سقوط ۹۰ درصدی صادرات یک صنعت قدیمی

به گزارش تجارت‌نیوز ، فرش دستباف از صنایعی به‌شمار می‌رود که نقشی اساسی در اشتغالزایی و تامین نیاز اقتصادی خانواده‌ها و در عین حال، رشد اقتصادی کشور دارد.

با وجود اینکه قوانین و مقررات متعددی به‌خصوص پس از انقلاب اسلامی به‌منظور توسعه فرش دستباف به تصویب رسیده است؛ ولی این صنعت رونق سابق خود را به‌خصوص در نواحی عشایری و روستایی ندارد. این صنعت با توجه به نیاز نسبی اندک به سرمایه و امکانات، از صنایعی به‌شمار می‌رود که نقشی اساسی در اشتغالزایی و تامین نیاز اقتصادی خانواده‌ها دارد و می‌تواند به‌عنوان یکی از راهبردهای اشتغالزایی، خروج از فقر و توسعه روستایی مدنظر قرار گیرد.

فرش دستباف از دیرباز نقش مهمی در ایجاد درآمد مکمل برای روستانشینان و عشایر به‌ویژه در ایام بیکاری فصلی داشته است. افراد فراوانی در مراحل مختلف تولید فرش در بخش‌های مرتبط مانند پرورش گوسفند، شست‌وشوی پشم، ریسندگی، رنگرزی، تولید دار قالی و سایر ابزارهای مورد نیاز، بافت فرش و نهایتا فروش آن در بازارهای داخلی و خارجی فعال هستند.

درنتیجه، این صنعت تقاضای مهمی برای سایر رشته فعالیت‌های روستایی از قبیل پرورش کرم ابریشم، تولید پشم و کرک، گردشگری روستایی و غیره می‌تواند ایجاد کند. تعداد مشاغلی که در هنر صنعت فرش وجود دارد به بیش از ۷۰شغل می‌رسد. آمارها حاکی از آن است که ایران در سال۲۰۰۰، حدود ۳۲درصد از فروش و عرضه فرش دستباف در بازارهای جهانی را به خود اختصاص داده بود.

با وجود این، سهم کشورمان از صادرات فرش دستباف در سال۲۰۱۹ که جدیدترین آمار مستند هم است به کمتر از ۹درصد رسیده. برعکس ایران، هند که رقیب جدی ایران در فرش دستباف است، سهمش از ۱۴درصد در سال۲۰۰۰ حالا به بیش از ۳۵درصد در سال‌های اخیر رسیده است. همچنین رقم صادرات فرش دستباف کشورمان از ۶۹۰میلیون دلار و ۲۶هزار تن به ترتیب به ۷۲میلیون دلار و ۴هزار تن تقلیل یافته است.

اما روزگاری سهم فرش دستباف کشورمان از کل صادرات غیرنفتی ۱۷٫۵درصد بوده که حالا به نیم‌درصد هم نمی‌رسد. مجموع این شرایط می‌تواند زنگ خطری برای صنعت فرش دستباف ایران باشد. اما دود این سقوط آزاد فرش به چشم ما ایرانی‌ها خواهد رفت؛ اول اینکه هرچه از سهم اقلامی همچون فرش در سبد صادرات کاسته می‌شود، به‌معنی کاهش تنوع سبد صادراتی و ثانیا فرورفتن افراد بیشتری در فقر است که معاش خود را از این صنعت تامین می‌کردند.

سقوط ۹۰ درصدی صادرات یک صنعت قدیمی

براساس آمارهای گمرک ایران، رقم صادرات فرش دستباف ایران در سال۱۳۷۸ حدود ۶۹۰میلیون دلار بوده است. نکته جالب‌توجه اینکه در همان سال کل صادرات غیرنفتی ایران که ۳میلیارد و ۹۴۱بوده است. این به این معنی است که در سال۱۳۷۸ معادل ۱۷٫۵درصد از کل صادرات غیرنفتی ایران را صادرات فرش دستباف به خود اختصاص داده بوده است. اما حالا در چند سال اخیر رقم صادرات فرش دستباف ایران به‌طور عجیبی رو به افول رفته و از ۶۹۰میلیون دلار سال۱۳۷۸ به ۶۹میلیون دلار در سال۱۳۹۸، به ۷۲میلیون دلار در سال۱۳۹۹ و ۳۰میلیون دلار در ۷ماهه نخست سال جاری رسیده است.

همچنین در همین مدت زمان ارزش وزنی صادرات فرش دستباف نیز از ۲۶هزار و ۳۰۰تن در سال۱۳۷۸ به ۳هزار تن در سال۱۳۹۸، ۳٫۹هزار تن در سال۱۳۹۹ و ۱/۲هزار تن در ۷ماهه نخست امسال رسیده است. همچنین حالا سهم فرش ایران از کل صادرات غیرنفتی حتی به نیم‌درصد هم نمی‌رسد.

همه اینها به این معنی است که صادرات فرش دستباف ایران طی سال‌های ۱۳۷۸ تا ۱۳۹۹ به‌لحاظ وزنی سقوط ۸۵درصدی و به‌لحاظ ارزش دلاری نیز سقوط نزدیک به ۹۰درصدی را تجربه کرده است.

این آمارها حاکی از نابسامانی و تضعیف فرش دستباف حتی در دوره‌هایی است که مشکل تحریم جدی هم وجود نداشته است. بنابر اظهار مسئولان و مشاهدات میدانی، شاغلان و میزان تولیدات این صنعت در نواحی روستایی و عشایری نیز نسبت به گذشته کاهش بسیار شدیدی را تجربه کرده است. این درحالی است که روزگاری نواحی روستایی و عشایری کانون اصلی تولید فرش‌های اصیل و صادراتی ایرانی بودند.

هند جایگزین ایران در بازار جهانی

براساس آمارهای وب‌سایت oec.world در سال۲۰۰۰ کل صادرات جهانی فرش دستباف حدود ۱٫۸میلیارد دلار بوده است که ۳۲درصد آن دراختیار ایران؛ ۱۴٫۷درصد دراختیار هندی‌ها، ۱۲٫۸درصد دراختیار چینی‌ها، ۱۲درصد دراختیار پاکستانی‌ها، ۸درصد دراختیار نپالی‌ها، ۴/۴درصد دراختیار ترک‌ها و مابقی دراختیار سایر کشورها بوده است.

اما حالا همه‌چیز برعکس شده است، به‌طوری که در سال۲۰۱۹، از ۹۰۹میلیون دلار صادرات فرش در جهان؛ هند با ۳۲۰میلیون دلار و سهم ۳۵٫۴درصدی در رتبه اول، ایران با ۷۸٫۵میلیون دلار و سهم ۸٫۶درصدی در رتبه دوم، پاکستان با ۷۶٫۵میلیون دلار و سهم ۸٫۴درصدی در رتبه سوم، نپال با ۶۹٫۷میلیون دلار و سهم ۷/۷درصدی در رتبه چهارم و ترکیه با ۵۷٫۹میلیون دلار و سهم ۶٫۴درصدی پنج صادرکننده بزرگ فرش دستباف بودند. در این رتبه چین نیز با ۵٫۳درصد ششم بوده است.

منبع: فرهیختگان