چشم‌انداز فولاد ایران در دوره جنگ تجاری

افزایش تعرفه واردات فولاد برای کشورهای اروپایی، کانادا و مکزیک، چه پیامدهایی برای صنعت فولاد ایران دارد؟

ایالات متحده آمریکا بزرگترین واردکننده فولاد جهان در سال 2017 بود که در این سال بیش از 34 میلیون تن فولاد وارد کرد که نسبت به سال 2016 حدود 15 درصد افزایش داشت. هرچند این میزان واردات نسبت به سال 2014 که حدود 40 میلیون تن بوده کاهش 14 درصدی را به همراه داشته اما به جرات می‌توان گفت کشور آمریکا با اختلاف بیشتر نسبت به کشور آلمان همچنان در صدر بزرگترین واردکننده فولاد در جهان است.

کشورهای روسیه، برزیل، کانادا، مکزیک و برخی از کشورهای اروپایی و شرق آسیا بیشترین صادرکننده فولاد و محصولات فولادی به آمریکا هستند.

در این بین پرزیدنت ترامپ جهت رونق تولید فولاد داخل آمریکا 25 درصد تعرفه به فولاد وارداتی وضع کرده که آسیب‌هایی را برای کشورهای صادرکننده فولاد به آمریکا در بر خواهد داشت. البته جای کمی تامل دارد که چرا زمان وضع تعرفه بر فولاد با زمان وضع تعرفه بر آلومینیوم از همین کشورها یکسان بوده، هر چند تعرفه 10 درصدی بر آلومینیوم شوک فاجعه باری بر صادرکنندگان این محصول به آمریکا به نسبت فولاد ایجاد نکرد، اما همزمانی وضع تعرفه بر این دو محصول استراتژیک تولیدات صنعتی جای تامل و بحث دارد و می‌توان گقت این نکته آینده‌نگری دولتمردان آمریکایی در خصوص فلز جایگزین فولاد است که قطعاً در آینده محصولات تولیدی آن کشور نقش اول را خواهد داشت و حتماً در یادداشتی دیگر بدان می‌پردازیم.

اما اینکه وضع این تعرفه بر فولاد ایران چه تاثیری دارد باید دید که بازار فولاد ایران در بازار فولاد بین‌الملل چه تاثیری دارد. قطعاً ایران به‌عنوان یک تولیدکننده فولاد خام در جهان شناخته می‌شود هر چند تولید آن در جهان زیاد نیست اما در منطقه آینده 20 میلیون تن فولاد صادراتی ایران تاثیرگذار است اما کشورهای مورد تعرفه قرار گرفته آمریکا علاوه بر تولید فولاد خام به تولید محصولات فولادی و همچنین تولید فولاد خاص صنایع High Tech شناخته می‌شوند که در صورت ایجاد مانع صادراتی به آمریکا قطعاً فولاد خام آنها که به نسبت فولاد High Tech از قیمت پائین‌تر برخوردار است به سمت کشورهای حوزه منطقه منا و یا کشورهای بی‌تعرفه وارداتی که مصرف کننده محصولات فولادی هستند سرازیر خواهند شد.

این موضوع در آینده بازار فولاد ایران نقش حیاتی دارد، چرا که ایران به دنبال صادرات 20 میلیون تن فولاد در افق پسا 1404 در منطقه است. با در نظر گرفتن اوضاع سیاسی منطقه و عدم پذیرش کالاهای ایرانی از سوی دول عربی، احتمال دپو شدن محصولات فولادی ایران در کارخانجات فولادی بسیار زیاد خواهد بود و اگر فروش فولاد ایران در منطقه از فولاد کشورهای دیگر پیشی بگیرد، برچسب دامپینگ فولاد که سال‌های گذشته به چین زده شد بر پیشانی ایران نیز ظهور خواهد کرد.

فولاد در ایران با یارانه‌های انرژی و سیاست‌های حمایتی دولتی، صنعتی تنبل و همواره چشم به کمک‌های بالاسر دارد که البته این رفتار، رفتار خاص صنایع زیر مجموعه دولت یا به اصطلاح صنایعی که دارای پدرخوانده‌ای بنام دولت هستند هم هست.

این لختی تولید در صنعت ایران نتیجه عدم همفکری‌هاست. نکته اساسی شوآف همفکری دولت با بخش خصوصی است که متاسفانه طی این سال‌ها به ظاهر جلسات هم‌اندیشی با بخش خصوصی برگزار شده و نتایج آن بیشتر همان سیاست‌های یکطرفه و دستوری دولت است که متاسفانه تکنیک‌های کارشناسانه و آینده‌نگری توام با خوش فکری در آن کم رنگ است، متولیان بخش خصوصی هم بیشتر به فکر شوآف‌های شخصی و بنگاه‌نگری‌های حزبی هستند و همین امر اثربخشی نظرات کارشناسانه بخش خصوصی و همفکری‌های آنان با بخش دولتی را کم اثر نموده است.

بی‌شک کاهش واردات فولاد به آمریکا و سرازیر شدن فولاد کشورهای مد نظر به منطقه غرب آسیا و حوزه منا تاثیرات منفی بر بازاریابی فولاد مازاد ایران خواهد داشت. بنابراین پیشنهاد می‌شود دولت و مدیران بخش معادن و صنایع معدنی وزارت صمت نگرش جدیدی به زنجیره ارزش سنگ آهن تا فولاد داشته باشند، چه بسا تولید و فروش هر یک از محصولات زنجیره ارزش در زمانی خاص توجیه اقتصادی بیشتری داشته باشد و اگر امروز جلوی صادرات خیلی از این محصولات گرفته شود شاید در آینده‌ای نزدیک شاهد دپو محصولات فولادی خواهیم بود که علاوه بر هزینه کرد انرژی، سرمایه، مواد اولیه و غیره، توان رقابت در بازار را به سختی دارد و اگر محصولات بالادستی آن در زمان و مکانی مناسب فروخته شود و برای کشور ارزآوری داشته باشد، اقتصاد بهتری را برای جامعه معدنی کشور به ارمغان می‌آورد.