آیا دیوان بین‌المللی دادگستری می‌تواند جلوی تغییرات اقلیمی را بگیرد؟

به گزارش تجارت نیوز،

تغییرات اقلیمی یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های جهانی است که اثر آن بر زندگی انسان‌ها، اکوسیستم‌ها و اقتصاد جهان به‌طور روزافزونی نمایان می‌شود. این بحران محیط‌زیستی نه‌تنها سلامت سیاره ما را تهدید می‌کند بلکه زندگی میلیون‌ها نفر را به خطر انداخته است. از وقوع طوفان‌های شدید و خشکسالی‌های مکرر گرفته تا افزایش سطح دریا و نابودی گونه‌های طبیعی، آثار تغییرات اقلیمی به‌ طور ملموس در حال افزایش است.

در این راستا، دیوان بین‌المللی دادگستری (ICJ) مشغول رسیدگی به یک پرونده حقوقی است که ممکن است تاریخ‌ساز شود و مسیر اقدامات جهانی برای مقابله با بحران تغییرات اقلیمی را تغییر دهد. این پرونده، که یکی از مهم‌ترین دعاوی حقوقی در تاریخ بشر به شمار می‌رود، به بررسی مسئولیت‌های حقوقی کشورهای مختلف در قبال تغییرات اقلیمی می‌پردازد و می‌تواند اثر گسترده‌ای در زمینه سیاست‌های جهانی و حقوق بشر داشته باشد.

شروع بزرگ‌ترین پرونده حقوقی در تاریخ

این پرونده حقوقی که از تاریخ 2 تا 13 دسامبر 2024 در دیوان بین‌المللی اددگستری در لاهه هلند برگزار می‌شود، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین پرونده‌های حقوقی است که تاکنون در تاریخ دیوان به جریان افتاده است.

بیش از 100 کشور و 12 سازمان بین‌المللی در این دادرسی مشارکت خواهند داشت و باید استدلال‌های خود را در مورد اینکه کشورهای جهان چه تعهدات قانونی باید در قبال تغییرات اقلیمی داشته باشند ارائه دهند. از آنجا که این پرونده به‌ویژه از سوی کشورهای جزیره‌ای کوچک و در حال توسعه مطرح شده است، اهمیت ویژه‌ای دارد؛ کشورهایی که به‌شدت تحت تاثیر تغییرات اقلیمی قرار دارند و در حال حاضر در معرض تهدیدات جدی مانند افزایش سطح دریا و تغییرات شدید آب و هوایی هستند.

دلایل تشکیل پرونده و اهمیت آن برای کشورهای در حال توسعه

کشورهای جزیره‌ای کوچک و در حال توسعه، به‌ویژه آنهایی که در اقیانوس آرام و هند قرار دارند، از جمله نخستین کشورهایی هستند که به‌شدت از آثار تغییرات اقلیمی آسیب می‌بینند. این کشورها که بخش کوچکی از تولید گازهای گلخانه‌ای جهان را به خود اختصاص می‌دهند، شاهد تبعات گسترده‌ای از جمله افزایش سطح دریا و از دست دادن اراضی هستند.

برای مثال، وانواتو، کشوری جزیره‌ای در اقیانوس آرام که در برابر تغییرات شدید اقلیمی بسیار آسیب‌پذیر است، در بسیاری از موارد شاهد نابودی زمین‌ها و تهدیدهای جدی برای بقای خود است. در همین راستا، این کشورها از دیوان بین‌المللی دادگستری خواسته‌اند تا نظری مشورتی درباره تعهدات کشورهای مختلف در قبال تغییرات اقلیمی صادر کند.

این درخواست برای نظر مشورتی از دیوان، تلاش‌ برای تعیین چارچوبی حقوقی و قانونی است که به‌ طور موثر دولت‌ها را به مسئولیت‌پذیری در قبال تغییرات اقلیمی وادار کند. کشورهای جزیره‌ای کوچک که از آثار تغییرات اقلیمی آسیب می‌بینند، به‌ویژه به این امید هستند که این پرونده منجر به ایجاد یک روند حقوقی شود که کشورهای توسعه‌یافته را مسئول خسارات وارده به کشورهای در حال توسعه به دلیل آلودگی‌های محیط‌زیستی و عدم اقدام موثر برای کاهش گازهای گلخانه‌ای کند.

