الهام میرمحمدی 
گفتگو با محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک:
عواملی که بازار نفت را به هم می‌ریزند
محمدعلی خطیبی معتقد است، توافق کاهش تولید از مهم‌ترین عوامل افزایش قیمت نفت بوده است. در حالی که تقاضا برای نفت در حال افزایش است، سیاست‌های مدیریت عرضه اوپک در جهت تعادل بخشیدن به عرضه و تقاضای بازار، قیمت‌های متعادل و پایداری را به دنبال داشته است.
پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی از قیمت نفت در سال 2017، حدود 53 دلار به ازای هر بشکه بود. با این حال بازار نفت در این سال تحت تاثیر توافق اوپک و روسیه از یک‌سو و افزایش تقاضای جهانی از سوی دیگر، شاهد رشد سالانه 17 درصدی بود.
محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک، در گفتگو با تجارت‌نیوز به چند پرسش در مورد مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر قیمت نفت پاسخ داده است:
موسسه تحقیقاتی الکانو در گزارشی که اخیرا منتشر کرده، سه عامل تنش‌های خاورمیانه، تمدید توافق کاهش تولید تا پایان سال 2018 و سیاست‌های حمایت‌گرایانه ترامپ را از مهم‌ترین عوامل موثر بر قیمت نفت معرفی کرده بود. شما چه نظری در این مورد دارید؟
به طور قطع، جنگ تجاری که ترامپ به راه انداخته تاثیر منفی بر روی قیمت نفت دارد. حجم صادرات کشور چین به آمریکا قابل توجه است. حالا اگر قرار باشد جنگ تجاری رخ دهد، قطعا صادرات چین کاهش می‌یابد و به دنبال آن مصرف انرژی این کشور هم کم می‌شود که بر میزان تقاضا تاثیر می‌گذارد و این قطعا به نفع بازار نفت نیست. متقابلا اگر فرض کنیم که این اقدام از سوی چین صورت بگیرد، صادرات آمریکا به چین کاهش می‌یابد که مجددا به کاهش تقاضا منجر می‌شود. بنابراین بحث جنگ تجاری بر بازار انرژی تاثیر منفی خواهد داشت.
اما دو عامل دیگر باعث افزایش قیمت نفت می‌شود. سیاست‌های مدیریت عرضه اوپک موجب شد که قیمت نفت مرتبا افزایش یابد. تقاضا در حال افزایش است و اوپک با مدیریتی که دارد، بازار را در حال تعادل نگه می‌دارد. اوپک نه می‌خواهد کمبود مصنوعی در بازار ایجاد کند و نه تمایل دارد مازادی در بازار وجود داشته باشد. بلکه در تلاش است تا تعادلی میان عرضه و تقاضا به وجود بیاید. به همین دلیل، سیاست مدیریت عرضه در جهت تعادل بخشیدن به عرضه و تقاضای بازار نفت قیمت‌های متعادل و پایداری را به دنبال داشته است. بنابراین این عامل، تاثیر مثبت بر بازار نفت دارد. توافق کاهش تولید قرار است تا پایان سال جاری میلادی اجرا شود و ادامه تمدید آن برای سال 2019، در جلساتی که فصل آینده برگزار می‌شود، مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
فاکتور بعدی یعنی بحث ژئوپولتیک هم به افزایش قیمت منجر می‌شود. با توجه به اقدامات ماجراجویانه‌ای که آمریکا در منطقه خاورمیانه انجام می‌دهد، این عامل موجب نگرانی بازار شده است. رویکرد بازار این است که هرگاه در منطقه خاورمیانه تنش و درگیری ایجاد شود، عرضه نفت کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر، تنش و درگیری در منطقه روی عرضه نفت تاثیر منفی می‌گذارد و به همین دلیل بخشی از افزایش قیمت‌های اخیر به دلیل مسائل ژئوپولتیکی در منطقه خاورمیانه است که نگرانی‌هایی در مورد عرضه مطمئن نفت به وجود آورده است.
تجربه نشان داده که هرگاه خاورمیانه منطقه امن، آرام و به‌دور از تنش بوده، عرضه خوبی در حوزه نفت و انرژی وجود داشته است. حالا با نگرانی‌هایی که در مورد تنش‌ها در منطقه ایجاد شده، بازار نفت نسبت به امنیت عرضه نگران شده و این عامل ژئوپولتیک، افزایش قیمت‌ها را به دنبال داشته است.
بنابراین، از عوامل افزایش قیمت‌های اخیر که از مرز 70 دلار گذشته و تا نزدیک 75 دلار هم رسیده، می‌توان به مدیریت عرضه اوپک، اقدامات ماجراجویانه آمریکا و تنش‌های ژئوپولتیک در منطقه اشاره کرد.
