محمد بن سلمان به دنبال رهبری بدون تنش/ عربستان نوین با دیپلماسی شکل می‌گیرد؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، حدود 6 سال قبل محمد بن سلمان ولیعهد عربستان شد. از آن زمان تاکنون نام بن سلمان با جنجال‌های زیادی همراه بود؛ از بازداشت‌های گسترده تا جنگ در یمن و بعدها تنش‌زدایی با کشورهای منطقه. سوال این است که اصلاحات در عربستان تا کجا ادامه دارد و ولیعهد این کشور به دنبال چیست؟

محمد بن سلمان در کنار تغییرات گسترده در سیاست داخلی، با کشورهای منطقه رویکرد جدیدی را در پیش گرفت. رویکردی که برخی از تحلیلگران می‌گویند در راستای ایجاد عربستان نوینی است که ولیعهد جوان در سر دارد.

تغییراتی که بن سلمان بانی آن بود، گاهی با دیگر تصمیماتش همخوانی ندارد. برای مثال در حوزه سیاسیت داخلی، همزمان با رفع ممنوعیت رانندگی زنان، خبرها از بازداشت برخی از فعالان حقوق زنان نیز به گوش می‌رسید. یا آنکه در سیاست خارجی، همچنان که برخی اظهارات حول رفع تنش بود، جنگ یمن راه افتاد.

با همه اینها نام ولیعهد سعودی با تغییرات بنیادی و چشمگیری همراه است که مسیر حرکت عربستان را نشان می‌دهد. توافق ایران و عربستان نیز از جمله تغییراتی است که در سیاست خارجی این کشور به چشم می‌خورد. رحمان قهرمان‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره اهداف بن سلمان در عربستان به تجارت‌نیوز می‌گوید که او می‌خواهد قدرت خود را تثبیت و عربستان نوینی بسازد.

بازداشت شاهزاده‌ها تا محدود کردن علمای وهابی

قهرمان‌پور می‌گوید: «محمد بن سلمان وقتی ولیعهد شد، ابتدا تلاش کرد جایگاه و قدرت خود را در عربستان را تثبیت کند. تعدادی از مخالفان خود یعنی شاهزادگان سعودی را بازداشت و تعدادی دیگر را هم خانه‌نشین کرد. در ادامه هم برای اینکه بتواند اقدامات سرکوبگرانه خود را توجیه کند، وارد جنگ یمن شد.»

او ادامه می‌دهد: «معمولا جنگ به رهبران اقتدارگرا این فرصت را می‌دهد که سرکوب را در داخل کشور تشدید کنند. با افزایش حملات عربستان در یمن، سرکوب داخلی در عربستان شروع شد. پس از شاهزاده‌های سعودی، نوبت به علمای وهابی رسید که بن سلمان آنها را محدود و تبلیغ برخی احکام افراطی سنتی را ممنوع کرد. پس از آن سراغ شیعه‌ها رفت تا به نوعی آنها را راضی کند. ماجرای خاشقچی در همین دوره بود. بن سلمان مخالفان خود را در خارج از کشور هم تهدید می‌کرد و خاشقچی هم یکی از منتقدان اصلی او بود.»

بن سلمان و چشم‌انداز 2030 عربستان

قهرمان‌پور، تحلیلگر مسائل بین‌الملل به تجارت‌نیوز می‌گوید: «بن سلمان زمانی که دوره تثبیت خود را گذارند، سراغ برنامه و چشم‌انداز 2030 عربستان رفت. این چشم‌انداز اهداف مختلفی را دنبال کند؛ از جمله کاهش وابستگی اقتصاد عربستان به نفت در سال‌های آتی، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه عربستان، ایجاد تحولات بزرگ اجتماعی و فرهنگی و… . هرچند تحولات فرهنگی به صراحت در این چشم‌انداز عنوان نشده است.»

او ادامه می‌دهد: «بنابراین در وضعیت فعلی، بن ‌سلمان برای آنکه بتواند چشم‌انداز 2030 را محقق کند، در فضای سیاست خارجی و سیاست منطقه تنش‌زدایی را انتخاب کرده است.»

روابط عربستان با کشورهای آسیایی

قهرمان‌پور درباره تغییر روابط عربستان با کشورهای آسیایی می‌گوید: «او با رقبای خود در منطقه مثل ایران و ترکیه به نوعی سازش کرده و به دنبال برقراری روابط عادی است. همچنین تنش با کشورهای غربی از جمله کانادا را هم به نوعی رفع کرد.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل توضیح می‌دهد: «ضمن آنکه سرعت نزدیکی عربستان به کشورهای آسیایی بیشتر شده است. عربستان در حال گسترش روابط خود با چین، هند، ژاپن و کره جنوبی است. به موازات این اقدامات، اتفاق مهم دیگری که افتاد، کاهش حمایت عربستان از پاکستان بود. پاکستان کشوری بود که با هند مشکل داشت و همواره مورد حمایت عربستان بود. پس از آنکه عمران خان در پاکستان قدرت را در دست گرد، روابط این دو کشور سرد شد. البته دلیل اصلی آن گسترش روبط عربستان با هندوستان است.»

