فصل دیگری در روابط ایران و قطر در راه است؟

قطر ثروتمندترین کشور منطقه و از برترین اقتصادهای جهان است. به‌طوری‌که در سال 2016، با درآمد سرانه حدود ۱۳۰ هزار دلار، سومین کشور ثروتمند جهان تعیین شد. این شبه‌جزیره کوچک خلیج‌فارس، جمعتی نزدیک به دو میلیون و پانصد هزار نفر دارد که از این بین، تنها نزدیک به 300 هزار نفر بومی و قطری‌الاصل هستند و بقیه جمعیت آن را، مهاجران تشکیل می‌دهد. قطر سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان است. با توجه به جمعیت کم این کشور، بیشتر منابع گاز آن صادر می‌شود. امنیت و ثبات اقتصادی، قطر را به کشوری ممتاز از نظر اقتصادی تبدیل کرد تا جایی که چندین شرکت بین‌المللی روانه بازار قطر شدند.

علاوه بر این، اعطای میزبانی جام‌جهانی 2022 به این کشور کوچک و گرمسیر، نشان‌دهنده توانایی اقتصادی و امنیت بالای کشور قطر است. شاید این برای اولین بار باشد که تحریم و قطع روابط دیپلماتیک علیه یک کشور، موقعیت جغرافیایی آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. کشور قطر که تا پیش از این یک شبه‌جزیره بود، با بسته شدن مرز زمینی توسط عربستان سعودی، عملا تبدیل به جزیره‌ای شد که بی‌بهره از مرز زمینی، تنها مرز هوایی و دریایی دارد. در حال حاضر، قطر با چالش جدی در منطقه مواجه شده است. محدودیت‌های به وجود آمده برای این کشور، می‌تواند فرصتی استثنایی برای ایران باشد.

ایران کجای این داستان است؟

49 درصد مواد غذایی قطر از خاورمیانه تأمین می‌شود که تا پیش از این، 40 درصد از این حجم، از مرز زمینی عربستان وارد می‌شد؛ با بستن مرز خاکی توسط عربستان، این کشور مجبور است تا مایحتاج غذایی خود را از راه دریایی و هوایی تأمین کند که به خودی‌ خود این مسئله، تورم در برخی از اقلام خوراکی را به دنبال خواهد داشت. همین موضوع باعث نگرانی ساکنین قطر و هجوم شبانه آن‌ها به بازار برای خرید مواد غذایی شد. با توجه به وضعیت آب‌وهوایی و خاک قطر، این کشور در بخش کشاورزی و صنعتی توسعه آن‌چنانی نداشته است. گفتنی است، کشت چند نوع میوه سازگار با شرایط آب‌وهوایی گرم منطقه و صید ماهی در قطر رواج دارد؛ اما بخش عمده مواد غذایی آن وارداتی است. از سوی دیگر، پروژه‌های بزرگی در بخش صنعت و ساخت‌وساز این کشور در دست اجرا است. یک بندرگاه جدید، یک منطقه درمانی، یک پروژه مترو و هشت استادیوم برای جام جهانی ۲۰۲۲، تنها بخشی از پروژه‌های بزرگ عمرانی است که در قطر اجرا می‌شود. بخش قابل توجهی از مصالح و آهن‌آلات در تأمین این پروژه‌ها نیز از طریق مرز زمینی عربستان تأمین می‌شد که از این پس قطر باید از طریق دریایی یا هوایی اقدام به خرید مصالح کند. با بسته شدن مرز زمینی عربستان و با توجه به فاصله دریایی 12 ساعته ایران با قطر، کشورمان در دسترس‌ترین گزینه پیش‌رو برای قطر خواهد بود. با تجهیز کردن بنادر جنوبی کشورمان، می‌توانیم بستر همکاری تجاری با قطر را بیش از پیش فراهم کنیم و در بازار قطر جای پای محکمی را ایجاد کنیم.

علاوه بر این، هواپیمایی بین‌المللی قطر (Qatar Airlines) با ۱۳۳ پرواز روزانه به نقاط مختلف جهان، سهم قابل توجهی در درآمدهای این کشور دارد و تعداد زیادی از مسافران خاورمیانه را جابه‌جا می‌کند.

