تهران و پکن به دنبال مهار غرب/ ایران در دو راهی چین و هند

به گزارش تجارت‌نیوز ، اخیراً اتاق فکر ژئوپلیتیک اتاق بازرگانی تهران گزارشی از روابط تجاری ایران و هند منتشر کرد که در آن تاکید شد برای گسترش روابط دو کشور، چابهار باید محور و کانون مناسبات اقتصادی و سیاسی قرار بگیرد.

در این گزارش به تحریم‌های آمریکا در سال 2018 اشاره شد که ضربه سنگینی به تجارت ایران و هند، به‌ویژه در بخش انرژی وارد کرد. طوری‌که این سیاست کاخ سفید تجارت ایران در هر دو بخش واردات و صادرات را به‌طور محسوسی کاهش داد.

همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد صادرات هند به ایران در سال ۲۰۲۰ با 42 درصد کاهش نسبت به سال 2019 به ۲/۲ میلیارد دلار رسید که کمترین میزان در یک دهه گذشته است.

چین محور اصلی روابط ایران و هند

در بخشی گزارش اتاق تهران به روابط ایران و چین و اثرات آن بر روابط هند با ایران پرداخته‌ شده است. در این گزارش عنوان شد که شکل‌گیری اتحاد استراتژیک بین ایران، چین و روسیه برای مهار آمریکا منجر به کاهش اقبال هندی‌ها برای توسعه روابط تجاری با ایران شد. به‌نحوی‌که هند دیگر اقبالی برای توسعه پروژه‌های مشترک با ایران ازجمله بندر چابهار ندارد و به دنبال دور زدن ایران از کریدور عرب-مد است.

از سوی دیگر، هند با پیوستن امارات، اسرائیل و عربستان به کریدور عرب-مد، به سه دستاورد بسیار مهم می‌رسد. ازآنجایی‌که هند دارای اختلافات سیاسی بسیاری با ترکیه است، با پیوستن به کریدور عرب-مد ترکیه را از شبکه حمل‌ونقل اروپا دور می‌زند.

علاوه بر این، هندی‌ها با این سیاست، تجارت خود را با کاهش استفاده از کانال سوئز اقتصادی‌تر می‌کنند. سومین دستاورد هم این است که قدرت چین با راه‌اندازی طرح ابتکاری (یک کمربند -یک جاده) محدود می‌شود.

نقش برجام در روابط ایران و هند

برجام نیز موضوعی دیگری است که تأثیر مستقیم بر روابط ایران و هند می‌گذارد. چنانچه برجام با شکست مواجه شود از یک سو هند ناچار به توقف مبادلات مالی با ایران می‌شود. البته هند از احیای برجام استقبال می‌کند. به تجربه‌ تحریم‌های سال ۲۰۱۱ ایران، دهلی احتمالاً این بار هم با چالش فزاینده چین و نفوذ آن در آسیای جنوبی و ایران مواجه شود.

به طورکلی روابط ایران با چین برای هند اکنون بیش از هر زمانی اهمیت دارد. بنابراین اگر این پیام به هند مخابره شود که ایران بخشی از منظومه چین و روسیه برای مقابله با غرب است، در آن صورت هندی‌ها رغبتی به همکاری با ایران نخواهند داشت. چراکه در این صورت ارتباط‌شان با آمریکا تحت تأثیر قرار می‌گیرد.

اما اگر این پیام به جهان و هند ارسال شود که همکاری با چین از روی ناچاری بوده، آن موقع دهلی نیز با وجود لابی قدرتمند در اروپا و آمریکا، قطعاً راهی برای دور زدن تحریم‌ها خواهد یافت تا ایران در بازی بزرگ جهانی در منظومه چین قرار نگیرد. به هر ترتیب به نظر می‌رسد که ایران بین دو راهی چین و هند یک انتخاب بیشتر ندارد. انتخابی که در آن ارتباط ایران و هند به‌صرفه‌تر است.

چابهار حلقه کلیدی ایران

بسیاری از تحلیلگران بر این عقیده‌اند که بهتر است ایران تخم‌مرغ‌های بیشتری را در سبد هند بچیند و صرفاً روی چین و روسیه متمرکز نباشد. این گروه معتقدند که بر خلاف پکن و مسکو، دهلی نمی‌تواند به‌راحتی ایران را از سیاست خارجی خود حذف کند. حال ایران برای افزایش نقش اقتصادی خود چاره‌ای حز توسعه بندر چابهار ندارد.

در این بین توسعه راه‌آهن چابهار-زاهدان می‌تواند به‌عنوان یک اولویت مطرح شود. چراکه پاکستان، عراق و کویت به‌ترتیب با توسعه بندرهای گوادر، بصره و مبارک به‌عنوان رقیب اصلی چابهار در حال پیشروی در هند هستند. حال ایران باید قبل از این سه کشور به توسعه روابط خود با هند روی آورد.

در این میان پیش‌دستی عراق برای ساخت بندر بصره و ام‌القصر پیش از توسعه بندر چابهار زنگ خطر جدی برای ایران محسوب می‌شود. موضع هند هم به نفع عراق است. چراکه ساخت این بندر توسط عراق برای هندی‌ها به‌صرفه‌تر خواهد بود. از همین رو اهمیت چابهار برای هند از بین می‌رود.

مزیت ارتباط با هند فقط به بحث تجارت و بازرگانی محدود نمی‌شود. باید توجه داشت که این کشور برای ایجاد موازنه بین چین و روسیه هم نقش بی‌بدیلی نزد ایران دارد.

حال اگر دهلی وارد بازی تهران شود، می‌تواند این موازنه را ایجاد کند. هر میزان که هند در چارچوب همکاری‌های کریدور با ایران باشد محور روسیه در این رابطه تقویت می‌شود و از نقش چین کاسته می‌شود. حال ایران و هند به یک تفاهم نهایی می‌رسند؟ این امر بستگی به انتخاب نهایی ایران دارد.

برای مطالعه بیشتر گزارش سهم ۰٫۰۸ درصدی ایران در بازار تجاری هند را در تجارت‌نیوز بخوانید.