جنگ روسیه و اوکراین؛ آغازی برای تحول جهانی/ تجدیدپذیرها بازار انرژی را می‌گیرند؟

آغاز جنگ روسیه و اوکراین را می‌توان آغازی برای تغییر در سبک مصرف انرژی‌ جهان دانست. چراکه کشورهای زیادی خواه ناخواه دچار بلوک‌بندی سیاسی شدند و در سنگر یکی از این دو کشور نقش‌آفرینی کردند. کشورهای اروپایی نیز با بازی در زمین اوکراین به صورت غیرمستقیم درگیر جنگ شدند. روسیه نیز برای تقابل با آن‌ها در اولین فرصت شیر فلکه لوله‌های گاز نورد استریم را بست تا به جهانیان یادآوری کند به‌رغم موفق‌نشدن در عرصه نبرد نظامی، در حوزه انرژی صاحب قدرت است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، در یک سالگی حمله نظامی روسیه و اوکراین، به‌رغم ادعاهای مسکو مبنی بر پیروزی در این جنگ و فشار مضاعف بر اروپا در حوزه انرژی، شاهد تغییر رفتار جهان در بخش انرژی هستیم.

گویا حذف مسکو از بازار انرژی حداقل در اروپا به توفیقی اجباری تبدیل شد تا جهان با سرعت بیشتری به سمت آنچه سال‌هاست در پی آن می‌گردد، برسد. یعنی حرکت به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر.

با این حال مسکو همچنان به نورداستریم دل‌خوش است تا با توسل به آن خود را همچنان قدرت اول انرژی جهان معرفی کند. البته این به معنای غفلت از نقش بی‌بدیل روس‌ها در این بازار نیست، اما آیا جهان در نبود روسیه به عصر یخ‌بندان بازمی‌گردد؟

نورد استریم شامل مجموعه‌ای از خطوط لوله انتقال گاز طبیعی به اروپاست که با گذر از زیر دریای بالتیک گاز را از روسیه به آلمان می‌رساند. دو خط لوله دیگر نیز از اوست-لوگا در شمال غربی روسیه آغاز شده و به لوبمین در آلمان می‌رسد که نورد استریم ۲ نام دارد.

اهمیت وجود این خطوط برای اروپا از آن حیث است که تولید گاز اتحادیه اروپا، در فاصله سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۷ میلادی ۳۹.۴ درصد کاهش یافت. به این ترتیب زمینه وابستگی این منطقه به واردات گاز به وجود آمد. در همین زمینه روسیه بیکار نماند و به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان بزرگ دنیا که سهمی ۱۸ درصدی در تولید گاز دارد به اروپا راه پیدا کرد.

وابستگی ۱۰۰ درصدی اروپا به انرژی روسیه

بر اساس گزارش آژانس همکاری رگولاتورهای انرژی اتحادیه اروپا 13 کشور اروپایی برای تامین شش تا 100 درصد گاز مورد نیاز خود به روسیه متکی بودند.

سه کشور مقدونیه شمالی، بوسنی و هرزگوین و مولداوی 100 درصد گاز مورد نیاز خود را از روسیه وارد می‌کردند. این رقم برای آلمان 49 درصد و فرانسه 24 درصد است.

همچنین در بازار نفت کشورهای اروپایی بیشترین سهم را در خرید نفت روسیه داشتند.

در سال ۲۰۲۱ حدود ۴۲ درصد مجموعه تولیدات نفتی روسیه توسط اروپا خریداری شد. در حالی که چین ۱۴ درصد از این سهم را تشکیل می داد و ۳۰ درصد از نفت تولیدی روسیه در داخل این کشور ماند.

در این فهرست تنها نروژ وابستگی به صنعت نفت روسیه نداشت. به این دلیل که خود سیزدهمین تولیدکننده نفتی جهان به حساب می‌آید.

بر این اساس به‌ وضوح مشهود است که اروپا تا چه حد به انرژی روسیه وابستگی داشت و حتی بسیاری از کارشناسان هم‌سنگری اروپا با اوکراین و تقابل با روسیه را به ضرر اروپا می‌دانستند. چراکه وابستگی آن‌ها به انرژی روسیه و نبود جایگزینی برای آن را در نظر می‌‌گرفتند.

با این حال چندی نگذشت که اروپا در تصمیمی غیرمنتظره سیاست تعیین سقف قیمت برای نفت و گاز روسیه را تعیین و به نوعی این کشور را تحریم کرد.

