محمد امین سامنی 
گزارش تجارت‌نیوز از وضعیت مدیریت منابع آبی حکومت طالبان:
مدیریت طالبانی آب، پایتخت افغانستان را تهدید می‌کند!
طالبان تا چه اندازه می‌تواند، بحران آب در افغانستان را مدیریت کند؟ گزارش یک رسانه هندی نشان می‌دهد اگر طالبان با همین وضعیت به مدیریت آب افغانستان ادامه دهند، کابل، پایتخت این کشور با بحران بی‌آبی مواجه خواهد شد.
به گزارش تجارت‌نیوز ، در بحبوحه خشکسالی شدید که خاورمیانه را فراگرفته، دانشمندان افغانستانی از جامعه جهانی می‌خواهند تا مانع از فعالیت طالبان در حوزه مدیریت آب این کشور شوند. اخیراً، مجموعه‌ای از خشکسالی‌ها، افغانستان را فراگرفته و باعث خشک شدن مخازن و دیگر آب‌ها شده و این موضوع به مناقشه‌ای میان مقامات ایران و حاکمان کشور افغانستان بدل شده است.
دسامبر گذشته، ناوگانی از قایق‌های رنگارنگ به شکل قو در کناره‌های گل آلود دریاچه قرغه کنار هم قرار گرفتند؛ این دریاچه در واقعِ مخزن یک سد آبی است در حومه کابل.
صاحب قایق، شاه مقصود حبیبی 50 ساله می‌گوید که تجارت او همراه با بخش اعظم دریاچه که زمانی مقصد محبوب آخر هفته برای افغان‌های خسته از جنگ بود، ناپدید شده است. طی چند سال گذشته، مجموعه‌ای از خشکسالی‌ها کشور را فراگرفته است که باعث خشک شدن مخازن و دیگر آب‌ها شده است. حبیبی می‌گوید: «اگر آب نباشد، کاری برای من وجود ندارد و بدون کار، نمی‌توانم خانواده‌ام را سیرکنم.»
ساکنان محلی نیز نگرانی‌های مشابهی دارند. رشید صمیم 21 ساله گفت: من 16 سال است که اینجا زندگی می‌کنم و این اولین بار است که دریاچه را خالی می‌بینم. او دو سال است که نمی‌تواند باغ‌های سیب و گیلاس یا مزرعه متوسط سیب‌زمینی‌اش را به‌درستی آبیاری کند، که منجر به محصول کمتری شده است.
مدیریت ضعیف طالبان با وجود خشکسالی
به گزارش وب سایت هندو ، خشکسالی‌ها زندگی را از جهات دیگری نیز مختل کرده است. روایت‌های این رسانه از مردم افغانستان تاییدی بر این نکته است که آنها در بیشتر روزها، برای کارهای روزانه و نوشیدن، آب کافی ندارند تا جایی که بسیاری از مردم مجبور شده‌اند در جستجوی آب‌های زیرزمینی، چاه‌های عمیق‌تر حفر کنند.
اتفاق دیگر در وضعیت آبِ افغانستان، روی آوردن مردم به خرید آب از شرکت‌های خصوصی است که البته هزینه آن برای یک خانوار معمولی بالاست.
به گفته دانشمندان افغانستانی، خشکسالی‌های اخیر گویای تأثیر گسترده‌تر تغییرات آب‌وهوایی بر کشوری است که دهه‌ها به دلیل جنگ و مدیریت ضعیف آب، ویران شده است. این وضعیت در سال 2021، زمانی که طالبان کنترل کشور را به دست گرفت، تشدید نیز شد. طالبان سازمان ملی تنظیم امور آب، که یک سازمان دولتیِ مسئول مدیریت آب کشور بود را منحل کرد. بسیاری از کارشناسان فنی دولت قبلی از ترس امنیت خود از افغانستان گریختند.
علاوه بر این، بسیاری از آژانس‌های امدادی، کار خود را در منطقه به حالت تعلیق درآوردند. افغانستان اکنون با یک بحران انسانی عمیق مواجه است که 28.3 میلیون نفر را تحت تأثیر قرار داده و حتی کار را به جایی رسانده که ایران، مقامات این کشور را مسئول مستقیم نپرداختن حقآبه بزرگترین دریاچه جنوب شرق کشور می‌دانند.
نجیب الله سدید، کارشناس منابع آب که در افغانستان زندگی و کار کرده می‌گوید: «برخی از سمت‌های کلیدی در بخش‌های آب‌وهوایی حاکمیت افغانستان به طالبانی سپرده شده که درک روشنی از مسائل آب‌وهوایی ندارند.»
