مقصر ازدحام خودرو در خیابانها؛ تهرانی‌ها یا مدیران؟
ترافیک و ازدحام بیش‌ازحد خودروها در خیابان‌‌‌های تهران که در روزهای پایانی تابستان به اوج خود رسید، رابطه معناداری با ضعف شبکه حمل‌ونقل عمومی و ناکارآمدی مدیریت شهری تهران دارد. درواقع، مقصر اصلی ازدحام خودروها در خیابان‌‌‌های تهران، به‌‌‌طور مستقیم به ضعف عملکردی مدیران شهری برمی‌‌‌گردد که بانی اصلی ترافیک و آلودگی تهران تا به امروز به‌‌‌شمار می‌‌‌روند. تهران بهعنوان یکی از کلانشهرهای جهان، همواره با چالشهای اساسی همچون کیفیت سیستم حمل‌ونقل همگانی، تراکم ترافیک معابر و آلودگی هوای شهر در مدیریت شهری مواجه بوده است که مطابق آمارهای ارائه‌شده از سوی معاونت حمل‌ونقل شهرداری تهران، تنها کمتر از ۲۰درصد سفرهای روزانه درون‌شهری با ناوگان همگانی انجام می‌گیرد و خودروهای شخصی با نزدیک به ۵۰درصد بیشترین سهم را از سفرهای روزانه درون‌شهری به خود اختصاص دادهاند. این سهم قابل‌توجه در تردد خودروهای شخصی رابطه مستقیمی با «آلودگی تهران» بهعنوان یکی از اصلی‌‌‌ترین معضلات این کلان‌شهر دارد که آن را تبدیل به شهری با شاخص آلودگی بالا با میانگین سالانه ۲۶ میکروگرم بر مترمکعب ذرات معلق آلاینده در هوا کرده است.
در این گزارش به چرایی مردودی تهران در موضوع حل ترافیک و آلودگی شهری در مقایسه با سه کلان‌شهر لندن، نیویورک و برلین می‌پردازد که این رنکینگ بر اساس داده‌های مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در پژوهشی با عنوان «تحلیل مقایسه‌ای شاخص‌های ترافیکی تهران و چند کلان‌شهر جهان» ارائه شده است.
در رتبه بندی کلانشهرها بر اساس شاخص‌های ترافیکی، «بدترین وضعیت» به تهران تعلق گرفته است که این را می‌توان در پایین بودن سهم حمل‌ونقل همگانی تهران در مقایسه با کلانشهرهای جهان دانست. در واقع باید گفت، هرچقدر سهم وسایل نقلیه عمومی در کلانشهرها افزایش یابد، میزان انتشار آلاینده‌ها کاهش یافته و سطح آلاینده‌ها پایین خواهد آمد. همچنین اگرچه، وضعیت سرانه طول خطوط حمل‌ونقل همگانی تهران نسبت به میانگین پایین نیست، اما سهم استفاده مردم از این شیوه بسیار پایین‌تر از میانگین است. این در حالی است که مهم‌ترین اصل توسعه پایدار شهری، مبتنی بر توسعه درست و صحیح حمل‌ونقل همگانی است که این توسعه صحیح، خود موجب کاهش سطح آلاینده ها، ترویج حمل‌ونقل پاک و کاهش تردد وسایل نقلیه در سطح شهر خواهد شد.
این کمبود و ضعف شبکه‌های حمل‌ونقل همگانی را می‌توان در تعداد سفرهای روزانه شهری تهران با دیگر کلانشهرها مشاهده کرد. تعداد سفرهای روزانه تهران نزدیک به ۲۰ میلیون سفر در روز ثبت شده است و این در حالی است که تنها ۲میلیون از این سفر‌ها از طریق حمل‌ونقل همگانی صورت می‌گیرد و سهم استفاده از شبکه حمل‌ونقل عمومی در تهران، تنها تقریبا ۱۹درصد است. اگرچه نیویورک، یکی از بزرگ‌ترین کلانشهرهای جهان نیز روزانه حدود ۲۱ میلیون سفر روزانه را به ثبت رسانده است، اما این کلان‌شهر با برخورداری از بزرگ‌ترین خطوط مترو در جهان میانگین سفرهای روزانه خود را به ۳۳ دقیقه رسانده که مسافت طی‌شده در هر سفر تنها ۶.۵ کیلومتر است.