این طرح نیز مخالفان و موافقانی داشت. به عنوان مثال «پیتر سیارتو» وزیر امور خارجه مجارستان اعلام کرد: مجارستان، آلمان و هفت کشور دیگر اتحادیه اروپا با تعیین سقف قیمت بر گاز روسیه مخالف هستند؛ اما از حمایت کافی برای جلوگیری از ارائه این پیشنهاد (در بروکسل) برخوردار نیستند.

حتی رویترز در این باره نوشت: اعمال تحریم‌های نفتی علیه مسکو قیمت این کالای راهبردی را برای مصرف‌کنندگان افزایش می‌دهد و این شرایط، به افزایش درآمدهای نفتی روسیه ختم می‌شود.

زیرا قیمت‌ها سریع‌تر از کاهش حجم فروش، افزایش یافته است. حال وقوع رکود اقتصادی یا رکودی بلندمدت، موجب تغییر چرخه تجاری در اقتصادهای بزرگ مصرف‌کننده نفت از جمله ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا و چین به دلیل ایجاد ظرفیت مازاد عرضه در بازار نفت می‌شود و این رویه وضع را تغییر خواهد داد.

در این شرایط، دیگر تنها بشکه‌های نفت روسیه به طور انحصاری تعیین‌کننده قیمت نفت در بازارهای جهانی نخواهد بود؛ بلکه عربستان، سایر اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و تولیدکنندگان نفت شیل آمریکا همگی برای عرضه راکد یا کاهش مصرف، رقابت خواهند کرد.

با این حال، تحریم‌ها بیش از آنکه جریمه ای برای روسیه باشد، به مصرف‌کنندگان آسیب رسانده است؛ زیرا اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا تا حد زیادی به دلیل قیمت بالای انرژی و دیگر کالاها به سمت رکود چرخه تجاری پیش می‌روند.

بسیاری از کارشناس‌ها اعتقاد داشتند که این تصمیم به مثابه طنابی است که اروپا بر گردن خود می‌اندازد. اما با گذشت زمان و مدیریت صحیح مصرف در قاره سبز فرضیه‌هایی همچون خودتحریمی، بحران گاز و زمستان سخت در اروپا محقق نشد و نه تنها تامین انرژی این منطقه دچار مشکل نشد، بلکه در بازه‌ای از زمان قیمت‌ گاز به پیش از جنگ اوکراین و روسیه و حتی نرخ‌های ارزان‌تر رسید.

حرکت جهان به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر

به نظر می‌رسد مقامات اروپایی خود را برای کاهش وابستگی به روسیه آماده کرده بودند و موقعیت کنونی را به عنوان نقطه عطفی برای آغاز مسیری جدید دانستند. احتمال دارد جایگزینی انرژی‌‌های تجدیدپذیر همان نقطه عطفی باشد که اروپایی‌ها در دستور کار خود قرار می‌دهند.

طبق گزارش رویترز، ۱۱ کشور دانمارک، اتریش، آلمان، اسپانیا، فنلاند، ایرلند، لوکزامبورگ، لتونی، هلند، سوئد و اسلوونی اخیراً طی بیانیه‌ای خواهان مذاکرات کشورهای عضو اتحادیه در مورد رهایی از سوخت‌های فسیلی روسیه، در اسرع وقت شدند.

هچنین اعضای این اتحادیه تاکنون درباره مجموعه‌ای از اقدام‌های اقلیمی از جمله اصلاح بازار کربن، ممنوعیت فروش خودروهای نو با موتور احتراقی از سال ۲۰۳۵ و اهداف بالاتر برای توسعه انرژی‌‌های تجدیدپذیر در سال‌ جاری به گفتگو نشستند.گویا اروپاییان می‌خواهند استراتژی لیسبون را جدی‌تر از گذشته پیگیری کنند.

سران اروپا در نشست سال 2000 دست به تدوین یک استراتژی به نام «راهبرد لیسبون» زدند که بر اساس هداف اصلی آن اروپا باید به بزرگترین و پویاترین اقتصاد دانش محور جهان تبدیل شود و در چهار عرصه: دانش و نوآوری، بهبود فضای بازرگانی، اصلاحات بازار نیروی کار، انرژی و تغییرات آب و هوا فعالیت مثمر ثمری داشته باشد.

