آخرین جزئیات از عملیات بازار باز / نرخ سود بانک‌ها فعلا تغییر نمی‌کند

به گزارش تجارت‌نیوز ، در یک هزار و دویست و شصت و هشتمین جلسه شورای پول و اعتبار و در راستای اجرای سیاست پولی و مدیریت نرخ‌های سود، کنترل تورم، ساماندهی اضافه‌برداشت بانک‌ها و تعیین چارچوب مشخص برای اعطای اعتبار به بانک‌ها و موسسات اعتباری، مجوز شروع به کار عملیات بازار باز صادر شد تا بانک مرکزی نسبت به خرید و فروش اوراق مالی اسلامی منتشره توسط دولت و وثیقه‌گیری به ازای اضافه‌برداشت یا اعطای خطوط اعتباری به بانک‌ها و موسسات اعتباری اقدام کند.

تعریف عملیات بازار باز

در عملیات بازار باز، سه عضو نقش اصلی دارند؛ بانک مرکزی، دولت و بانک‌ها.

در این بازار، بانک‌ها به دنبال کنترل میزان نقدینگی خود در پایان هر روز بوده که در صورت داشتن کسری باید به دنبال تزریق پول باشند و در صورت داشتن مازاد ذخایر، باید آن را تعدیل کنند.

نقش بانک مرکزی در این بازار این بوده که به عنوان عضو و مدیر بازار، مسئول اجرایی‌ کردن گام‌های ذکر شده است.

بانک مرکزی با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد اقدام به کنترل نقدینگی در سیستم بانکی می‌کند و همزمان با این عمل، رشد اقتصادی و کنترل تورم را نیز پیش می‌برد. اما این کنترل به چه صورت شکل می‌گیرد؟

تا پیش از این بانک‌های کشور برای کنترل و تعدیل نقدینگی خود به بازار بین‌ بانکی مراجعه کرده و بر اساس نرخ سود بازار بین بانکی اقدام به تقاضا یا عرضه ذخایر خود می‌کردند. اگر بانکی با کسری ذخایر مواجه بود با مراجعه به بازار بین بانکی با تقاضای افزایش ذخایر، از بانک مرکزی تسهیلات گرفته و به این نهاد بدهکار می‌شد.

در راستای همین امر در حال حاضر وضعیت اضافه برداشت‌های سیستم بانکی از بانک مرکزی در سطح مطلوبی قرار ندارد و موجب ناترازی در این نهاد شده است.

در عملیات بازار باز، تزریق نقدینگی از سوی بانک مرکزی به سایر بانک‌ها از طریق وثیقه‌گیری انجام می‌شود.

در لایحه بودجه به بانک مرکزی اجازه داده شده از طریق وثیقه‌دار کردن بدهی بانک‌ها تا پایان سال آینده (سال 1399) حداقل ۵۰ درصد از بدهی بانک به بانک مرکزی به صورت اوراق بدهی منتشره خزانه باشد. از طرفی هم به بانک مرکزی اجازه داده شده تا درصدی از سپرده قانونی بانک‌ها را با اوراق مالی منتشر شده توسط دولت جایگزین کند، یعنی با سپرده‌های قانونی بانک‌ها، اوراق مالی خریداری و پول حاصل از آن را به بانک‌هایی که دچار کسری ذخایر هستند تزریق کند.

اجرای این عملیات ذکر شده اجزای اصلی بازار باز را تشکیل می‌دهد که سیاست کنترل افزایش نقدینگی را امکان پذیر می‌کند تا در صورت نیاز، بانک مرکزی از طریق ابزارهای بازار، اقدام به کاهش نقدینگی کند.

همچنین در راستای این اقدام بازار باز، عمق بازار بدهی دولت افزایش پیدا کرده و ریسک و هزینه تامین مالی دولت کاهش پیدا می‌کند.

مفهوم کریدور نرخ سود چیست؟

بانک‌ها که برای کنترل نقدینگی خود به بازار بین بانکی مراجعه می‌کنند با یک نرخ بهره در این بازار مواجه هستند، اکنون بانک مرکزی قصد دارد در عملیات بازار باز یک دامنه مجاز نرخ سود بین بانکی (کریدور نرخ سود) ایجاد کند که در سقف این نرخ آن هم در قبال اخذ وثایق نقد شونده از بانک، حاضر به تزریق نقدینگی یا همان وام‌دهی به بانک‌‌ها بوده و در کف این نرخ، در قبال فروش اوراق قرضه دولتی، حاضر به پذیرش ذخایر مازاد بانک‌ها و سپرده‌گیری از آنها است.

وثایق نقد شونده همان اوراق بهادار دولتی بوده که در نرخ‌های تعیین‌شده توسط بانک مرکزی فراهم شده است. نکته قابل ذکر این بوده که در صورت بروز اختلال در کارکرد این عملیات، قسمت مالی دولت دچار بحران شده و در بازار اوراق بدهی دولت، چالش ایجاد می‌شود.