سازمان‌های بین‌المللی با طالبان همکاری نمی‌کنند
طرح موضوع پیگیری حقابه هیرمند یک نکته مهم دیگر درباره مدیریت طالبانی آب را روشن کرد و آن همکاری نکردن سازمان‌های جهانی با طالبان بود. دانشمندان اقلیم و کارشناسان منابع آب افغانستان می‌گویند: «جهان باید راه‌هایی برای تعامل با افغانستان و رهبران آن در مورد مسائل آب‌وهوایی بیابد.» در حالی که سازمان‌های کمک‌رسان بین‌المللی نگران مشروعیت همکاری با طالبان هستند، این کارشناسان می‌گویند: «نه افغانستان و نه جهان نمی‌توانند زیرساخت‌های آب قدیمی و دریاچه‌های در حال ناپدید شدن فلات افغانستان را نادیده بگیرند.»
میانگین دمای افغانستان از سال 1950 تاکنون 1.8 درجه سانتیگراد افزایش یافته که بیش از دو برابر میانگین جهانی است. افزایش دما بر میانگین بارندگی که منجر به سیل و رانش زمین و همچنین نوسانات سطح آب‌های زیرزمینی شده نیز تأثیر جدی داشته است.
عاصم مایار، کارشناس مدیریت منابع آب و مدرس پیشین دانشگاه پلی تکنیک کابل می‌گوید: «عواقب دمای بالاتر جدی است. گرمایش جهانی بر چرخه آب تأثیر می‌گذارد؛ وقایع شدید مانند سیل و خشکسالی، ذوب یخچال‌ها و طوفان‌ها را تشدید می‌کند و منجر به افزایش سطح دریاها می‌شود. زمین فقط یک جو دارد و آسیب گرمایش جهانی از مرزهای سیاسی فراتر می‌رود.»
سدید تاکید می‌کند: «کوچک شدن سریع دریاچه قرغه نگران‌کننده است. در سه سال گذشته، مساحت سطح این دریاچه نزدیک به دو سوم کاهش یافته است.»
قرغه که تقریباً یک سوم مایل مربع آب زیرزمینی بخش زیادی از کابل را تامین می‌کرد اکنون در حال ناپدید شدن است و به گفته سدید هرگونه خشک شدن بیشتر می‌تواند عواقب فاجعه بار برای پایتخت افغانستان داشته باشد.
طالبان برای مقابله با بحران آب برنامه‌ای ندارد
افغانستان منابع آب طبیعی کمی دارد، اما این مشکل به دلیل زیرساخت‌های ضعیف برای ذخیره و توزیع آب تشدید شده است: «مدیریت ضعیف آب منجر به رسوب گذاری مخازن در سراسر افغانستان شده است. تجمع تدریجی رسوب می‌تواند به تجهیزات مخزن آسیب برساند و ظرفیت ذخیره آب آن را کاهش دهد.» سدید با اشاره به این ماجرا توضیح می‌دهد: «قرغه به دلیل رسوب گذاری حدود 50 درصد از ظرفیت ذخیره سازی اولیه خود را از دست داده و دو دریچه پایینی سد را مسدود کرده و مشکلات عملیاتی و فنی ایجاد کرده است.»
دولت طالبان ابتدا 67 هزار دلار برای نظارت و نگهداری بند قرغه اختصاص داد، اما به گفته سدید «به جای رسیدگی به مشکلات رسوب‌گذاری مخزن قرغه، این پول، صرف بازسازی جاده‌های متصل به قرغه می‌شود. طالبان در مورد مسائل آب‌وهوایی فاقد آینده نگری است. طالبان در تصویرسازی سرمایه‌گذاری کرده اند، از جمله اینکه برخی میدان‌ها را در کابل چشم نوازتر کنند در حالی که پروژه‌های مرتبط با آب‌وهوا مانند بهبود کمربند سبز کابل و رسیدگی به مسائل مدیریت آب را نادیده گرفته‌اند.»
تغییرات اقلیمی؛ بحران پیش روی افغانستان
قبل از تسلط اخیر طالبان، دولت‌های بین‌المللی و سازمان‌های غیردولتی پروژه‌هایی را برای توسعه ظرفیت‌های مدیریت آب افغانستان و بهبود توانایی این کشور برای انطباق با تغییرات اقلیمی انجام داده بودند. این پروژه‌ها شامل ساخت و نگهداری سدها، تقویت آبیاری، توسعه زیرساخت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر و تقویت انعطاف‌پذیری در برابر ناامنی غذایی بود.
اما اکنون، جامعه بین‌المللی که نگران همکاری با طالبان است، تقریباً تمام پروژه‌های اکتشافی، از جمله 32 پروژه حفاظت از محیط زیست به ارزش 805 میلیون دلار، را متوقف کرده است. اورزالا نعمت، کارشناس اکتشاف بین‌المللی و مدیر سابق واحد تحقیق و ارزیابی افغانستان، می‌گوید: «جامعه بین المللی که در حال حاضر در افغانستان کار می‌کند با یک معضل واقعی روبرو است.»