همچنین با توجه به رویکردهای فعلی اروپا در زمنیه مدیریت مصرف و تقاضا، امن‌سازی جریان انرژی پس از ماجرای روسیه، تعهدات این اتحادیه در قبال پیمان کیوتو و حفاظت از محیط زیست به نظر می‌رسد حرکت به سوی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر با سرعت بیشتری در حال حرکت است. از طرفی فعالیت برخی از بزرگترین شرکت‌های نفتی نظیر بریتیش پترولیوم احتمال حاکمیت انرژی‌های تجدیدپذیر و به حاشیه رفتن سوخت‌های فسیلی را تقویت می‌کند.

شرکت بی‌پی در گزارش چشم‌انداز انرژی سال ۲۰۲۳ خود اعلام کرد: تنش‌های مسکو-کی‌یف و به‌دنبال آن افزایش قیمت مواد غذایی و انرژی و کاهش فعالیت تجاری، پیش‌بینی فعالیت اقتصادی جهان را تا سال ۲۰۳۵ در مقایسه با برآورد سال گذشته میلادی حدود سه درصد کاهش می‌دهد. بی‌پی پیش‌بینی خود درباره تقاضای نفت خام و گاز طبیعی را برای سال ۲۰۳۵ میلادی به ترتیب ۵ و ۶ درصد، براساس سناریوی پیش‌بینی مرکزی خود که منطبق بر برنامه‌های انتقال انرژی کنونی دولت‌هاست، کاهشی دانست.

برنارد لونی، مدیرعامل بی‌پی در این باره اظهار کرد که با توجه به شرایط پیش‌بینی‌ شده برای بازار سوخت‌های فسیلی و احتمال به حاشیه رفتن آ‌ن‌ها این شرکت تجارت انرژی‌های تجدیدپذیر را به‌سرعت افزایش و در همین مسیر تولید نفت و گاز را تا سال ۲۰۳۰ میلادی کاهش می‌دهد.

از طرفی گسترش استفاده از خودروهای برقی به بسترسازی برای تحقق حاکمیت انرژی‌های تجدیدپذیر کمک می‌کند. به عنوان نمونه لیوژو، شهری در جنوب چین در ناحیه گوانگشی است، جایی که خانه اصلی بخش اعظم تولید خودروهای برقی به حساب می‌آید. بلومبرگ شهر لیوژو را پایتخت خودروهای برقی چین نام‌گذاری کرده است.

حتی آمریکا هم آمادگی آن را ندارد که این عنوان را از چنگ چینی‌ها درآورد، چون نیاز به همکاری تنگاتنگ بین خودروسازان و متولیان حکومتی دارد. خودروسازان در پایتخت خودروهای برقی، ارزان‌ترین خودروی ممکن را عرضه و حکومت هم زیرساخت‌های شارژ را با پراکندگی مناسب در این شهر ایجاد کرده است. وقتی این دو عامل به خوبی پاسخ بگیرند، استقبال مردم به شکل آبشاری و با سرعت بسیار زیاد اتفاق می‌افتد.

بر اساس اطلاعات منتشر شده توسط مرکز فناوری اطلاعات WAYS که در شهر گوانگژو مستقر است، تقریبا ۳۰ درصد از خودروهایی که در سال ۲۰۲۰ در شهر لیوژو به فروش می‌رسد، برقی است؛ یعنی پنج برابر متوسط فروش در چین.

حال تصور کنید کل تقاضا برای خودروهای برقی به کل چین تسری پیدا کند. عملا یکی از بزرگترین مصرف‌کنندگان نفت و گاز دنیا از گردونه تقاضا خارج می‌شود و کسادی بر بازار سوخت‌های فسیلی سایه‌ می‌اندازد. اما در این میان چه کسانی بیشترین ضرر را متحمل می‌شوند؟

کشورهایی که امروزه روی ثروتی به نام سوخت‌های فسیلی خوابیده‌اند متحمل بیشترین آسیب می‌شوند مگر انکه خود را با شرایط بازارهای جهانی وفق دهند. انعطاف در این زمنیه نیز نیازمند تعامل با جهان و ارتباطات بین‌الملل است تا بستر سرمایه‌گذاری فراهم شود. حال ایران به عنوان کشوری که با وجود سرمایه‌های عظیم در زمنیه سوخت‌های فسیلی در این بازه زمانی دچار مشکل است اگر این منابع هم به حاشیه روند چه سرونوشتی در انتظارش خواهد بود؟

برای مطالعه بیشتر درباره حوزه انرژی خبر واکنش بازار نفت به تشدید تحریم‌های روسیه را بخوانید.