احتمال احیای توافق ۳۰ درصد است / روسیه فعلا مانع برجام نیست

به گزارش تجارت‌نیوز ، دور جدید مذاکرات برجامی در کشور قطر از سر گرفته شده و کارشناسان اعتقاد دارند احتمال احیای توافق برجام با توجه به وقفه بیش از سه ماهه در مذاکرات، افزایش یافته است.

وقفه بیش از سه ماهه در روند مذاکره باعث شده بود امیدها نسبت به احیای برجام رنگ ببازد. اما سفر جوزپ بورل و سرگئی لاوروف به تهران بار دیگر امیدها را زنده کرده است. حالا پس از اعلام خبر از سرگیری مذاکرات، پرسش‌های زیادی در محافل رسانه‌ای ایران پیرامون احتمال احیای توافق برجام ایجاد شده است. تجارت‌نیوز درجهت رسیدن به پاسخی پیرامون احیای برای این ابهامات با علی واعظ، تحلیلگر ارشد گروه بین‌المللی بحران به گفتگو پرداخته که در ادامه مشروح این مصاحبه را می‌خوانید.

به نظر شما چه اتفاقی رخ داده که مذاکرات پس از سه ماه وقفه بار دیگر آغاز شده است؟

مذاکرات غیرمستقیم از طریق رد و بدل کردن پیام از طریق آقای انریکه مورا ادامه داشت اما سرعتش بسیار پایین بود. گاهی یک یا دو هفته طول می‌کشید تا به پیام‌ها پاسخ داده شود و همین امر یکی از عوامل ترغیب کننده طرفین برای از سرگیری مذاکرات بود. دو عامل نیز احساس نیاز برای شروع مذاکره را افزایش داد؛ یکی موضوع تنش‌زایی در پی قطعنامه شورای حکام بود. ایران نیز به این اقدام واکنش نشان داد و یک سوم از دوربین‌های نصب شده توسط آژانس را از مدار خارج کرد. این واکنش باعث شد تا مدیرکل آژانس انرژی اتمی اعلام کند که پیوستگی دانش این نهاد از برنامه اتمی ایران تا چند هفته آینده از بین خواهد رفت.

عامل دوم چه بود؟

عامل دوم فنی نبود و بیشتر جنبه سیاسی داشت. با نزدیک شدن موعد انتخابات میان دوره کنگره در ایالات متحده و با توجه به تقویم در نظر گرفته شده برای رفع تحریم‌ها طبق توافق هسته ای، این نیاز احساس شد که طرفین به پای میز مذاکره برگردند. در واقع طبق تقویم اعلام شده ما شاهد همزمانی با برگزاری انتخابات میان دوره کنگره امریکا خواهیم بود. دولت بایدن نیز به احتمال قریب به یقین بعد از ماه جولای دیگر تمایل نخواهد داشت که این توافق را تا پیش از ماه نوامبر به نتیجه برساند.

با توجه به عواملی که ذکرش رفت و همچنین فشار اقتصادی تحریم‌ها و همچنین شرایط سیاسی در ایالات متحده، این نیاز احساس شد که بار دیگر مذاکرات از سر گرفته شود. این اتفاق نیز در پی سفر آقای بورل به تهران و با ارائه پیشنهاداتی جدید و تغییر فرمت مذاکرات انجام شد تا کار تسریع شود.

به‌ هر روی مذاکرات در دوحه از امروز آغاز شده، هیچ ایده‌ای دارید که چرا قطر برای دور جدید انتخاب شد؟ بسیاری انتظار داشتند که مسقط میزبان مذاکرات برجامی باشد. آیا می توان گفت که این موضوع احتمال احیای توافق را افزایش می‌دهد؟

نقش قطر در این دور از مذاکرات هسته ای که در دولت بایدن آغاز شده بسیار متفاوت و پررنگ‌تر از عمان است. در دوره سلطنت سلطان جدید عمان به نظر می‌رسد حاکمان این کشور مانند گذشته علاقه‌ای به ایفای نقش در روند مذاکرات ایران و غرب ندارند. عمان در دوره جدید تمرکزش را بر پرونده زندانی‌های دوتابعیتی گذاشته است.

