احیای سوآپ نفت خام کشورهای دریای خزر

سوآپ (معاوضه) نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر از طریق ایران که علاوه بر درآمدزایی باعث تقویت جایگاه ایران در بازار جهانی انرژی می‌شود، پس از هفت سال وقفه با تخلیه سه محموله نفتی ترکمنستان در پایانه نفتی شمال در تابستان 1396 از سرگرفته شد.

به گزارش تجارت‌نیوز ، دولت یازدهم در روزهای پایانی کار خود (مرداد 96)، توانست ضمن جبران اشتباه دولت دهم در قطع یکباره سوآپ (معاوضه) نفت، به وعده خود برای احیای این امر عمل کند.

ایران که در مرکز ترانزیت منطقه قرار دارد، هدف‌گذاری کرده تا با هدف تحکیم جایگاه در بازار جهانی انرژی، به سوآپ نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی در منطقه توجهی ویژه داشته باشد.

قرار گرفتن تولیدکنندگان بزرگ نفت و گاز در منطقه و وجود بازار گسترده مصرف انرژی، شرایط مناسبی را ایجاد کرده است که ایران به محور ترانزیت و سوآپ نفت و گاز در منطقه تبدیل شود.

بزرگ‌ترین ذخایر گازی و نفتی جهان در ایران یا کشورهای همسایه جای گرفته است که ایران می‌تواند برای انتقال آنها به مبادی مصرف، سهمی مهم ایفا کند.

همسایگان شمالی ایران از طریق ترانزیت و سوآپ، بخشی از نفت، گاز و فرآورده‌های نفتی خود را از طریق کشور ما به بازارهای هدف ارسال می‌کنند که این اقدام، موقعیت بی‌مانند، ایران را به‌عنوان شاهراهی امن برای انتقال انرژی تقویت می‌کند.

جزئیات راه‌اندازی مجدد سوآپ

اواخر مردادماه امسال شرکت «دراگون اویل» وابسته به شرکت اینوک امارات گزارش کرد با یک کشتی نفتکش با پرچم روسیه 6 هزار تن نفت تولید شده در ترکمنستان را به بندر نکای ایران تحویل داده است.

بدین ترتیب، عملیات معاوضه نفت کشورهای حاشیه خزر پس از هفت سال توقف در مرداد سال 96 با تخلیه سه محموله نفتی ترکمنستان در پایانه نفتی شمال در نکا ساحل دریای خزر از سرگرفته شد.

بر اساس گزارش‌ها، نخستین کشتی در 13 مردادماه 96 در قالب طرح سواپ، نفت ترکمنستان را تحویل مخازن پایانه نکا داد. دومین محموله نیز در 18 مرداد و سومین نفتکش نیز محموله خود را در 19 مردادماه تخلیه کرد.

در میان کشورهای حاشیه دریای خزر، ترکمنستان، نخستین کشوری بود که خواستار همکاری با ایران در قالب طرح سوآپ شد؛ اما در آینده معاوضه نفت محموله‌های نفتی قزاقستان نیز انجام خواهد شد. روسیه نیز تمایل خود را برای صادرات نفت خود از مسیر ایران اعلام کرده است.

شرکت «دراگون اویل» از شرکت‌های زیرمجموعه‌های اینوک امارات، طرف قرارداد ایران در طرح سوآپ است.

ایران از طریق سوآپ، نفت تولیدی کشورهای حاشیه دریای خزر مانند قزاقستان و ترکمنستان را در پایانه نکا (استان مازندران) تخلیه و به ازای آن در پایانه‌های جنوبی کشور، به مشتریان نفت تحویل می‌دهد.

ظرفیت کنونی خطوط لوله و تاسیسات منطقه برای انتقال نفت خام بیش از 370 هزار بشکه در روز است که تا 500 هزار بشکه در روز قابل افزایش است.

با شروع مجدد این فعالیت ضمن صرفه‌جویی در هزینه‌های ارسال نفت خام از جنوب کشور به پالایشگاه‌های تبریز و تهران، جایگاه راهبردی ایران در همکاری با کشورهای آسیای مرکزی و حوزه قفقاز از کریدور شمال-جنوب تقویت خواهد شد.