تقویت و پیشرفت قابل‌توجه در زیرساخت‌های مترو باعث شده این شبکه حمل‌ونقلی در این کلان‌شهر بیشترین میزان از سهم حمل‌ونقل همگانی را به خود اختصاص دهد و روزانه ۴.۸ میلیون نفر با مترو در سطح نیویورک تردد کنند و در مجموع بیش از ۶.۵ میلیون از سفرهای روزانه با شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی تحقق می‌پذیرد. در لندن نیز به عنوان دیگر کلان‌شهر موفق در موضوع حل چالشهای ترافیکی و آلودگی شهری با وجود ۲۰ میلیون سفر روزانه، ۶.۶ میلیون سفر روزانه با ناوگان حمل‌ونقل عمومی لندن صورت می‌گیرد و برلین که تنها ۱۳ میلیون سفر روزانه را تجربه می‌کند، بیش از ۵ میلیون از سفر‌ها از طریق حمل‌ونقل همگانی اتفاق می‌افتد.
بررسی‌ها نشان می‌دهد، بین سرانه طول خطوط همگانی و سطح آلایندگی هوای کلانشهرها رابطه مستقیمی وجود دارد، یعنی در شهر‌هایی که حمل‌ونقل همگانی بیشتر گسترش یافته، میزان انتشار آلاینده نیز پایین‌تر است. در این رنکینگ، سه کلان‌شهر لندن، نیویورک و برلین بیشترین میزان سرانه خطوط همگانی را به خود اختصاص دادهاند و همین امر منجر به پایین بودن میزان انتشار آلاینده‌های هوا در این سه کلان‌شهر جهانی شده است. بر اساس داده‌های ارائه‌شده در این پژوهش، برلین بیشترین میزان سرانه خطوط حمل‌ونقل همگانی را با ۵۰۰ متر به ازای هر هزار نفر به خود اختصاص داده است و این حجم بالای خطوط همگانی باعث شده تا میانگین سالانه شاخص ذرات معلق این کلان‌شهر تنها ۹.۷ میکروگرم بر مترمکعب باشد و نیویورک و لندن نیز با ۱۸۲ و ۷۵ متر طول خطوط همگانی به ازای هر‌هزار نفر، ذرات معلق آلاینده هوای خود را به ۷ و ۱۱.۴ میکروگرم بر مترمکعب رسانده اند.
این در حالی است که تهران به دلیل سهم پایین خود در سرانه خطوط حمل‌ونقل همگانی، با ۴۵ متر به ازای هر هزار نفر، دارای ۲۶ میکروگرم در مترمکعب ذرات معلق در شاخص‌های سالانه خود است، که این کلان‌شهر را به یکی از آلوده‌ترین شهر‌های جهان تبدیل کرده است. این موضوع، رابطه مستقیمی با ضعف مدیریت شهری در حل بحران ترافیک شهری و کمبود و ضعف شبکه‌های حمل‌ونقل عمومی دارد.
با بررسی زیرساخت‌های ترافیکی تهران، ضعف زیرساخت‌های حمل‌ونقل همگانی را می‌توان ناشی از ناکافی بودن زیرساخت‌های مترو و کمبود ناوگان اتوبوس‌های تندرو شهری دانست. در نظام مقایسه‌ای تهران با سه کلان‌شهر مورد بررسی، باید گفت، در حالی طول خطوط متروی تهران حدود ۲۴۵ کیلومتر با ۱۳۶ ایستگاه برآورد شده است، که این میزان در متروی لندن ۴۰۰ کیلومتر با ۲۷۲ ایستگاه، برلین ۴۷۰ کیلومتر با ۲۳۹ ایستگاه و در نیویورک ۱۳۵۵ کیلومتر با ۴۷۰ ایستگاه است. در عین حال سهم قابل‌توجه تعداد ناوگان اتوبوس‌های تندرو در این کلانشهرها منجر به کاهش ترافیک‌های شهری و به حداقل رساندن ذرات آلاینده هوا در این شهر‌ها شده است.
یکی از عمده‌ترین ضعف‌های مدیریت شهری تهران در کمبود حمل‌ونقل همگانی را باید در ناوگان اتوبوسرانی مشاهده کرد. در حالی که تعداد سفرهای روزانه تهران نزدیک به ۲۰ میلیون نفر است، تنها ۲ هزار ناوگان اتوبوسرانی در سطح شهر وجود دارد که بخش عمده این اتوبوس‌ها نیز فرسوده بوده و نیاز به تعمیر و نوسازی دارند. این درحالی است که در سیستم اتوبوسرانی لندن بیش‌از ۹ هزار ناوگان در حال فعالیت است.