به طور سنتی کمک‌های بین‌المللی به دو دسته طبقه‌بندی می‌شوند؛ «پروژه‌های بشردوستانه» بر پاسخ به بحران و تلاش برای رفع بحران‌های آنی تمرکز می‌کنند، در حالی که «پروژه‌های توسعه»، بلندمدت هستند و در جهت کمک به جمعیت برای جلوگیری از بحران‌های آینده هستند.
بر این اساس به گفته نعمت وضعیت این کمک‌ها در افغانستان به این شکل است: «برخی از آژانس‌های کمک کننده به ویژه آنهایی که کمک‌های بشردوستانه ارائه می کنند کار خود را در افغانستان از سر گرفته‌اند و تمرکز خود را فقط بر ارائه خدمات بشردوستانه گذاشته‌اند. اینها شامل سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و بانک جهانی است.»
نعمت می‌گوید: «پروژه های اقلیمی معمولاً توسعه‌ای تلقی می شوند، اگرچه چنین پروژه‌هایی می‌توانند به کاهش بحران انسانی کشور کمک کنند. وضعیت در افغانستان، به سادگی با ارائه بسته‌های غذایی حل نمی‌شود چراکه یک قوطی روغن و کیسه آرد نمی تواند آسیبی را که برای نسل‌های آینده به کشور و منطقه وارد می‌شود را جبران کند.»
مایار نیز نظر مشابهی را بیان کرد. او می‌گوید که آژانس‌های بین‌المللی به کاهش بحران‌های بشردوستانه کمک کرده‌اند، «اما اگر تغییرات اقلیمی را نادیده بگیریم، این کمک‌ها پایدار نخواهند بود.»
راه‌های دور زدن طالبان برای مدیریت منابع آبی
در حالی که کار در افغانستان ممکن است نیاز به گفتگو با طالبان داشته باشد، راه‌هایی برای به حداقل رساندن نقش طالبان نیز وجود دارد. به عنوان مثال، سازمان ملل، پول نقد را به کشور منتقل می‌کند و آن را در یک بانک خصوصی مورد تایید سازمان قرار می‌دهد، سیستمی که از دسترسی طالبان به پول بین المللی جلوگیری می‌کند. میزان چنین تعاملی توسط آژانس های خارجی در حال حاضر نامشخص است اما نمونه خوبی‌ست برای اداره منابع آبی این کشور بدون تعامل ناخواسته با طالبان.
از ماه دسامبر، جریان کوچکی از آب در کنار سد قدیمی قرغه مشاهده شد که یک رهاسازی بیهوده و غیرعمدی حجم بالای آب از دریاچه سرچشمه بود. عبدالواسع، منصوب شده توسط طالبان که این بند را اداره می‌کند، این مشکل را به زیرساخت‌های قدیمی نسبت می‌دهد. با این همه طالبان هنوز نسبت به انحراف آب هیرمند به سمت بیابان‌های اطراف گودرزه و خدشه‌دار کردن توافق دوجانبه ایران و افغانستان واکنش روشنی نشان نداده است؛ گو اینکه هر نوع رهاسازی بیهوده آب در شرایطی که مردم دو کشور دست به دامن آسمان شده‌اند در حکم غیرانسانی‌ترین رفتارهای حاکمیتی شناخته می‌شود.
کارشناسان می‌گویند در غیاب کمک‌های بین‌المللی، طالبان باید در پروژه‌های کوچک مقیاس و محلی حوزه آب سرمایه‌گذاری کند تا به جوامع کمک کند با تغییرات آب‌وهوایی سازگار شوند؛ به عنوان مثال، مایار به قنات‌های باستانی این کشور اشاره می‌کند که احیای آن می‌تواند به حل مشکل تامین آب در بخش‌های کشاورزی و شرب منتهی شود و البته که راه حلی پایدار برای کاهش خطر سیل به شمار می‌روند.
در حال حاضر، طالبان جز ایران مشکل مهمتری دارند و آن تامین آب داخل کشور و جلوگیری از شورش‌ها و جنگ‌های داخلی بر سر آب است. دریاچه قرغه که در روزهای خوشش، 88 فوت آب داشت از ماه دسامبر با کاهش نیمی از این ذخیره آبی مواجه شده و حتی قطع آب شرب پادگان های نظامی طالبان نتوانسته مانع از اوج گیری این بحران شود. آیا این روند خواهد توانست طالبان را مجبور کند برای مذاکرات آبی پای میز گفتگو بنشیند؟
نظرات