از هفته گذشته سه کشور همسایه قطر یعنی، امارات، عربستان و بحرین، مرزهای هوایی خود را به روی قطر بستند. این موضوع باعث شد تا این ایرلاین مسافر و مشتری‌های زیادی را از دست بدهد. همچنین این هواپیماها مجبور به دور زدن محدوده تحریم هوایی هستند، که قطعا افزایش در زمان برخی پروازها را در پی خواهد داشت. نزدیک به 76 پرواز روزانه بین کشورهای عربستان، امارات، قطر و مصر انجام می‌شد که سهم ایرلاین قطری در این بین 52 پرواز بود که با اقدام متقابل، قطر نیز همه آن‌ها را لغو کرد.

طبیعی است که هواپیمایی قطر با افزایش پروازهای خود به مقصدهای دیگر، سعی در کاهش زیان خود خواهد کرد. همچنین با لغو پرواز در شرکت‌های هواپیمایی مربوط به کشورهای تحریم‌کننده، فرودگاه‌های قطر نیز زیان خواهند دید. این درحالی است که باز هم ایران، به عنوان تنها مرز هوایی آزاد برای قطر، اصلی‌ترین گزینه موجود خواهد بود. در حال حاضر در هر شبانه‌روز ۹۵۵ پرواز عبوری از آسمان ایران تردد می‌کنند که با تحریم‌ شدن ایرلاین‌های قطری و عبور هواپیماهای آن‌ها از آسمان ایران، احتمالا روزانه ۲۰۰ پرواز به این تعداد افزوده می‌شود.

تعرفه پروازهای عبوری به تُناژ هواپیما و طول مسیر بستگی دارد که از پنجاه دلار آغاز می‌شود و تا دو هزار دلار نیز ادامه دارد. با تسهیل در عبور و مرور این هواپیماها قطعا درآمد کشور از مرزهای هوایی افزایش قابل توجهی را خواهد داشت.

این درحالی‌ است که رادارهای هوایی (تصویر بالا)، افزایش استفاده از مرزهای هوایی ایران توسط هواپیماهای قطری را نشان می‌دهد. این کشور در امر صادرات و واردات هوایی نیز با کشورهای قاره اقیانوسیه و شمال آفریقا، با مشکل مواجه خواهد شد. 11 درصد مواد غذایی قطر از طریق اقیانوسیه تأمین می‌شود که عمده آن از طریق هوایی وارد قطر می‌شد. همچنین برای رسیدن به کشورهای شمال آفریقا، مسیر پروازی شرکت‌های هوایی قطری طولانی‌تر خواهد شد.

از این فرصت استفاده کنیم

قطر با وجود تنش دیپلماتیک اخیر با عربستان و متحدانش، همچنان امکان صادرات گاز طبیعی مایع را از طریق آب‌های دریایی خود و عمان، خواهد داشت. مهم‌ترین خریداران گاز طبیعی قطر در آسیا هستند. ژاپن، کره‌جنوبی و کشورهای خاور دور از مشتریان اصلی گاز این کشور هستند.

به‌طور کلی حجم مبادلات تجاری ایران و قطر در حال حاضر زیاد نیست و به کمی بیشتر از 100 میلیون دلار می‌رسد. البته در این میان سهم ایران از صادرات، بسیار بیشتر از واردات است. عمده صادرات ایران به قطر را محصولات معدنی، انواع کف‌پوش، زعفران و پسته تشکیل می‌دهد و البته بخشی از این صادرات نیز مربوط به حیوانات زنده است که در مجموع حجم صادرات در سال گذشته به کشور قطر، بیش از 89 میلیون دلار بوده است. می‌توانیم با تسهیل امور تجاری بین دو کشور، به‌عنوان شریک اصلی و جدی کشور قطر در منطقه تبدیل شویم. دیر یا زود قطر در مقابل فشار کشورهای همسایه عقب‌نشینی خواهد کرد؛ اما حمایت ایران از قطر در شرایط کنونی مدت‌زمان مقاومت این کشور را افزایش خواهد داد. هرچه این مقاومت بیشتر باشد، به ایران این امکان را می‌دهد، تا شاید بتواند بخشی از خسارت‌های مالی و عقب‌ماندگی‌های دوران تحریم را جبران کند.