نوشت که سالانه به واسطه مهاجرت‌پذیری این استان، بین ۱۰۰ تا ۱۲۰ هزار نفر به جمعیت آن افزوده می‌شود. اکنون ۱۰ درصد از جمعیت البرز افراد بالای ۶۰ سال هستند؛ به همین دلیل موضوع جوانی جمعیت یکی از چالش‌های استان است.

زهرا داداشی، مدیر گروه جوانی جمعیت دانشگاه علوم پزشکی البرز نیز به ایسنا گفته است که در سال ۹۴ میزان جمعیت سالمند این استان حدود ۶.۱ درصد بود و اکنون به ۱۰.۳ درصد رسیده‌ است؛ این نشان می‌دهد که البرز به سمت سالمندی حرکت می‌کند و باید بسترهای مراقبتی و دیگر زیرساخت‌های مربوط به آن را افزایش دهد. 

چالش بارگذاری جمعیت

این استان همچنین با چالش بارگذاری بیش از ظرفیت جمعیت نیز مواجه است. اخیرا فرشاد مومنی، اقتصاددان بر اساس گزارش‌های رسمی اعلام کرده است که 58 درصد از کل مهاجران داخل سرزمین، به سمت استان تهران و البرز هدایت شده‌اند (انتخاب).

عبدالرضا بازدار، رئیس سازمان جهاد کشاورزی البرز نیز چندی پیش اعلام کرد که براساس برآرود ظرفیت‌ها، جمعیت استان باید ۷۰۰ هزار نفر باشد ولی امروزه نزدیک به چهار میلیون نفر در البرز زندگی می‌کنند.

به گفته او، در برخی مناطق این استان، ظرفیت زیستی به ۱۹ برابر ظرفیتی رسیده که برای آن تعریف شده است. در این بین، فردیس پرتراکم‌ترین منطقه در کشور به لحاظ جمعیتی است. این شرایط ظریب خودکفایی استان را کاهش داده؛ چرا که در سال‌های اخیر بسیاری از واحدهای تولیدی و کشاورزی تعطیل و به باغ و ویلا تبدیل شده‌اند (ایسنا).

بحران کمبود آب

یکی دیگر از چالش‌هایی که بارگذاری جمعیت بیش از ظرفیت منطقه برای البرز ایجاد کرده، بحران آب است. حمیدرضا نامداری، مدیرعامل آبفای استان البرز سال گذشته اعلام کرد بارگذاری جمعیتی در این استان نسبت به وسعت آن بیش از چهار برابر نرم کشوری است؛ در این شرایط استخرها و ویلاها، آب روستاها را می‌بلعند چرا که تغییرکاربری‌های بسیار زیادی روی داده و بسیاری از اراضی کشاورزی به ویلاسازی اختصاص پیدا کرده است. به گفته او، این شرایط تعادل هیدرولیکی تأمین آب در روستاها را بهم ریخته و باعث ایجاد تنش‌های آبی در این مناطق شده است (تسنیم).

شهریور امسال نیز آبفای البرز در پاسخ به گلایه مردم از قطعی مکرر آب، ناترازی در تولید برق و نوسانات و حوادث موجود در جریان برق تاسیسات آبرسانی را دلیل این موضوع اعلام کرد.

هر چند مسئولان استانی مدعی مدیریت تنش‌های آبی در برخی از مناطق استان در تابستان سال جاری هستند، اما مهدی قمیشی، استاد مهندسی علوم آب دانشگاه اهواز اخیرا در گفتگویی با انتخاب، «تهران»، «البرز» و « قم» را به ترتیب سه استاتی دانسته است که در دهه آینده، دچار بحران آب می‌شوند.

ناترازی آبخوان‌ها و فرونشست زمین

مساله آب، بحران دیگری را نیز برای البرز رقم زده است؛ فرونشست زمین. داوود نجفیان مدیر عامل شرکت آب منطقه‌ای این استان اخیرا گفته، میزان دسترسی به سفره‌های آب زیر زمینی در البرز به ۲۵۰ متر رسیده است و این موضوع از علل فرونشست زمین در منطقه به شمار می‌رود.

به گفته او، البرز از لحاظ منابع آبی شرایط خوبی ندارد و با توجه به جمعیت آن و نزدیکی به پایتخت، بارگذاری آب ۱۶ برابر ظرفیت استان است. در نتیجه، ۱۰۰ درصد منابع آبی البرز و حتی ذخیره آبی آیندگان نیز مصرف شده است؛ به گونه‌ای که طبق برآوردها اکنون استان یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب آب به آبخوان‌های خود بدهکار است. نجفیان تاکید کرده که مرگ آبخوان‌ها و فرو نشست زمین در البرز به جایی رسیده است که «دیگر قابل احیا نیست».

در این میان بر اساس گزارش دنیای اقتصاد، البرز با سالانه 20 تا 30 سانتیمتر فرونشت، پس از کرمان، دومین استان از نظر بیشترین میزان این پدیده در کشور است. در حالی که فرهیختگان در اینباره نوشته است: «طبق استاندارد جهانی، چهار میلی‌متر فرونشست در یک سال، به معنای بحران است.»

به گزارش تجارت‌نیوز، استان البرز با وجود ظرفیت‌هایی چون دارا بودن تعداد قابل توجهی واحدهای تولید که برخی از آنها برندهایی در سطح ملی هستند و امکانات آموزشی، بهداشتی، درمانی و نیروی انسانی متخصص، چالش‌های عمده‌ای نیز از نظر محیط زیستی، اجتماعی و اقتصادی دارد. این استان به نوعی به «خوابگاه تهران» تبدیل شده و نیازمند برنامه‌ریزی‌های جدی در زمینه آمایش سرزمینی است. 

برای اطلاعات بیشتر، مطالعه دو گزارش کدام استان ها بیشترین فرونشست سالانه را دارند؟ و صدرنشینی «اصفهان» در تورم سالانه پیشنهاد می‌شود.