همانطور که گفتید اقدامات آمریکا در منطقه در کوتاه‌مدت موجب افزایش قیمت نفت شده است. آیا این روند در بلندمدت هم ادامه پیدا می‌کند و به افزایش بیشترِ قیمت منجر می‌شود؟
عوامل ژئوپولتیک از جمله بحث‌هایی است که چندان قابل پیش‌بینی نیست. به عبارت دیگر، عرضه و تقاضا در بازار نفت را می‌توان پیش‌بینی کرد. ولی ما نمی‌توانیم پیش‌بینی کنیم که برنامه بلندمدت آمریکا در خاورمیانه چیست و اینکه آیا این نگرانی‌ها موقت است. اینها مسائلی هستند که متخصصین ژئوپولتیک باید در مورد آن نظر بدهند. اما واضح است که آمریکا منافعی در خاورمیانه دارد و حاضر نیست از این منافع دست بردارد. به همین دلیل تصور من این است که آمریکا منافعش را در منطقه رها نخواهد کرد.
دو کشور روسیه و عربستان سعودی در حوزه سیاست خارجی اختلافات بسیاری دارند. در مورد توافق‌های گذشته میان دو کشور در حوزه انرژی هم، روسیه هیچ‌گاه به طور کامل به تعهداتش پایبند نبوده است. اما این بار به نظر می‌رسد به دلیل منافع مشترک در حوزه همکاری‌های نفتی با عربستان، تعهداتش در قبال توافق کاهش تولید را زیر پا نگذاشته و همانطور که گفتید این توافق تاثیر زیادی بر افزایش قیمت داشته است. به نظر شما این همکاری روسیه و عربستان تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند؟
بله کاملا موافقم که هر دو کشور اختلافات بسیاری دارند اما در نقاطی هم منافع مشترک دارند. در حال حاضر، عربستان به دلیل افزایش هزینه‌هایش به قیمت‌های بالای نفت نیاز دارد و نفت بشکه‌ای 20 یا 30 دلار پاسخگوی نیازهای این کشور نیست. از سوی دیگر، روسیه هم صادرکننده بزرگ نفت و گاز است و قیمت‌گذاری گاز در این کشور بر اساس قیمت‌های نفت انجام می‌شود. بنابراین زمانی که قیمت‌های نفت افزایش پیدا کند، روسیه از دو جهت منفعت می‌برد. یکی قیمت نفتی که بالاتر میفروشد و دوم اینکه درآمدهای گازی‌اش هم بالا می‌رود. برعکس زمانی که قیمت نفتش پایین بیاید، درآمد ناشی از فروش گاز را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.
بنابراین روسیه در جهت حفظ درآمدهای فعلی و ارتقای درآمدهای ناشی از صادرت نفت و گازش با عربستان به یک نقطه مشترکی رسیده و هر دو کشور به قیمت‌های بالای نفت نیاز دارند.
اگرچه در خیلی از نقاط با هم اختلافاتی دارند، اما به دلیل هزینه‌های بالایی که عربستان متحمل می‌شود و درآمدهای نفت و گاز که روسیه به آن احتیاج دارد، در این مرحله نقطه‌نظر مشترک دارند. بنابراین تصور من این است که تا زمانی که این نقطه‌نظر مشترک وجود دارد، هر دو تلاش می‌کنند تا قیمت‌های نفت را حفظ کنند.
به نظر شما به جز این فاکتورهایی که به آن اشاره کردید دیگر چه عواملی بر افزایش قیمت نفت تاثیرگذارند؟
به طور کلی عواملی که بر قیمت نفت تاثیرگذارند به دو دسته اقتصادی و غیراقتصادی تقسیم می‌شوند.
عوامل اقتصادی که همان بحث‌های عرضه و تقاضا و مسئله جنگ تجاری است که بر قیمت نفت تاثیرگذارند.
عوامل غیراقتصادی اما در کنترل کسی نیست و پیش‌بینی کردنشان هم دشوار است. نظیر همین عوامل ژئوپولتیک و درگیری‌هایی که به وجود می‌آید و حالت روانی در بازار دارد. این عوامل قطعا نقش دارند و ما هم این موضوع را می‌پذیریم، اما بررسی نقش این عوامل دشوار و تا حدی غیرقابل پیش‌بینی است.
رشد و رونق اقتصادی قطعا تقاضا برای نفت را بالا می‌برد و آنچه ما می‌توانیم پیش‌بینی کنیم این است که نفتِ عرضه‌ای در آینده، چطور و تا چه حد می‌تواند این نیاز را تامین کند.
نظرات