سوالات اصلی بررسی‌شده در دادرسی

در این دادرسی، دو سوال اصلی مطرح است که می‌تواند تعیین‌کننده نوع تعاملات حقوقی میان کشورها و مسئولیت آنها در قبال تغییرات اقلیمی باشد. نخست اینکه آیا کشورها موظف‌اند اقدامات قانونی برای حفاظت از محیط زیست و کاهش تاثیرات منفی تغییرات اقلیمی انجام دهند و تا چه حد باید به تعهدات خود در این زمینه پایبند باشند؟

دوم، اگر یک کشور از طریق اقدامات یا عدم اقدامات خود آسیب‌های عمده‌ای به اقلیم وارد کند، چه عواقب حقوقی و قانونی برای آن کشور باید در نظر گرفته شود؟ پاسخ به این دو سوال می‌تواند راه را برای تصویب قوانین جدید در خصوص تغییرات اقلیمی هموار و کشورها را در قبال اقدامات زیان‌آور خود پاسخگو کند.

نظر مشورتی دیوان و اهمیت آن

نظر مشورتی دیوان بین‌المللی دادگستری در مورد تغییرات اقلیمی شاید به‌ طور مستقیم کشورها را ملزم به تغییر اقدامات خود نکند، زیرا این نظر الزام‌آور نیست؛ اما از نظر سیاسی و حقوقی، این نظر می‌تواند تاثیر عمیقی داشته باشد. به‌ویژه اگر دیوان این نظر را صادر کند که کشورها موظف به انجام اقدامات موثرتر برای مقابله با تغییرات اقلیمی هستند، این امر می‌تواند پایه‌گذار روندهای حقوقی جدید در سطح جهانی به شمار رود.

همچنین، این نظر مشورتی می‌تواند به طرز گسترده بر پرونده‌های مشابه در دادگاه‌های مختلف کشورها تاثیر بگذارد و موجب شود کشورهای جزیره‌ای کوچک و دیگر کشورهایی که در معرض خطر تغییرات اقلیمی هستند، بتوانند غرامت‌های لازم را از کشورهای بزرگ و صنعتی که بیشترین گازهای گلخانه‌ای را تولید می‌کنند، دریافت کنند.

چرا این پرونده حقوقی ضروری است؟

بر اساس گزارش‌های مختلف، کشورهای جزیره‌ای کوچک و در حال توسعه به‌شدت تحت تاثیر تغییرات اقلیمی، و بسیاری از آنها در مواجهه با تهدیدات بزرگ مانند بالا آمدن سطح دریا و خشکسالی‌های شدید هستند. برای مثال، در کشورهای جزیره‌ای کوچک مانند مالدیو، فانواتو و تووالو، افزایش سطح دریا حیات مردم این کشورها را به‌شدت تهدید کرده است.

این در حالی است که بسیاری از کشورهای صنعتی که بیشترین میزان آلودگی را تولید می‌کنند، همچنان به تعهدات خود برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای عمل نکرده‌اند. بنابراین، این پرونده حقوقی فرصتی است تا کشورهای در حال توسعه و آسیب‌پذیر از این تغییرات، به‌ویژه کشورهای جزیره‌ای کوچک، بتوانند از دیوان بین‌المللی دادگستری پاسخگویی حقوقی برای خسارت‌ها و عدم اقدام موثر در برابر تغییرات اقلیمی را طلب کنند.

در نهایت، این پرونده نه‌تنها برای کشورهای جزیره‌ای کوچک که در معرض بیشترین تهدیدات اقلیمی قرار دارند بلکه برای تمامی کشورهای جهان حائز اهمیت است، زیرا می‌تواند به وضع تعهدات قانونی جدید برای کاهش گازهای گلخانه‌ای و مقابله با آثار تغییرات اقلیمی در سطح جهانی منجر شود. از این رو، دیوان بین‌المللی دادگستری در این دادرسی مهم، نقش حیاتی در اجرای عدالت اقلیمی و حفاظت از سیاره زمین ایفا می‌کند.

اخبار حوزه محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی را در صفحه اقتصاد سبز تجارت‌نیوز بخوانید.