جذابیت‌های پنهان در بودجه ۹۷

میلاد مرادی: از صبح 19 آذرماه 96 که رسانه‌ها خبری را با عنوان «متن کامل لایحه بودجه ۹۷ منتشر شد» منتشر کردند تا امروز، 53 روز می‌گذرد.

به گزارش تجارت‌نیوز ، از 19 آذر که لایحه بودجه منتشر شد، بحث‌ها بر سر بودجه جنجالی 97 آغاز شد. مردم، کارشناسان و گروه‌های مختلف شروع به ارائه نظارت و تحلیل‌های خود کردند.

از «نامه دعوت مردم به شورش» تا «تورم‌زا» و «رکودزا»، نام‌هایی بودند که برای این سند مالی به کار بردند. در عوض، برخی از طرفداران دولت، لایحه بودجه 97 را از حیث شفافیت، تاکید بر بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد و… قابل دفاع دانستند.

بودجه‌های قبل از تو سوتفاهم بود!

اگر قلم به اغراق نرانده باشیم، 53 روز گذشته در زمره یکی از مقاطع حساس و پرچالش کشور در چند سال اخیر بود. هر نامی که بخواهیم بر این سند مالی بگذاریم، نباید نادیده بگیریم که لایحه بودجه 97، یکی از جرقه‌های اعتراضات دی‌ماه 96 بود. فارغ از تحلیل‌های سیاسی، مباحث و دغدغه‌های اقتصادی -علی‌الخصوص لایحه بودجه 97- یکی از جرقه‌های اصلی این اعتراضات بود.

تنها ساعاتی بعد از انتشار لایحه بودجه، صحبت‌ها و تحلیل‌ها بر سر آن شکل گرفت. رقم بودجه برخی از نهادهای فرهنگی، حذف بخش قابل‌توجهی از بودجه یارانه‌ها، افزایش قیمت حامل‌های انرژی، افزایش چند برابری خروج عوارض از کشور و افزایش درآمدهای مالیاتی، چند مبحثی بودند که بیش از موارد دیگر مورد توجه مردم قرار گرفتند.

اما بحث‌ها از آنجا شدت گرفت که اینفوگرافیک‌ها و نمودارهای مختلف از لایحه بودجه منتشر شد. از آنجا که لایجه بودجه در ایران چندان شفاف نیست و درک آن برای عموم افراد جامعه سخت است، لذا رسانه‌ها به کمک مردم آمدند.

رسانه‌ها، با انتشار اخباری از لایحه بودجه جنجالی 97 و توضیح جدول‌های مختلف این لایحه به زبان ساده، نقش زیادی در آگاه‌سازی مردم داشتند. اینکه تصور کنیم بودجه 97 شفاف‎تر شده است یا اتفاق خاصی به لحاظ شفافیت در آن افتاده است، اشتباه است.

هنوز هم سند بودجه در ایران یکی از غیرشفاف‌ترین‌ها است. این در حالی است که شفافیت در بودجه و قابل‌فهم بودن آن برای عموم مردم، یکی از اصول مهم شفافیت فعالیت‌های دولت در کشورهای توسعه‌یافته است.

اما اشکال، جدول‌ها، اینفوگرافیک‌ها و تحلیل‌های مختلف که توسط رسانه‌های رسمی از لایحه بودجه تولید شده بود، نیاز به کانالی داشت تا به مردم عرضه شود. باز هم تصور اشتباهی است اگر رسانه‌ها و مطبوعات را کانال اصلی در عرضه این اطلاعات به مردم دانست.

چراکه هم میزان تمایل مردم به مطالعه اخبار رسانه‌ها کم شده، و هم اینکه مردم غالبا اخبار را از طریق رسانه‌های اجتماعی پیگیری می‌کنند.

رسانه‌های اجتماعی علی‌الخصوص تلگرام و اینستاگرام نقش اساسی در آگاه‌سازی مردم در مورد لایحه بودجه داشتند. البته همانگونه که گفته شد محتوا و خوراک اصلی توسط رسانه‌های مکتوب و خبرگزاری‌های رسمی تولید شد. اما کانال عرضه این اطلاعات، رسانه‌های اجتماعی بودند.

در تحلیل اینکه چرا تلگرام و اینستاگرام نقش اصلی را در این زمینه داشتند، باید گفت که رسانه‌های نوین به لحاظ علمی دارای ویژگی‌هایی هستند که آنان را از سایر رسانه‌ها متمایز می‌کند.

رسانه‎‌های اجتماعی در خدمت شفافیت

دو ویژگی مهم این رسانه‌ها «گفتگوی دو طرفه و تولید محتوا توسط کاربران» و «پایین آمدن امکان سانسور» است. در واقع در رسانه‌های رسمی، رسانه خود متکلم وحده است. این در حالی است که در رسانه‌های اجتماعی، کاربران تولیدکننده محتوا هستند. همچنین در رسانه‌های رسمی، ممیزی بسیار بیشتر از رسانه‌های نوین مانند تلگرام و اینستاگرام است.

