هندی‌ها در بندر چابهار/ منفعت بازگشت هندی‌ها برای ایران چیست؟

به گزارش تجارت‌نیوز، قرارداد 10ساله بین ایران و هند برای تجهیز و بهره‌برداری از بندر شهید بهشتی چابهار بسته شده است. هدف هند را می‌توان ایجاد یک مسیر تجاری جایگزین برای دسترسی به ایران، افغانستان، اوراسیا و کشورهای آسیا میانه دانست. 

پیشینه این قرارداد به سال 1395 و زمانی بازمی‌گردد که نارندرا مودی، نخست‌وزیر هند، تفاهم‌نامه‌ای به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه بندر چابهار و سرمایه‌گذاری برای احداث راه‌آهن امضا کرد.

پس از آن در دی‌ماه ۱۳۹۷ دفتر شرکت هندی IPGL به صورت رسمی در منطقه آزاد چابهار اجرای قرارداد فعالیت موقت خود را به مدت دو سال در بندر شهید بهشتی آغاز کرد.

روز دوشنبه، 24 اردیبهشت‌ماه، قرارداد مشارکت شرکت IPGL هند در تجهیز و بهره‌برداری از پایانه‌های کانتینری و کالای عمومی بندر شهید بهشتی چابهار امضا شد.

منفعت هند از تحریم

به نظر می‌رسد پس از خروج آمریکا از برجام و تشدید تحریم‌ها، وقفه‌ای در روابط ایران و هند افتاده بود. ملاحظاتی که هند در رابطه با ایران با توجه به تحریم‌های آمریکا داشت، روند توسعه این بندر را به تعویق انداخت. گفته می‌شود انعقاد این قرارداد 10ساله، نوید بهبود رابطه ایران و هند را می‌دهد.

اما نکته‌ای که وجود دارد این است که ایران در شرایط تحریم، تن به انعقاد قراردادهایی داده که ممکن است منافع چندانی برایش نداشته باشد. جزئیات این قرارداد 10ساله هنوز مشخص نیست اما به نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل انعقاد این قرارداد با هند، ایجاد یک مسیر تجاری جدید برای هند باشد.

کشورهایی چون هند و چین، در سال‌های گذشته با ارزان خریدن نفت ایران، توانستند سود بسیاری کسب کنند. این کشورها واردات نفت خود از ایران را با وجود تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران متوقف نکردند و از این راه توانستند سود بسیاری برای خود به ارمغان آورند. ایران با دادن تخفیف‌های گسترده به این کشورها، نفت خود را بسیار ارزان فروخته است.

آن‌طور که خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گزارش داده، ۱۷۵ میلیون دلار فراورده نفتی از ایران در سال 2022 به هند صادر شده است. واردات فراورده‌های نفتی ایران از سوی هند در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال قبل از آن چهار برابر شده و از سال 2022 واردات فراورده‌های نفتی ایران از طرف هند افزایش چشمگیری پیدا کرده است.

با این اوصاف به نظر می‌رسد وقفه‌ هشت‌ساله‌ این قرارداد و انعقاد آن در شرایط کنونی، منافع بسیاری برای هند داشته باشد. از طرف دیگر به نظر می‌رسد امتیازهای بسیاری که در شرایط تحریم به چین داده می‌شود، توجه هند را به برقراری ارتباط با ایران دوچندان کرده است.

هند با توسعه بندر چابهار و داشتن اختیار این منطقه استراتژیک، نمی‌خواهد عرصه را به چین ببازد. چنین قراردادی راه هند برای تجارت با بسیاری از کشورهای همسایه را تسهیل کرده است.

توسعه چابهار یا دور زدن راه‌های بین‌المللی؟

در حالی مدیریت و توسعه بخشی از بندر چابهار ایران به هند واگذار شده که همچنان از طرحی برای توسعه این منطقه بحثی به میان آورده نشده است.

هند از طریق دور زدن پاکستان و واگذار نکردن عرصه به چین، قصد دارد از طریق چابهار کالاهای تجاری خود را به ایران، کشورهای آسیای میانه و افغانستان صادر کند. چنین هدفی به نظر نمی‌رسد از طریق توسعه بندر چابهار تحقق یابد.

مقام‌های هند گفته‌اند تاکنون سه و نیم میلیون تن گندم و دو هزار تن حبوبات از هند از طریق بندر چابهار به افغانستان ارسال شده است.

از طرف دیگر پس از امضای قرارداد 10ساله، ایالات متحده احتمال تحریم هر کشوری که به معامله تجاری با ایران بپردازد را مطرح کرد. وزیر خارجه هند نیز در واکنش به تهدیدات آمریکا برای تحریم این کشور به دلیل توافق با ایران در خصوص بندر چابهار گفت این توافق به نفع کل منطقه است.

بندر چابهار با توجه به مزیت‌های گسترده در روابط تجاری همواره در کانون توجه هند و چین بوده است. البته تکمیل نشدن تمامی فازهای این بندر و همچنین نبود زیرساخت‌های مناسب جاده‌ای و ریلی در منطقه، ترانزیت از طریق این بندر را دچار مشکلات متعددی کرده است. واگذاری این منطقه استراتژیک می‌تواند در کنار ایجاد یک مسیر جایگزین تجاری برای هند، توسعه این منطقه را به نفع هند رقم بزند.

همان‌طور که گفته شد، سواحل مکران چابهار همواره توجه هند و چین را جلب کرده است. بازی‌های سیاسی در این منطقه، هند را مجاب کرده تا پس از وقفه‌ای طولانی به دلیل تحریم‌ها، به رقبای خود در این منطقه نبازد.

از سوی دیگر در منطقه مکران سرمایه‌گذاری‌های ناکارای بسیاری تاکنون انجام شده است. احداث خط لوله گوره-جاسک، در شرایطی که به خاطر مشکلات زیرساختی‌اش هدف انتقادات بسیاری قرار گرفته، می‌تواند یکی از آن راهکارهای ناکارا در این منطقه به شمار رود.

بهره‌برداری زودهنگام و نمایشی این خط لوله با توجه به همزمانی آن با انعقاد قرارداد 10ساله بین ایران و هند در منطقه چابهار، نکته‌ای حائز اهمیت است. گفته می‌شود احداث این خط لوله نیز قرار است در کاهش ریسک صادرات از طریق تنگه هرمز و توسعه سواحل استراتژیک مکران نقش بسزایی ایفا کند.

به نظر می‌رسد دور زدن راه‌های بین‌المللی موجود و ارائه راهکارهای جدید برای جایگزینی این مسیرهای تجاری، می‌تواند از نقاط مشترک این دو طرح باشد. در حالی هر دو طرح به توسعه چابهار اشاره می‌کنند که به نظر می‌رسد هدف اصلی این طرح‌ها کاهش موانع تجاری منطقه باشد.

همچنان از جزئیات این قرارداد خبری نیست و از همزمانی انعقاد این قرارداد با بهره‌برداری خط لوله گوره-جاسک در چنین شرایطی نیز بحثی به میان آورده نمی‌شود. اما هدف هرچه باشد، به نظر نمی‌رسد با انعقاد این قراردادها، قدم مثبتی در جهت توسعه چابهار و سواحل مکران برداشته شود.

برای مطالعه بیشتر صفحه سوخت و انرژی را دنبال کنید.