سرمایه‌گذاری جمعی چیست و چه منافعی دارد؟

چرا به سرمایه‌گذاری جمعی نیاز داریم؟

از ضروریات انجام هر پروژه‌ای تامین سرمایه (funding) آن است. چه بخواهید یک استارتاپ راه بیندازید و چه شیر آب حمام را تعمیر کنید، به سرمایه نیاز دارید. ممکن است هزینه‌های کوچکی چون خرید واشر پلاستیکی، آچار و همچنین مدت زمانی را که برای تعمیر شیر آب صرف می‌کنید، به چشم نیایند، اما همه هزینه‌ هستند. برای ساختن یک استارتاپ و تولید محصول، هم هزینه زمانی لازم دارید و هم هزینه مالی. هزینه زمانی بسیار مهم است اما وقتی شما پذیرفته‌اید که شرکت خود را راه بیندازید یعنی حاضر به پرداخت آن هستید. تخصص از دیگر منابعی است که برای راه‌اندازی یک کسب‌وکار به آن نیاز دارید.

تامین هزینه‌های مالی یک پروژه یا یک استارتاپ حکم مرگ و زندگی را دارد. اگر بتوانید در زمان مناسب سرمایه اولیه را جذب کنید، یک گام به سوی موفقیت برداشته‌اید و اگر نتوانید، ممکن است پروژه شما کاملا شکست بخورد.

ممکن است هزینه اولیه شرکت شما زیاد باشد و صرفا کمک گرفتن از دوستان و آشنایان برای تامین آن کافی نباشد. در این صورت باید به سراغ سرمایه‌گذاران جسور بروید.

در این مرحله شما باید سرمایه‌گذاران را قانع کنید که پروژه شما سودآور است. این افراد معمولا بسیار دقیق و سخت‌گیر هستند. دقیقا به همین دلیل است که آن‌ها پول کافی دارند و می‌توانند سرمایه‌گذاری کنند. برای قانع‌کردن آن‌ها، شما باید یک طرح دقیق با مدل تجاری و روش کسب سود مطمئن ارائه دهید.

یکی دیگر از راه‌‌‌های موجود برای جذب سرمایه، سرمایه‌گذاری جمعی (crowdfunding) است. در این روش شما به‌جای مراجعه به افرادی انگشت‌شمار با سرمایه زیاد، به سراغ تعداد زیادی سرمایه‌گذار با سرمایه‌ اندک می‌روید.

سرمایه‌گذاری جمعی چیست؟

سرمایه‌گذاری جمعی یعنی جذب سرمایه از تعداد زیادی سرمایه‌گذار. این افراد به خانواده، فامیل، دوستان و سرمایه‌گذارانی که می‌شناسید، محدود نمی‌شوند. در این روش شما ممکن است از همه‌جای دنیا سرمایه‌گذار داشته باشید. می‌توانید از هر کسی که مقدار کمی پول دارد، سرمایه‌ جذب کنید. هر کس با هر پولی که دارد می‌تواند به شما سرمایه دهد.

نوعی از سرمایه‌گذاری جمعی از دیرباز در ایران رایج بوده است: گل‌ریزان . از همان روز‌های قدیم وقتی برای کسی گل‌ریزان می‌گرفتند، هر کس هر چقدر که می‌توانست یا می‌خواست، پول اهدا می‌کرد. این پول‌های اهدایی به‌خودی‌خود معمولا مبالغ اندکی بودند ولی وقتی جمع می‌شدند، مبلغ چشم‌گیری حاصل می‌شد که می‌توانست در ابتدای آغاز زندگی یک زوج جوان، راه‌گشا باشد.

انواع سرمایه‌گذاری‌های جمعی

چهار نوع سرمایه‌گذاری جمعی در دنیا وجود دارد. هر یک از این نوع سرمایه‌گذاری‌ها به هر کدام از سرمایه‌گذارها سود خاصی می‌رساند. این سود ممکن است هم جنبه مادی داشته و هم جنبه معنوی. جنبه مادی می‌تواند داشتن یک محصول جدید یا صرفا پول بیشتر باشد. جنبه معنوی هم ممکن است شامل احساس منحصربه‌فرد بودن یا رضایت درونی باشد. توجه کنید که هیچ‌کس بدون انگیزه قوی شخصی به شما پول نخواهد داد. این چهار نوع سرمایه‌گذاری جمعی به شرح زیر هستند:

دریافت بخشی از سهام

سهیم‌کردن سرمایه‌گذاران در پروژه از مشهورترین مدل سرمایه‌گذاری جمعی است. بازار سرمایه در همه جای دنیا با همین مدل کار می‌کند. در این نوع سرمایه‌گذاری جمعی هر کس می‌تواند با سرمایه‌ای اندک، بخش کوچکی از سهم یک شرکت را بخرد و متناسب با آن سود کسب کند. شرکت‌هایی که سهام آن‌ها در بازار سرمایه خریدوفروش می‌شود، شرکت‌های استارتاپی نیستند. یکی از نشانه‌‌‌هایی که به ما می‌گوید یک شرکت دیگر استارتاپ نیست، عرضه عمومی سهام آن در بازار سرمایه است.