این امر باعث شد تا در جریان لایحه بودجه جنجالی 97، نه تنها رسانه‌های اجتماعی نقش اساسی در انتقال و عرضه خوراک اطلاعاتی تولید‌شده به مردم را داشتند، بلکه از آنجا‌ که امکان تولید محتوا و ارائه تحلیل توسط کاربران وجود داشت، لذا تحلیل‌ها، نظرات و بحث‌ها پیرامون لایحه بودجه شکل گرفت.

دولت باید این اتفاق را به فال نیک بگیرد و آن را به عنوان الگویی برای مشارکت و نظر دادن مردم در عرصه‌های مختلف حکمرانی، از جمله موضوعات اقتصادی در نظر بگیرد.

نکته دیگر آنکه بهتر است دولت در راستای شفافیت بیشتر بودجه، از سال‌های بعد این سند مالی را به زبان ساده و قابل‌فهم و به صورت شفاف تنظیم کند. تا هم امکان نظرخواهی جمعی مردم فراهم شود و هم کارشناسان بتوانند بهتر در مورد آن تحلیل کنند.

اما جذابیت‌های پنهان در بودجه جنجالی 97 تنها به این موارد محدود نمی‌شود. بودجه 97 از حیث میزان تحلیل‌ها و اظهارنظرهای صورت‌گرفته در مورد آن، با سال‌های قبل کاملا متفاوت بود. سخنرانی‌های مختلف، مناظره‌ها، یادداشت‌های مطبوعاتی و میزگردهای رسانه‌ای باعث شد که فضا برای صاحب‌نظران دانشگاهی و علمی باز شود.

نکته قابل‌تاملی که در این بین وجود داشت، انتقاد صاحب‌نظران و دانشگاهیان نزدیک به دولت -به لحاظ گرایش سیاسی- به بودجه 97 بود. به گونه‌ای که اقتصاددانانی که در زمره حامیان دولت محسوب می‌شدند زبان به انتقاد از دولت گشودند.

این اتفاق در فضای سیاست‌زده حاکم بر کشور کاملا نادر بود. در فضایی که حتی بارش برف و باران نیز با عینک سیاسی دیده می‌شود، اینگونه اظهارنظرهای مستقلانه، غنیمت است.

لازم است تا چنین دیدگاهی در بین کارشناسان و صاحب‌نظران کشور حفظ و تقویت شود. چراکه موجب می‌شود تا افراد به جای اظهارات آلوده به سیاست، به اظهارنظرهای کارشناسی توجه کنند. با ادامه این روند، می‌توان امیدوار بود که تحلیل‌های مردم نیز از گفتن جمله معروف «همه چی زیر سر خودشونه» به سمت اظهارنظرهای کارشناسی پیش برود.

بودجه جنجالی 97 و اتفاقات بعد از آن باعث شد تا بسیاری از مسئولین به این اجماع برسند که کشور از نظر اقتصادی، دچار مشکلات ریشه‌ای است. مشکلاتی که بررون‌رفت از آن، نیازمند جراحی ساختار اقتصادی کشور است.

بودجه 97 باعث شد تا برای اولین بار، عالی‌ترین مقام اجرایی کشور از لزوم جراحی اقتصادی در کشور سخن به میان آورد. حسن روحانی در این مورد گفت: «‌همیشه نمی‌شود مریض را با قرص خوب کرد و گاهی جراحی می‌خواهد.»

علاوه بر اظهارات رئیس‌جمهور، بسیاری از نمایندگان مجلس و سایر مسئولین هم در مورد وضعیت اقتصادی کشور، هشدار جدی سردادند و خواستار اصلاحات بنیادین شدند.

فارغ از اینکه منظور رئیس‌جمهور از جراحی اقتصادی چیست و آیا دولت دست به چنین اقدامی می‌زند یا خیر، اینکه اکثر مسئولین به جای طفره رفتن، از لزوم اصلاحات اقتصادی سخن می‌گویند، نکته مثبتی است.

همچنین باید گفت همین‌که سخنگوی دولت بارها و بارها مجبور شده تا در مورد این لایحه در برابر رسانه‌ها پاسخ بدهد، خود نشان از یک اتفاق مبارک است.

اتفاقی که شاید در سال‌های قبل هیچ‌گاه رخ نمی‌داد و مردم به راحتی از کنار لایحه بودجه می‌گذشتند. بنابراین پاسخگوتر شدن دولت، یکی از پیامدهای مثبت بودجه جنجالی 97 بود.

خروجی تمام پیامدهای مثبت پیش‌گفته، افزایش آگاهی مردم و شکل گرفتن روحیه مطالبه‌گری در آنان بود. قطعا از این به بعد فعل‌و‌انفعالات اقتصادی دولت، با دقت بیشتری از طرف مردم رصد می‌شود.