سد چم‌شیر چگونه ارزیابی محیط زیست را دور زد؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، شمارش معکوس برای آبگیری سد چم‌شیر در میانه اعترضات؛ آنچه که این روزها فعالان محیط زیست می‌گویند در صورت انجام آن، فاجعه دیگری مشابه سد گتوند به دنبال دارد.

این روزها فعالان محیط زیست در استان کهگیلویه و بویراحمد از احداث و آبگیری چند سد، دلخون‌اند؛ سد تنگ سرخ، چم‌شیر، خرسان 3 و مارون 2. اما با اعلام آمادگی آبگیری سد چم‌شیر بسیاری از فعالان محیط زیست یک‌صدا گفتند: «فاجعه دیگر محیط زیستی در راه است؛ چم‌شیر را آبگیری نکنید.»

آنطور که وزارت نیرو اعلام کرده، سد چم‌شیر دی ماه آبگیری می‌شود. رئیس سازمان محیط زیست نیز آن را تائید کرده است. همه اینها یعنی شمارش معکوس برای آبگیری این سد.

یکی می‌نویسد: «زهره را اعدام نکنید»، آن یکی می‌‌گوید آب را از ما نگیرید و دیگری می‌گوید هوا و خاک را. همه آنها به سد چم‌شیر اشاره دارند. سدی که گفته می‌شود با آبگیری، هر آنچه در اطراف آن هست، به نابودی می‌کشد؛ از جمله پوشش گیاهی.

سد چم‌شیر بر روی رودخانه زهره آبگیری می‌شود. رودخانه‌ای که با عبور از سازندهای زمین‌شناسی مختلف، منابع شوری مختلفی را دریافت می‌کند. به گفته یک کارشناس ژئوتکنیک همین حالا یک و نیم میلیون تن نمک دارد.

دلایل مخالفت فعالان محیط زیست با آبگیری سد چم‌شیر

سرچشمه اصلی رودخانه زهره در شرق استان فارس و غرب استان کهگیلویه‌وبویراحمد واقع است. این رود سرانجام به خلیج فارس می‌ریزد.

حمیدرضا یاقوتی، کارشناس ژئوتکنیک درباره وضعیت سد چم‌شیر و تبعات آبگیری آن به تجارت‌نیوز می‌گوید: «سد چم‌شیر در 35 کیلومتری شهرستان گچساران واقع شده است. نرسیده به سد، EC آب (هدایت الکتریکی) حدود 900 تا 1000 است که برای کشاورزی متعادل و مطلوب است.»

او ادامه می‌دهد: «از ابتدای مخزن سد چم‌شیر کیفیت آب به مرور نامطلوب می‌شود تا 12 کیلومتر بعد از سد. در حدود 12 تا 15 کیلومتری سد که به رود زهره می‌رسد، EC آب را در ایام خشکسالی تا 15 هزار هم ثبت شده است.»

هدف ساخت سد چم‌شیر چی بود؟ یاقوتی در این مورد می‌گوید: «به طور کلی این سد با اهداف کنترل سیلاب، تولید برقابی و مهار آب جهت کشاورزی سدسازی انجام می‌شود. اما برای سد چم‌شیر، کنترل کیفیت آب هم به این سه هدف اضافه شد. به عبارتی دیدگاه مهم برای ساخت سد چم‌شیر بر روی رودخانه زهره، کنترل کیفیت آب بود.»

او ادامه می‌دهد: «این در حالی است که تجربه سازند گچساران را برای سد کوثر داشتیم، هدایت الکتریکی آب رود قبلا 600 بود اما اکنون 1200 است. هدایت الکتریکی آب مارون 1200 بود، حالا تا چهار هزار را هم ثبت کرده‌ایم. پس انحلال در مارون و کوثر رخ داده است. گتوند هم که نمود سازند گچساران بود. سازند گچساران نیز تبخیری است که شامل گچ، نمک و آهک است.»

تغییر طرح اولیه سد چم‌شیر بعد از گرفتن ارزیابی محیط زیست!