مطابق با رنکینگ جهانی شاخص‌های ترافیکی کلانشهرها، «تهران» باتوجه به وضعیت حمل‌ونقل همگانی نسبت به میانگین جهانی در سطح پایین تری قرار دارد و همین امر باعث می‌شود تا سهم سفرهای روزانه تهرانی‌ها از شبکه حمل‌ونقل عمومی از میانگین جهانی پایین‌تر باشد. سهم تهران از حمل‌ونقل همگانی تنها ۱۹ درصد است، در حالی که این رقم به طور متوسط در کلانشهرهای جهان ۴۳ درصد برآورد شده است و به طور خاص در سه کلان‌شهر مورد بررسی یعنی لندن، نیویورک و برلین به ترتیب، ۳۳ درصد، ۳۱ درصد و ۳۸درصد بوده است.
در مقابل به همان میزان که سهم حمل‌ونقل همگانی تهران از سایر کلانشهرها پایین‌تر بوده، سهم استفاده از خودروی شخصی نسبت به میانگین جهانی بیشتر است که این موضوع خود بیانگر ضعف در سیستم حمل‌ونقل همگانی انبوه‌بر در شهر تهران است. در رنکینگ جهانی کلانشهرها، تهران با ۴۹درصد بیشترین سهم استفاده از خودروی شخصی در سفرهای روزانه را به خود اختصاص داده است، این در حالی است که میانگین جهانی استفاده از خودروی شخصی ۳۶درصد است. اگرچه لندن نیز با ۳۹ درصد سهم قابل‌توجهی در استفاده از خودروی شخصی در سفرهای روزانه شهری دارد، اما در این کلان‌شهر علاوه بر کیفیت بالای خودروها، خطوط حمل‌ونقل همگانی بسیار قوی و از آن مهم‌تر سهم قابل‌توجه «سفرهای پیاده» در سفرهای روزانه شهری، این کلان‌شهر را به یکی از پاک‌ترین شهر‌های جهان تبدیل کرده است.
آمارهای ارائه‌شده از کلانشهرهای جهان نشان می‌دهد که نمره تهران از سهم «پیاده‌روی به مقصد محل کار یا منزل» در مقایسه با دو کلان‌شهر لندن و برلین «صفر» است که این امر به دلیل دور بودن مسافت محل کار به منزل است که عمده سفرهای روزانه ۲۰ میلیونی تهرانی‌ها را محدود به استفاده از خودروهای شخصی و پس از آن ناوگان حمل‌ونقل عمومی کرده است و پیاده روی سهمی در سفرهای روزانه شهری آن‌ها به دست نیاورده است. این در حالی است که حدود ۳۳درصد از سفرهای روزانه درون‌شهری لندن به پیاده‌روی اختصاص دارد و این رقم برای کلان‌شهر برلین ۳۱درصد برآورد می‌شود.
همچنین علاوه بر پیاده روی، استفاده از «دوچرخه»، دیگر روش حمل‌ونقل در تردد شهری این کلان‌شهر است که سهم قابل‌توجهی از سفرهای روزانه برلین را به خود اختصاص داده است. ۱۳درصد از سفرهای روزانه برلین به سفر با دوچرخه تعلق دارد. همچنین لندن نیز به دلیل توجه ویژه به شاخص‌های ترافیکی و زیست محیطی، در زیرساخت‌های ترافیکی خود، موضوع تردد شهری با دوچرخه را به یکی از سیاست‌های مهم اصلی مدیریت شهری تبدیل کرده است، به طوری که سیستم کرایه دوچرخه لندن در سال‌های اخیر فعالیت خود را افزایش داده است و سیستم دوچرخه سانتاندر در حال حاضر یکی از سیستم‌های فعال حمل‌ونقل در لندن به شمار می‌رود که با ۷۵۰ ایستگاه دوچرخه و حدود ۱۱۰۰۰ دستگاه دوچرخه در راستای سیاست کاهش بار ترافیکی و آلودگی این کلان‌شهر در حال فعالیت است.
در مجموع آنچه می‌تواند تهران را از ازدحام بیش از حد خودروها در معابر و آلودگی هوا نجات دهد، حمایت از حمل‌ونقل ریلی انبوه بر جهت تبدیل شدن به یک شبکه کارآمد، جامع و پرتردد و همچنین اصلاح خطوط انبوه بر BRT است تا بتواند پاسخگوی بخش عمده‌ای از تقاضای سفرهای روزانه تهران باشد. همچنین در جهت کاهش آلودگی هوا فراهم سازی استفاده از دوچرخه و پیاده‌روی برای رفتن به مقصد کار و منزل، از ملزومات سیاست‌های شهری مدیران تهران و در سطح کلان‌تر سیاستگذاران کشوری است.
نظرات