بانک جهانی: اثر یارانه‌ها بر کاهش فقر ۴۰ درصد کم شد / ناتوانی یارانه‌ها در مقابله با فقر فزاینده

به گزارش تجارت‌نیوز، بانک جهانی می‌گوید ایران دارای یک شبکه تأمین اجتماعی قوی است که شامل یارانه‌ها، بیمه اجتماعی، مراقبت‌های بهداشتی تقریباً همگانی و سوبسید‌ها و حمایت‌هایی از جمله بیمه بیکاری، مرخصی استعلاجی، مزایای زایمان، کمک‌هزینه خانواده، مزایای بیکاری و مزایا برای توان‌خواهان است. دو مزیت مستقیمی که ایرانیان بیشتر به آن اتکا می‌کنند، حقوق بازنشستگی و یارانه‌ها هستند. حقوق بازنشستگی با حداقل دستمزد تعیین و برای افزایش هزینه‌های زندگی تعدیل می‌شود، بنابراین ارزش واقعی خود را حفظ می‌کنند.

آغاز یارانه‌ها

ایران برای مدت طولانی به یارانه‌های سوخت و نان متکی بود تا اینکه اصلاحات اقتصادی در سال‌های 2010 و 2011 این یارانه‌ها را حذف و برنامه انتقال نقدی هدفمند به نام برنامه هدفمند یارانه‌ها را جایگزین آن کرد. مبلغ این انتقال به ازای هر نفر 455000 ریال ایران یا حدود 40 دلار آمریکا (90 دلار آمریکا در شرایط برابری قدرت خرید در سال 2011) در ماه برای همه ایرانیان تعیین شد. البته در ابتدا قرار بود همگانی باشد، اما دولت محدودیت‌های دریافت آن را به تدریج تشدید کرد تا 30 درصد از خانوارها را حذف کند.

تاثیرات یارانه‌ها

برآوردهای اولیه حاکی از آن بود که یارانه‌ها با کاهش 11.9 درصدی نسبت تعداد کارمندان، تأثیر مثبتی در کاهش فقر و نابرابری داشته است. اگرچه این یارانه‌ها در کوتاه‌مدت تأثیر مثبتی داشتند، اما ارزش آن‌ها با افزایش قیمت‌ها (مطابق با ارزش حقوق بازنشستگی) مطابقت نداشت. بین سال‌های 2012 و 2016، ارزش واقعی یارانه تقریباً به نصف کاهش یافت. این امر به‌طور نامتناسبی بر 20 درصد فقیرترین خانوارها که بیشتر به رفاه و کمتر به حقوق بازنشستگی متکی بودند تأثیر گذاشت. در نتیجه، تخمین زده می‌شود که اثر یارانه‌ها بر کاهش فقر حدود 40 درصد کاهش یافت و دیگر قادر به ایجاد حائلی در برابر افزایش مداوم سطح فقر نیست. تا سال 2019، قدرت خرید یارانه به کمتر از 6 دلار آمریکا برای هر نفر کاهش یافت.

فرآیند حذف یارانه‌های مستقیم

فرآیند دوری از یارانه‌های مستقیم ناقص مانده است. دولت همچنان به پرداخت یارانه بر مخارج انرژی از جمله بنزین، گازوئیل و برق ادامه می‌دهد. صندوق بین‌المللی پول تخمین زد که یارانه‌های مستقیم انرژی در سال 2019 به 58.7 میلیارد دلار رسیده که تقریباً 10 درصد تولید ناخالص داخلی است. در اواخر سال 2019، دولت ایران پرداخت‌های اضافی را به ذینفعان پرداخت تا تأثیر افزایش قیمت گاز را خنثی کند. این افزایش، 70 درصد از خانوارهای دهک‌های پایین را هدف قرار داده است.

یک خانواده تک‌نفره ماهانه 555000 ریال (حدود 20 دلار آمریکا برحسب برابری قدرت خرید) دریافت می‌کرد که برای اعضای دیگر خانواده تا حداکثر پنج نفر افزایش کمتری داشت. پس از شروع کرونا، این پرداخت‌ها با وام بدون بهره تکمیل شد. برآورد می‌شود که ایران 4 درصد از تولید ناخالص داخلی را صرف هزینه‌های حمایت اجتماعی در واکنش به کرونا کرده است که بالاترین سهم در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقاست. مرکز آمار ایران برای گزارش‌دهی، این پرداخت‌های اضافی را در دسته‌ای متفرقه که شامل یارانه‌ها موقت، کمک‌هزینه تحصیلی و خیریه می‌شود، ثبت کرده است.

بر این اساس، در حالی که نسبت خانوارهایی که گزارش یارانه دریافت کرده‌اند در سال‌های 2019 و 2020 ثابت ماند، نسبتی که دریافت «یارانه و سوبسیدهای موقت، کمک‌هزینه تحصیلی و خیریه» را گزارش کرده‌اند از 13 درصد به 82 درصد بین اکتبر 2019 و ژوئیه 2020 افزایش یافته است که نشان از گسترش پرداخت‌های تکمیلی دارد. این افزایش به جبران ضررهای درآمدی از طریق کاهش دستمزدها و درآمد از خوداشتغالی در طول کرونا کمک کرد.