عربستان روابط با چین و امریکا را همزمان می‌خواهد

برخی از کارشناسان بر این باورند که بعد از کم‌رنگ شدن حضور امریکا در منطقه، عربستان روابط خود با کشورهای منطقه را تغییر داد. قهرمان‌پور اما به تجارت‌نیوز می‌گوید: « تصمیمات امریکا به عنوان اصلی‌ترین بازیگر خارجی در خاورمیانه، بر کشورهای دیگر اثرگذار است. اما نمی‌توان گفت که سیاست عربستان تمام و کمال واکنشی به سیاست امریکا بود. عربستان از حدود دو سال قبل تلاش کرد از نظر امنیتی از امریکا امتیاز بگیرد.»

این تحلیلگر مسائل بین‌الملل توضیح می‌دهد: «سیاست امریکا در حال حاضر شفاف‌تر شده است. در واقع امریکا به دنبال تغییر سیاست خارجی خود است، نه عقب‌نشینی از خاورمیانه. جنگ اوکراین باعث شد که امریکا به این نتیجه برسد که هنوز برای کنار رفتن از خاورمیانه زود است. زمانی جو بایدن به عربستان گفت که این کشور به دنبال ترک خاورمیانه نیست. عربستان هم جایگزینی برای امریکا از نظر تامین امنیت ندارد. یعنی امریکاست که همچنان توان تامین امنیت عربستان را دارد.»

او می‌گوید: «نقش امریکا در فرایند جانشینی در عربستان از همه بازیگران مهم‌تر است. چراکه چین نه تمایلی به ایفای نقش امنیتی دارد و نه توان آن را. ضمن آنکه چین به صراحت اعلام کرده که نمی‌خواهد به مسائل امنیتی و دفاعی خاورمیانه ورود کند. عربستان در نهایت چاره‌ای جز نزدیکی امنیتی به امریکا ندارد. بنابراین تلاش می‌کند در حالی‌که به چین نزدیک می‌شود، روابط خود را با امریکا مخدوش نکند و یکی از متحدان امریکا در منطقه باقی بماند.»

نظم سیاسی گذشته برای عربستان جواب نمی‌داد

قهرمان‌پور در ادامه توضیح می‌دهد که عربستان به تغییرات گسترده نیاز داشت و صرفا تحت تاثیر سیاست امریکا نبود. او می‌گوید: «عربستان به دلیل شرایط داخلی، وقایع بعد از سال 2011، بهار عربی و… به این جمع‌بندی رسید که نظم سیاسی گذشته دیگر جوابگو نیست. نظم سیاسی گذشته چه بود؟ تفاهمی بین آل‌سعود برای حفظ قدرت سیاسی و روحانیت وهابی برای حفظ نظم اجتماعی و مذهبی بود. یعنی روحانیت وهابی به نوعی از حکومت آل‌سعود امتیاز می‌گرفت و با رویکرد مذهبی خود جامعه را کنترل می‌کرد. این قرارداد اجتماعی بعد از بهار عربی به پایان رسید.»

او ادامه می‌دهد: «محمد بن‌سلمان دید اگر بخواهد در این چارچوب کار کند، نمی‌تواند فرایند جانشینی آرامی را طی کند. به طور کلی از سوی عربستان تمایل به این تغییرات وجود داشت اما جسارت آن را نداشتند. از زمان ملک عبدالله در عربستان این بحث بود که دیگر نمی‌توانند با این رویه ادامه دهند و باید یک تغییر اساسی ایجاد کنند. رهبر جوان جسارت آن را پیدا کرد و البته هزینه بسیاری هم برای او داشت.»

محمد بن سلمان رهبری بدون تنش می‌خواهد

سوال اینجاست که بن‌سلمان فقط دنبال تثبیت قدرت خود در ساختار سیاسی این کشور است یا اینکه می‌خواهد عربستان نوینی را بسازد؟ قهرمان‌پور پاسخ می‌دهد: «بن سلمان به دنبال هر دو مورد است و تعارضی هم با هم ندارند. او به این نتیجه رسیده که اگر بخواهد رهبر خوبی برای عربستان باشد و رهبری بدون تنشی داشته باشد باید عربستان تغییر کند. به همین دلیل او روی نسل جوان، سینما، فرهنگ و… سرمایه‌گذاری کرده است. زیرا احساس می‌کند که پایگاه اصلی او میان همین نسل جوان است و اگر بخواهد در آینده رهبری کند، باید نظر این گروه را جلب کند.»

او در پایان می‌گوید: «رویکرد سیاست خارجی عربستان در شرایط فعلی این است که تنش‌های بیرونی را کم کند تا بتواند در داخل کشور روی برنامه اقتصادی و چشم‌انداز 2030 متمرکز شود.»