سایه معاملات جعلی بر سر دلار

«بازار متشکل ارزی، قیمت دلار را کجا می‌برد؟»، چند وقتی می‌شود که این سوال، ذهن بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران بازار ارز را درگیر کرده است. روزهای اول همین امسال بود و هنوز بحث افزایش قیمت دلار و تاثیر آن بر بازار کالاهای اساسی در میان صحبت‌های مردم، کمرنگ نشده بود که رئیس کل بانک مرکزی در نشستی که با اصحاب رسانه داشت، این وعده را به مردم داد که برای ثبات بازار ارز برنامه‌های مهمی در دست دارد.

به گزارش تجارت‌نیوز ، عبدالناصر همتی، آن‌روزها به مردم گفت که قیمت ارز واقعی نیست و برای ثبات این بازار برنامه دارد. یکی از این سیاست‌ها، طرح بازار متشکل ارزی است که از سال‌های گذشته در میان سکان‌داران اقتصادی مطرح شده و به نظر می‌رسد امسال قرار است اجرا شود.

آن‌طور که در مصوبه شورای پول و اعتبار آمده است که در بازار متشکل ارزی، ارزها به‌صورت نقد معامله می‌شوند و با توجه به اینکه کارگزاران مجاز بازار ارز (اعم از بانک‌ها و صرافی‌های مجوز دار) بازیگران این بازار هستند، می‌توان انتظار داشت معاملات انجام شده در بازار متشکل ارز بر همان سبک و سیاق معاملات جاری بازار باشد که بر اساس نرخ کشف‌شده در سنا و با اخذ کارمزد انجام می‌شود با این تفاوت که در بازار متشکل جدید، نرخ ارز نیز تحت نظارت بانک مرکزی کشف می‌شود. اظهارنظرهای بسیاری درباره کنترل قیمت ارز با روی کار آمدن بازار متشکل ارزی وجود دارد.

عده‌‍ای از آگاهان اقتصادی بر این باور هستند که قیمت ارز در این بازار شفاف می‌شود و دیگر فعالیت‌های دلالی یا صف‌های طولانی مردم در مقابل صرافی‌ها، قیمت دلار را تحت تاثیر قرار نمی‎دهد. اما در مقابل عده دیگری از دست‌اندرکاران اقتصادی تشکیل این بازار برای کنترل نرخ ارز را کاملا بی‌فایده می‌دانند و نگرانی‌های مهمی با اجرای این سیاست دارند.

آن‌طور که از گزارش‌های مختلف برمی‌آید، در بازار متشکل ارزی، بازیگر اصلی بانک مرکزی است و صراف‌ها می‌توانند با سفارش ارز از سوی مشتری در این بازار فعالیت کنند. نکته قابل توجه این است که قیمت خرید و فروش دلار در این بازار، با قیمت‌ها در بازار غیر متشکل ارزی که همان بازار آزاد است، تفاوت دارد. یعنی قیمت خرید و فروش ارز در بازار متشکل ارزی به دست خود بانک مرکزی تعیین می‌شود. این در حالی است در بازار آزاد قیمت‌ها بر اساس روند قبلی تعیین می‌شود و ممکن است با هر اتفاق سیاسی و اقتصادی مردم در مقابل صرافی‌ها صف ببندند و دلار خرید و فروش کنند.

نکته قابل توجه ماجرا این است که اگر قیمت ارز در بازار متشکل ارزی تحت اختیار بانک مرکزی باشد، این نهاد می‌تواند به شکل دستوری نرخ دلار را پایین نگه دارد. مثلا اگر در بازار آزاد قیمت دلار به 20 هزار تومان برسد، سکانداران بانک مرکزی می‌توانند به صورت دستوری قیمت دلار در بازار متشکل ارزی را کاهش دهند و مثلا به 15 هزار تومان برسانند. نتیجه اینکه 2 نرخ برای دلار ایجاد می‌شود؛ یکی قیمت ارز در بازار آزاد که ممکن است به دلیل فعالیت دلال‌ها، افزایش یابد و دیگری نرخی که در بازار متشکل وجود دارد و با فشار بانک مرکزی، کمتر از بازار آزاد است.

با چنین اتفاقی یک سوال مهم را می‌توان مطرح کرد؛ اگر 2 نرخ برای ارز تعیین شود، چگونه بانک مرکزی می‌تواند از رانت ارز 2 نرخی جلوگیری کند و آیا برای جلوگیری از این اتفاقات برنامه‌ای از قبل اندیشیده است؟ البته آن‌طور که در سیاست‌های بانک مرکزی در این‌باره می‌توان دید، هیچ تدبیری برای از جلوگیری از این فساد توسط سکانداران بانک مرکزی اندیشیده نشده است.

«میثم رادپور» یکی از کارشناسان اقتصادی در این‌باره می‌گوید: «به دلیل اینکه بازیگر اصلی در این بازار خود بانک مرکزی است و دولت در این جا نقش دارد، دولت می‌تواند هر بار که قیمت دلار به دلیل اتفافات سیاسی یا اقتصادی دچار افزایش شد، از این رشد قیمتی جلوگیری کند و با فشار قیمت را پایین نگه دارد. این در حالی است که در بازار آزاد دلار با یک قیمت بالاتری در آن زمان معامله می‌شود و این دو نرخی شدن باعث ایجاد رانت خواهد شد».

اما این دو نرخی شدن ارز انگار همه ماجرا نیست. نگرانی‌های مهم‌تری با ایجاد بازار متشکل ارزی در میان صحبت‌های کارشناسان وجود دارد که احتمال به بن‌بست رسیدن این سیاست در کنترل نوسانات نرخ ارز را قوی‌تر می‌کند.

رادپور در ادامه صحبت‌های خود به یکی از مهمترین ایرادات این بازار اشاره کرده و می‌گوید: «در بازار متشکل ارزی به دلیل اینکه خود صراف سفارش را از مشتری می‌گیرد، می‌تواند هر وقت که قیمت دلار افزایش یافت، معامله را انجام ندهد و دلار را برای خود نگه دارد تا سود به جیب خود صراف برود. بنابراین تابلوی جعلی در این بازار ایجاد می‌شود که جای سوال دارد».

شاید ساده‌ترین تحلیل از این صحبت این باشد که به دلیل اینکه صراف‌ها و بانک مرکزی بازیگران اصلی بازار متشکل ارزی هستند، به راحتی بتوانند همه اختیارات این بازار را به دست بگیرند و برای منافع خود در این بازار فعالیت کنند. به‌نظر می‌رسد بازار متشکل ارزی بیشتر از اینکه بتواند نرخ ارز را کنترل کند، باعث ایجاد دردسرهای دیگری در بخش‌های مختلف اقتصادی خواهد شد. باید دید در ادامه اجرای این سیاست سرنوشت قیمت دلار به کجا خواهد شد؟ هنوز برای قضاوت زود است.

منبع: روزنامه همدلی