قطره‌قطره جمع گردد وانگهی دریا شود

اما سایت‌هایی مثل انجل‌لیست (AngelList) و سرکل‌آپ (Circleup) وجود دارند که همین کار را برای استارتاپ‌ها انجام می‌دهند. این سایت‌ها بستری برای عرضه بخشی از سهام یک استارتاپ و خریدوفروش سهام را فراهم می‌کنند. اگر شما یک استارتاپ راه‌ انداخته‌اید، می‌توانید از طریق این سایت‌های سهام شرکت خود را در همان دوران طفولیت شرکت، عرضه کنید و از این طریق سرمایه‌ای برای پیش‌برد شرکت خود فراهم آورید. البته موانع عملی و سازوکارهای قانونی موجود در دنیا، این نوع سرمایه‌گذاری جمعی را محدود و عملکرد آن را کند کرده‌اند. امید‌های زیادی وجود دارد که قوانین حاکم بر این حوزه تغییر کنند و این نوع سرمایه‌گذاری رواج یابد.

در ایران نیز شرکت‌های استارتاپی می‌توانند روی عرضه سهام در فرابورس حساب کنند.

قرض و وام

این روش سرمایه‌‌گذاری جمعی همان قرض (Debt) گرفتن است. با این تفاوت که در این حالت شما می‌توانید از افراد بسیار زیادی قرض بگیرید. سایتی مثل لِندیگ‌کلاب (Lending Club) بستری را برای قرض‌گرفتن و قرض‌دادن مستقیم افراد به یکدیگر فراهم کرده‌ است. شما می‌توانید در این سایت قرض بخواهید. افراد دیگری که در این سایت فعال هستند با نرخ سود مشخصی به شما قرض می‌دهند.

اگر به مبلغی بزرگ نیاز دارید، هیچ‌یک از افراد فعال در این سایت توان مالی پرداخت تمام این مبلغ را ندارند. از همه مهم‌تر ریسک پرداخت یک مبلغ بزرگ برای کسی که قرض می‌دهد، زیاد است. در این سایت هر کس هر چقدر که می‌تواند به شما قرض می‌دهد. ممکن است از صد نفر پول قرض بگیرید. در نهایت مقدار سرمایه‌ای که نیاز دارید را جمع می‌کنید و تعهد دارید در زمان مشخص و با بهره معین که معمولا بسیار کمتر از بهره بانکی است، بد‌هی‌تان را تسویه کنید.

ورود فناوری به حوزه‌های مالی که به آن فین‌تک می‌گویند (Financial Technology or Fintech) چالش بزرگی را در مقابل وام‌های بانکی و سیستم‌های مالی سنتی ایجاد کرده است. با استفاده از این ابزارها، واسطه‌هایی مثل بانک‌ها و موسسات مالی که همیشه بیشترین سود را می‌برند حذف می‌شوند.

با ورود فناوری به حوزه‌های مالی این امکان فراهم شده است که هر فرد بتواند مستقیما به فرد دیگری وام دهد. این کار باعث می‌شود که وام‌دهندگان بیشتر سود کنند و در عین حال وام‌گیرندگان نیز بهره کمتری بپردازند.

پاداش در مقابل سرمایه

این نوع از سرمایه‌گذاری جمعی رایج‌ترین روش موردی است که در دنیای استارتاپ از آن استفاده می‌شود. سرمایه‌گذاری پاداش‌محور (Reward Base) از مهم‌ترین ابداعات در حوزه سرمایه‌گذاری جمعی است. در این روش افراد از شرکت‌ها و محصولاتی که به آن‌ها علاقه‌مند هستند، پشتیبانی می‌کنند و در انجام پروژه‌های آن‌ها یا ساخت یک محصول جدید، سرمایه‌گذاری می‌کنند. سایت‌هایی مثل کیک‌استارتر (kickstarter) و ایندی‌گوگو (Indiegogo) بستری را برای چنین سرمایه‌گذاری‌هایی فراهم کرده‌اند.