مزایای سوآپ برای ایران

عملیات معاوضه نفت خام همسایگان شمالی مزایایی مانند درآمدزایی، کاهش هزینه حمل نفت به پالایشگاه‌های شمال کشور، کاهش تردد نفت کش‌های جاده‌ای، تقویت جایگاه ایران در بازار جهانی و تبدیل ایران به قطب ترانزیت حامل‌های انرژی در منطقه را به دنبال دارد.

در قالب این طرح، ایران، نفت خام کشورهای حاشیه دریای خزر را در پایانه نکا تحویل گرفته و به مصرف می‌رساند و سپس معادل آن را در پایانه‌های نفتی جنوب کشور تحویل می‌دهد.

توقف طرح سوآپ در سال 2010

آخرین محموله نفت پیش از توقف سوآپ در سال 2010 (خرداد 89) در پایانه نکا تخلیه شد؛ با وجود مزایای فراوانی که سوآپ نفت و فرآورده‌های نفتی برای کشورمان داشت به یکباره وزارت نفت دولت دهم در اقدامی نسنجیده اعلام کرد که سوآپ نفت متوقف می‌شود.

تا پیش از توقف طرح سوآپ، میزان انتقال نفت کشورهای حاشیه دریای خزر به روزانه 120 تا 240 هزار بشکه رسیده بود.

هرچند در همان زمان، هشدارهای زیادی از طریق مدیران و کارشناسان درباره عوارض منفی چنین اقدامی داده شد، اما وزیر نفت دولت دهم بدون توجه بر نظرات کارشناسی بر نظر خود پافشاری کرد.

این اقدام نه تنها امنیت و ثبات مسیر ترانزیت انرژی از ایران را زیر سوال برد، بلکه موجب محکومیت کشورمان در دیوان داوری بین‌المللی شد.

شرکت‌های سوآپ کننده پس از قطع سوآپ و فسخ قرارداد، به‌دلیل نقض قرارداد به دیوان داوری شکایت کرده و درخواست غرامت کردند. در نهایت، پس از فراز و نشیب بسیار، دیوان، شرکت نیکو (زیرمجموعه شرکت ملی نفت ایران) را ملزم به پرداخت 5.5 میلیون دلار خسارت کرد، البته این رقم جدا از سه تا چهار میلیون دلار هزینه‌های جانبی شامل هزینه‌های وکلای دو طرف، دادگاه و دادرسی و اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC) است.

در دوران توقف اجرای طرح سوآپ برای جلوگیری از فرسودگی و تخریب خط لوله، نفت خام را از سمت پالایشگاه تهران به خط لوله تزریق می‌کردند که این نفت خام تا نکا انتقال می‌یافت و دوباره به سمت تهران بازگردانده می‌شد.

گسترش سوآپ گاز

همپای راه‌اندازی سوآپ نفت، ایران به دنبال توسعه سوآپ گاز در منطقه نیز است. بر این اساس، سوآپ گاز جمهوری آذربایجان به منطقه خودمختار نخجوان از سال‌ها پیش در جریان بوده و سال 96 نیز سواپ گاز ترکمنستان به جمهوری آذربایجان دنبال شد.

بر اساس طرحی دیگر، قرار است گاز روسیه نیز از طریق ایران به بازارهای مصرف در منطقه خلیج فارس سوآپ شود که مذاکرات مربوط به آن هنوز نهایی نشده است.

همچنین ایران در نظر دارد با سوآپ یا ترانزیت گاز ترکمنستان به پاکستان، خلیج فارس و اروپا، جایگاه خود را در بازار انرژی تثبیت کند.

طبق طرحی که ایران ارائه کرده است، ظرفیت سوآپ گاز ترکمنستان به کشورهای منطقه قفقاز از پنج به 15 میلیون مترمکعب در روز افزایش می‌یابد.

ایران از طریق سوآپ گاز آسیای میانه به کشورهای قفقاز، گاز را در نواحی شمالی و شمال شرقی کشور مصرف و به ازای آن در مرز جمهوری آذربایجان و ارمنستان، گاز تحویل می‌دهد.

از طریق سوآپ، علاوه بر استفاده از گاز در داخل کشور، هزینه عملیات سوآپ نیز دریافت می‌شود.

منبع: ایرنا