اما علاوه بر اینکه قطر از ابتدای کار به عنوان میانجی وارد میدان شد بلکه در ادامه و در روند اجرای توافق نیز نقش مهمی را بازی می‌کند. وعده سرمایه‌گذاری چند ده میلیارد دلاری قطر در ایران نیز یکی از ضمانت‌های قابل اعتنای اجرای برجام در صورت حصول توافق خواهد بود. اما نباید فراموش کرد که قطری‌ها در دور جدید مذاکرات نقش بسیار پررنگتری را بازی کرده‌اند و طبیعی است که دوحه به عنوان محل مذاکرات انتخاب شود.

سفر جوزپ بورل به تهران، بلافاصله پس از دیدار سرگئی لاوروف با حسین امیرعبداللهیان در تهران انجام شد. این اتفاق باعث ایجاد شائباتی پیرامون نقش روس‌ها در روند مذاکرات شده است. شما نقش کرملین را در مذاکرات برجامی چگونه ارزیابی می‌کنید؟

گمان می کنم تا پیش از شروع جنگ اوکراین روسیه مایل به احیای برجام بود. آقای اولیانوف هم چندین بار سعی کرده بود میانجی به نتیجه رسیدن توافق شود و حتی در مقاطعی مذاکرات را از لبه پرتگاه شکست نجات داد. کرملین قبل از جنگ اوکراین بارها از ایجاد و تشدید تنش بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی جلوگیری کرده بود. اما یکی از دلایلی که در جلسه اخیر شورای حکام شاهد صدور قطعنامه بودیم، این بود که دیگر روسیه نقش میانجی‌گرانه خود را بازی نمی‌کند.

دلیلی که حالا کرملین تمایلی به ایفای این نقش ندارد چیست؟

همانطور که اشاره شد شروع جنگ اوکراین شرایط را به طور کلی تغییر داد. اولا ایجاد تنش بین روسیه و غرب باعث شد تا امکان ایفای نقش میانجی برای روس‌ها از بین برود. نکته دوم نیز به موضوع بازار انرژی مربوط می‌شود. مسکو به دلیل نگرانی نسبت به رقابت‌های جاری در بازار انرژی، اقدام به سنگ اندازی در روند مذاکرات در ماه مارس گذشته کرد که منجر به ایجاد وقفه در مذاکره شد. به اعتقاد من از لحاظ زمانی این وقفه بسیار تاثیرگذارو اصطلاحا بدشگون بود چرا که کار به نحوی پیش می‌رفت که طرفین در صورت ادامه مذاکرات می‌توانستند به نتایج مثبتی برسند.

باتوجه به آغاز دوباره مذاکرات، آیا می‌توان گفت که سنگ اندازی‌های روسیه متوقف شده است؟

به نظر می‌رسد بعد از سفر آقای امیرعبداللهیان به مسکو این موانع از سر راه توافق برداشته شد. از آن زمان به این سو اختلافات سیاسی بین ایران و آمریکا باعث پیش نرفتن مذاکرات بوده و به نظر نمی‌رسد که روس‌ها بخواهند مانع جدیدی بر سر راه احیای برجام ایجاد کنند. البته تا زمانی که توافق بین ایران و ایالات متحده نهایی نشده به طور قطع نمی‌توان در این باره اظهارنظر کرد، چرا هنوز هم امکان دارد کرملین در آخر کار سعی بر سنگ اندازی داشته باشد.