بانک مرکزی سعی دارد در عملیات بازار باز، نرخ بهره بین بانکی را به سمت نرخ هدف‌گذاری شده خود هدایت کند به این صورت که در مواقعی که بانک‌ها تقاضای افزایش ذخایر دارند و به دنبال تعدیل کسری نقدینگی خود هستند احتمال می‌رود که نرخ سود بین بانکی از میزان نرخ هدف‌گذاری شده بانک مرکزی انحراف پیدا کند و بالاتر باشد، در این مواقع بانک مرکزی وارد عمل شده و در قبال تزریق نقدینگی به بانک‌ها اقدام به خرید اوراق بهادار کرده و با جایگزینی این اوراق با سپرده‌های قانونی به عرضه ذخایر می‌پردازد و نرخ سود بین بانکی را به سمت نرخ هدف‌گذاری شده هدایت می‌کند.

از سوی دیگر نیز در مواقعی که بانک‌ها تقاضای کاهش ذخایر دارند و به دنبال تعدیل مازاد نقدینگی خود هستند احتمال می‌رود که بازهم نرخ سود بین بانکی از میزان نرخ هدف‌گذاری شده پایین‌تر باشد، در این مواقع بانک مرکزی با فروش اوراق بهادار به جمع‌آوری ذخایر بانک‌ها می‌پردازد.

این نرخ که در بازار بین بانکی تعیین می‌شود می‌تواند به‌‌عنوان یک معیار برای تعیین نرخ سود سپرده و تسهیلات، مدنظر بانک‌ها باشد.

بانک مرکزی در وهله اول با مراجعه به بازار بین بانکی نرخ بهره‌ای واقعی را شناسایی می‌کند که نرخی بین کف و سقف دامنه است. این بانک با مداخله در این بازار و تاثیر بر عرضه و تقاضای ذخایر بانکی تلاش می‌کند که نرخ بهره بین بانکی را به نرخ بهره مورد نظر خود نزدیک کند.

اولین معامله عملیات بازار باز در فرابورس

عملیات بازار باز (Open market operations) که از امروز شروع به کار کرده توانسته اولین معامله خود را اجرایی کند.

این معاملات از درگاه بازار ابزارهای نوین مالی فرابورس انجام شد و برای تامین کمبود نقدینگی یک بانک 10 هزار برگه اسناد خزانه اسلامی از سوی بانک مرکزی خریداری شد.

همانطور که معاون بازار فرابورس عنوان کرد: بانک مرکزی در راستای اعمال سیاست‌های خود، اگر قصد تزریق پول در اقتصاد را داشته باشد، اقدام به خرید اوراق مالی اسلامی و اگر بخواهد پول را جمع‌آوری کند، اقدام به فروش این اوراق در سطح بانک‌ها می‌کند.

عملیات بازار باز می‌تواند سود سپرده‌ بانکی را تغییر دهد؟

در حال حاضر نرخ اوراق بدهی دولتی که دارای کمترین ریسک هستند، بین 21 تا 24 درصد قرار دارند، در حالی که بانک مرکزی نرخ 10 درصد را برای سپرده‌های کوتاه‌مدت (به صورت ماه‌شمار) و نرخ 15 درصد را برای سپرده‌گذاری یک‌ساله در بانک‌ها تعیین کرده است.

نرخ که در بازار بین بانکی تعیین می‌شود می‌تواند به‌‌عنوان یک معیار برای تعیین نرخ سود سپرده و تسهیلات، مدنظر بانک‌ها باشد. از دیگر ویژگی‌های عملیات بازار باز، کنار گذاشتن سیاست تعیین دستوری نرخ سود بانکی است. آیا در شرایط فعلی نرخ سود بانکی نغییر می‌کند؟

کامران ندری در گفتگو با تجارت‌نیوز در این باره می‌گوید: عملیات بازار باز به‌صورت مستقیم بر نرخ سود بانکی تاثیر ندارد اما به صورت غیرمستقیم می‌تواند آن را تحت تاثیر قرار دهد. اگر هدف بانک مرکزی مدیریت نرخ بهره در بازار بین بانکی باشد، این نرخ، یک نرخ مرجع بوده و همه نرخ‌های بهره در اقتصاد، چه نرخ بهره کوتاه‌مدت و چه نرخ بهره‌ بلندمدت از این نرخ مرجع تاثیر می‌گیرند. اما از طرفی هم بانک مرکزی کنترل و مدیریت نرخ‌های سود سپرده بانکی را نیز در وضعیت فعلی رها نمی‌کند.