شما ممکن است موسیقی‌دان باشید ولی سرمایه اولیه لازم برای ضبط آلبوم خود را نداشته باشید. می‌توانید در این سایت‌ها با معرفی پروژه خود سرمایه جذب کنید. کاربران این سایت‌ها یکی از آهنگ‌های شما را در این سایت‌ها می‌شنوند و در صورت علاقه‌مندی مبلغ اندکی را سرمایه‌گذاری می‌کنند. سرمایه‌ای که از این طریق جمع می‌شود ممکن است از مقداری که شما نیاز دارید، بسیار بیشتر باشد. پاداشی که سرمایه‌گذاران دریافت می‌کنند مثلا ممکن است یک نسخه از آلبوم شما باشد.

این نوع سرمایه‌گذاری جمعی نوعی از پیش‌خرید برای سرمایه‌گذار و پیش‌فروش برای شرکت است.

پاداش اصلی که در این نوع سرمایه‌گذاری نصیب فرد سرمایه‌گذار می‌شود، بیشتر جنبه روانی دارد. او در بین آشنایان و دوستان خود اولین کسی است که این محصول جدید را دارد.

این نوع سرمایه‌گذاری می‌تواند در همه حوزه‌ها انجام شود. از این نوع سرمایه‌گذاری‌های جمعی در حوزه علم پزشکی برای پیشبرد تحقیقات بر روی درمان بیماری‌ها استفاده می‌شود.

اهدا با نیت خیر

این نوع سرمایه‌گذاری‌های جمعی بسیار قدیمی است. نهاد‌های خیریه، گل‌ریزان و صندوق‌های صدقات همه نماینده این نوع از سرمایه‌گذاری جمعی هستند. سودی که سرمایه‌گذار در این نوع سرمایه‌گذاری کسب می‌کند، معنوی است. افراد ممکن است با انگیزه‌هایی مثل کسب حس رضایت درونی، پاداش اخروی و حس مفید بودن مبالغی را اهدا کنند.

سرمایه‌گذاری ترکیبی

باید توجه داشت که مدل‌های سرمایه‌گذاری جمعی ترکیبی هم وجود دارند. نمونه مشهور این نوع این مدل ترکیبی ویکی‌پدیا است. سایت ویکی‌پدیا گاهی در بالای صفحات خود، بخشی را برای اهدا مبالغی به این بنیاد ایجاد می‌کند.

ویکی‌پدیا هنوز هم به سرمایه جمعی تکیه دارد.

در این بخش کاربر تشویق می‌شود که برای زنده نگه‌ داشتن نهاد ویکی‌پدیا و رشد آن مبلغی را اهدا کند. در این نوع سرمایه‌گذاری سود مادی مستقیمی نصیب کسی که پول اهدا می‌کند، نمی‌شود. از این لحاظ این نوع سرمایه‌گذاری او از نوع اهداکردن است. از سوی دیگر با توجه به گستردگی دایره‌المعارف ویکی‌پدیا با اطمینان می‌توان گفت که همه‌ مقالات ویکی‌پدیا را می‌خوانیم و از این طریق بر دانشمان می‌افزاییم. کمک مالی به ویکی‌پدیا برای ما یک سرمایه‌گذاری محسوب می‌شود. زیرا پابرجا بودن ویکی‌پدیا و رشد بیش از پیش آن، برای خود ما سود‌مند است.

سرمایه‌گذاری جمعی، از مردم برای مردم

سرمایه‌گذاری جمعی ابزاری ابتکاری برای کمک به ایجاد و توسعه محصولات و خدمات جدید است. با سرمایه‌گذاری جمعی شرکت‌های کوچک می‌توانند جوانه بزنند و رشد کنند. وجود یک بستر دائمی برای رشد و توسعه شرکت‌ها و خدمات جدید، راه‌حلی مناسب برای جلوگیری از غلبه شرکت‌های بزرگ است.

سرمایه‌گذاری جمعی نوعی از کارکرد قدرت مردم برای مردم است. قدرتی که دیگر قرار نیست تحت کنترل شرکت‌های بزرگ یا موسسه‌های مالی باشد. جای خالی نمونه‌های ایرانی این شرکت‌ها در بازار داغ فناوری احساس می‌شود. همین ایده می‌تواند بستری ایده‌آل برای استارتاپ‌های بعدی باشد. آیا می‌خواهید این فرصت استثنایی را از دست بدهید؟