انگیزه روسیه برای سنگ اندازی دوباره چه می‌تواند باشد؟

البته در حال حاضر چنین نشانه ای دیده نمی‌شود اما ممکن است مسکو بخواهد در روند بازگشت ایران به بازار انرژی وقفه ایجاد کند. اما درحال حاضر این روسیه نیست که مانع اصلی مذاکرات است.

پس مهمترین مانع توافق چیست؟

به اعتقاد من مهمترین مانع توقعات طرفین ایران و آمریکا است.

می‌توانید به مهمترین مصادیق این توقعات اشاره کنید؟

از سوی ایران این توقع وجود دارد که آمریکا به اقداماتی دست بزند که تضمین پیدا کند تا برجام بار دیگر به سرنوشتی که آقای ترامپ رقم زد دچار نشود. حتی با وجود اینکه منافع اقتصادی توافق برای ایران مبرهن است، اما دولت آقای رییسی این ریسک را پیش روی خود می‌بیند که احتمال تغییر در دولت آمریکا وجود دارد. آقای رییسی هم نمی‌خواهد در شرایطی قرار بگیرد که دولت آقای روحانی در دوره ترامپ با آن مواجه شد.

آیا این توقع قابلیت برآورده کردن توسط دولت بایدن را دارد؟

خیر چنین امکانی برای واشنگتون وجود ندارد. در ساختار سیاسی و حقوقی ایالات متحده این امکان برای رییس جمهوری آمریکا وجود ندارد که دست رییس‌جمهور بعدی را در حوزه سیاست خارجی ببندد.

حتی اگر توافق برجام تبدیل به یک قرارداد شود و کنگره آن را تایید کند هم امکان‌پذیر نیست؟

باز هم چنین امری ممکن نیست. حتی اگر این توافق به صورت یک میثاق در کنگره مطرح شود (هرچند به لحاظ سیاسی غیرممکن است) بازهم رییس جمهوری بعدی این امکان را دارد که از توافق خارج شود. ازهمین رو است که توقع ایران برای رفع تحریم‌های غیرهسته ای وضع شده در دوره دونالد ترامپ، واقع‌بینانه نیست. آن‌هم در شرایطی که ایران با سرعت بیشتری اهداف منطقه‌ای خود را دنبال می‌کند و هیچ تغییری در رویکرد جمهوری اسلامی ایران ایجاد نشده است.

توقع نابجای آمریکایی‌ها از ایران چیست؟

از طرف ایالات متحده این انتظار وجود دارد که ایران توافقی را بپذیرد که عواید اقتصادی آن از برجامی که در سال ۲۰۱۵ حاصل شد نیز کمتر است. در واقع امریکا برخوردش مانند برخورد با کشورهای متخاصم دیگری است که با آنها به مذاکره پرداخته است. این در حالیست که انتظار می‌رفت برخورد دولت آمریکا با ایران، رویکرد جبرانی در قبال سیاست «فشار حداکثری» که دولت بایدن آن را شکست خورده می‌داند، داشته باشد. این موضوع نیز به خودی خود باعث سوءتفاهمات و بدگمانی‌های بیشتر بین ایران و آمریکا شده است.

با این اوصاف آیا به حصول توافق در دور جدید مذاکرات خوشبین هستید؟

به طور کلی خروج قطار مذاکرات از ایستگاهی که در طول سه ماه و نیم اخیر گرفتارش بوده امر مثبتی است. ولی اینکه آیا این قطار روی ریل درستی قرار می‌گیرد را نمی‌توان فعلا مورد قضاوت قرار داد. اما به اعتقاد من احتمال احیای توافق برجام که در سه ماه و نیم اخیر به زیر ۲۰ درصد سقوط کرده را امروز حدود ۳۰ درصد می‌دانم. اما باز هم باید منتظر ماند و دید که پیام‌های ابتدایی آیا نشان از تغییر رویکرد طرفین دارد یا اینکه حاکی از ادامه جنگ اراده هاست؟ جنگی که در طول یکسال و نیم اخیر مانع احیای برجام بوده است.