علی سلاجقه، رئیس سازمان محیط زیست در روزهای اخیر گفت برای سد چم‌شیر با وزارت نیرو صحبت شده است. در صورتی که مشکل نداشته باشد، مجوز آبگیری این سد داده می‌شود.

این در حالی است که فعالان محیط زیست برای جلوگیری از آبگیری آن در تلاش‌اند. سوال اینجاست که در ابتدا این سد چرا مجوز ساخت گرفت؟

یاقوتی در این مورد می‌گوید: «سازمان محیط زیست در دهه 80 ارزیابی محیط زیست این سد را داده است. اما آن زمان طرح اولیه ساخت سد اینگونه بود که چشمه‌های شور در پایین دست را دور بزند.»

او می‌گوید: «حالا پروژه تغییر کرده است. آبی که به سمت پایین‌دست می‌رود با چشمه‌های آب شور ترکیب می‌شود. آن زمان که به این سد ارزیابی محیط زیست دادند اینطور نبود.»

یاقوتی با بیان این‌که در سد گتوند برای آبگیری تعجیل شد، می‌گوید: «نباید از یک سوراخ دو بار گزیده شد و در آبگیری سد چم‌شیر تعجیل کرد. ما شرایط فعلی سد را توضیح داده‌ایم و می‌گوییم نباید آبگیری شود.»

ورود نیم تن نمک اضافه به رود زهره با آبگیری سد

اما چرا این سد در سازند گچساران احداث شد؟ این کارشناس ژئوتکنیک می‌گوید: «یک سوی این ماجرا به تصمیمات استانی برمی‌گردد که برخی بر این باورند که با سدسازی، اشتغال‌زایی صورت می‌گیرد. اشتغال‌زایی با سدسازی اشتباه است زیرا که موقت است. کدام سد همچنان کارکنان اولیه خود را دارد؟»

او ادامه می‌دهد: «سدسازی برای اشتغال در واقع یک مُسکِن کوتاه مدت است و بعد از آن دوباره بیکاری افراد بیکار می‌شوند. برخی از پروژه‌های سدسازی در ابتدا 2 تا 15 هزار پرسنل داشت، اما حالا در نهایت 30 تا 40 نفر پرسنل دارد.»

یاقوتی بر این باور است که برای ساخت سد چم‌شیر دیدگاه سیاسی اولویت بود نه دیدگاه «آورده‌ای»، به این معنا که سد چه آورده‌ای دارد.

برخی از فعالان محیط زیست می‌گویند که با آبگیری سد چم‌شیر 500 هزار تن نمک از طریق مخزن سد به رودخانه زهره پمپاژ می‌شود. این در حالی است که به گفته یاقوتی همین حالا و قبل از آبگیری یک و نیم میلیون تن نمک وارد رودخانه می‌شود.

این کارشناس ژئوتکنیک ادامه می‌دهد: «500 هزار تن نمک را محدوده مخزن می‌دهد و یک میلیون تن نمک هم پایین‌دست سد می‌دهد.»

او می‌گوید: «سد هنوز آبگیری نشده، شبکه زهکشی آن شور است. پایین دست این دست چشمه‌های آب شور داریم با EC هفت برابر دریا.»

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از تبعات آبگیری سد

مهرماه سال جاری، مرکز پژوهش‌های مجلس نیز در گزارشی به پروژه سد چم‌شیر پرداخت. بر اساس این گزارش، احداث سد چم‌شیر بر رودخانه زهره، در محدوده‌ای که منابع شورکننده در مسیر رودخانه قرار دارد و مخزن سد نیز در تداخل با سازندهای زمین‌شناسی مستعد انحلال قرار دارد، نگرانی نسبت به آبگیری را بیشتر کرده است.

در ادامه این گزارش آمده: «به‌دلیل تداخل سازند گچساران با مخزن سد، انحلال گچ گریزناپذیر بوده و پس از آبگیری سد املاح مازاد برآورد طبیعی رودخانه به مخزن وارد می‌شود.»

با همه مخالفت‌ها اما رئیس سازمان محیط زیست هنوز از احتمال مجوز آبگیری به این سد گفته است.