وی در ادامه می‌دهد: به این دلیل که در حال حاضر بانک‌ها وضعیت مطلوبی ندارند، بعید به نظر می‌رسد بانک مرکزی کنترل نرخ‌ سود سپرده‌های بانکی را رها کند و آن را تغییر دهد یا تعیین آن را به بانک‌ها بسپارد. این‌که در عملیات بازار باز باید به بانک‌ها در تعیین نرخ سود سپرده اختیار داده شود درست است اما در شرایط فعلی به نظر نمی‌رسد بانک مرکزی اقدام به این کار کند. اختیار دادن به بانک‌ها در تعیین نرخ سود بانکی مربوط به یک اقتصاد سالم بوده و بانک مرکزی در تعیین نرخ‌های بهره دخالت نمی‌کند، اما در اقتصاد ما که وضعیت بانک‌ها خیلی مطلوب نیست به نظر می‌زسد که بانک مرکزی از دخالت در تعیین نرخ سود سپرده ناگزیر است.

ندری می‌افزاید: سوالی که در خصوص عملیات بازار باز و سخنان رئیس کل بانک مرکزی مطرح می‌شود این است که نرخ بهره هدف‌گذاری شده در بازار بین بانکی را در چه سطحی قرار است قرار دهند. نرخ سیاستی ایشان چیست؟ در این رابطه بانک مرکزی خیلی صریح اعلام نکرده که چه نرخ بهره‌ای را برای بازار بین بانکی هدف‌گذاری کرده است.

این کارشناس بانکی عنوان می‌کند: در عملیات بازار باز بانک مرکزی دو اقدام مهم را می‌تواند انجام دهد؛ یکی کنترل رشد نقدینگی از طریق کنترل پایه پولی بوده، وقتی که بانک مرکزی اوراق خریداری می‌کند پایه پولی افزایش پیدا می‌کند و به تبع آن رشد نقدینگی نیز بالا می‌رود و بالعکس وقتی که اوراق مالی دولت را به فروش می‌رساند پایه پولی کاهش پیدا می‌کنه و نرخ رشد نقدینگی نیز کم می‌شود. پس اگر بانک مرکزی بخواهد پایه پولی را کنترل کند، عملیات بازار باز و خرید و فروش اوراق بهادار به بانک مرکزی کمک می‌کند.

ندری در ادامه می‌افزاید: مورد دوم این بوده که برخی از بانک‌های مرکزی اهمیتی به رشد پایه پولی نمی‌دهند بلکه آن چیزی که برای آن‌ها مهم است نرخ بهره در بازار بین‌ بانکی است. اگر این نرخ خیلی بالا باشد بانک‌های مرکزی تلاش می‌کنند که با خرید اوراق و تزریق پایه پولی در اقتصاد این نرخ پایین بیاید، از سوی دیگر اگر نرخ مورد نظر پایین باشد برعکس عمل می‌کنند، یعنی اوراق منتشر می‌کنند و با اتخاذ یک سیاست انقباضی پایه پولی را منقبض می‌کنند تا این نرخ بالا برود.

وی تاکید می‌کند: این‌که بانک مرکزی ما چه متغیری را به‌‌عنوان هدف میانی عملیات بازار باز خود در نظر دارد مبهم است. طوری که من از صحبت‌های رئیس‌کل بانک مرکزی متوجه شده‌ام، به نظر می‌رسد مدیریت نرخ بهره در بازار بین بانکی را به‌‌عنوان هدف میانی یا هدف عملیاتی مدنظر قرار داده‌اند، هرچند تاکنون به صورت رسمی آن را اعلام نکرده‌اند.

مزیت‌های عملیات بازار باز

دولت به دلیل کسری بودجه سال جاری، حجم زیادی اوراق منتشر خواهد کرد در نتیجه با اجرای عملیات بازار باز در دو ماه پایانی امسال، انتظار بازار بدهی پررونقی را داریم. اگر دولت کسری بودجه خود را با استقراض از بازار و با روش انتشار اوراق دنبال کند نقدینگی ثابت می‌ماند و از طرفی تورم دیگر از جانب نقدینگی افزایش نمی‌یابد. پس دلایل کافی وجود دارد که استقراض دولت با روش انتشار اوراق، بهترین و سالم‌ترین روش تامین کسری بودجه در میان راه‌های استقراضی است.

نرخ اوراق بدهی دولتی که دارای کمترین ریسک بود اکنون بین 21 تا 24 درصد قرار دارند، از سوی دیگر نرخ سپرده‌های کوتاه‌مدت 10 درصد و نرخ بهره سپرده‌گذاری بلند مدت 15 درصد است. با اجرای عملیات در بازار باز شاهد رونق معاملات در بازار بدهی و بین بانکی خواهیم بود و این احتمال وجود دارد که با شروع عملیات بازار باز نرخ سود اوراق کوتاه‌مدت به مرز 10 درصد نیز برسند.

بخش‌های تولیدی کشور از مهم بخش‌های اقتصادی بودی که بیشترین منفعت را از کاهش نرخ بهره در بازار بدهی می‌برد. در صورت کاهش نرخ بهره اوراق دولتی، بنگاه‌های تولیدی می‌توانند برای تامین مالی خود اوراق بدهی را جایگزین منابع بانکی کنند.