قوانین سهام و اوراق قرضه را بشناسیم

ارزشمندی سرمایه‌گذاری در شرکت‌ها به روش خرید سهام بر کسی پوشیده نیست. منافع حاصل از این سرمایه‌گذاری به موتور رشد اقتصادی سوخت می‌رساند، فضای کسب‌وکار را بهتر می‌کند، سطح درآمد سرانه را بهبود می‌بخشد و به رشد سطح اشتغال کمک می‌رساند. سرمایه‌گذاری در سهام برای خانواده‌ها نیز خالی از لطف نیست و آن‌ها را در رشد اقتصادی کشور و بنگاه‌های مختلف به صورت مستقیم سهیم می‌کند. در این مطلب قصد داریم بیشتر با تعاریف و قوانین سهام و اوراق قرضه آشنا شویم. مزیت این آشنایی، استفاده اصولی‌ و بیشتر از ظرفیت این دارایی‌های بالقوه در سبد دارایی‌های خانوار است.

تعریف سهام

در تعریف سهام می‌توان گفت: «سهم قسمتی از سرمایه شرکت سهامی است که مشخص‌کننده میزان مشارکت و تعهدات و منافع صاحب آن در شرکت سهامی است. ورقه سهم، سند قابل معامله‌ای است که نماینده تعداد سهامی است که صاحب آن در شرکت سهامی دارد. سهم ممکن است بانام و یا بی‌نام باشد.»

مجموع ارزش سهامی، سرمایه شرکت را تشکیل می‌دهد و پس از انحلال شرکت هر سهامدار حق دارد، مبلغ اسمی سهام خود را دریافت کند. اصولا همه سهامداران در شرکت سهامی از حقوق مساوی برخوردارند و این حقوق شامل میزان مشارکت، تعهدات و منافع صاحب‌سهم در شرکت سهامی است و برای استفاده از این حقوق، دارنده سهم باید مبلغ اسمی سهامی را که پذیره‌نویسی کرده در مهلت قانونی پرداخت کند.

سهم بانام

سهمی است که بر مالکیت شخص معینی دلالت می‌کند و نام و مشخصات صاحب سهم در ورقه سهم و دفتر ثبت سهام شرکت درج می‌شود. در موارد زیر صدور سهام بانام الزامی است:

• مادامی که تمام مبلغ اسمی هر سهم بی‌نام پرداخت نشده است.
• سهامی که مدیران شرکت به عنوان وثیقه می‌سپارند و تا خاتمه دوره تصدی مدیران، غیرقابل‌انتقال است.
• سهام محجورین و صغار به منظور حمایت از حقوق آن‌ها.

سهام بانام و هرگونه نقل‌وانتقال آن‌ها باید در دفتر ثبت سهام شرکت به ثبت برسد. در غیر این صورت فاقد اعتبار قانونی برای شرکت و اشخاص ثالث خواهد بود.

سهم بی‌نام

سهمی است که نام دارنده در آن درج نمی‌شود و به صورت سند در وجه حامل تنظیم و دارنده آن مالک شناخته می‌شود، مگر آنکه خلاف آن ثابت شود. این سهم به راحتی قابل نقل‌وانتقال بوده و انتقال مالکیت با تدوین یک قبض یا رسید توصیه می‌شود. ولی نکته مهم در نگهداری از این سهام است. زیرا بی‌نام بودن سهم مانع شناسایی دارنده اصلی می‌شود و سارق یا یابنده به آسانی می‌تواند سهم مزبور را در بازار بورس و یا خارج از آن به اشخاص دیگر بفروشد.

خریدار نیز حق دارد به تصرف خود به عنوان مالک استناد کند.

سهام ممتاز

یکی از اصول اساسی شرکت‌های سهامی، تساوی حقوق سهامداران است، مگر در دو مورد: اول آنکه شرکت با مشکلات مالی مواجه باشد و نتواند به آسانی به منابع مالی دسترسی یابد. در این صورت ناچار خواهد بود امتیازات بیشتری به سهامداران جدید قائل شود و دوم اینکه در هنگام افزایش سرمایه شرکت، شرکت از ذخایر مالی خود برای این منظور استفاده کند که در این صورت باید حقوق بیشتری برای سهامداران سابق شرکت در نظر گرفت. در این دو مورد سهم ممتاز صادر می‌شود.

امتیازاتی که توسط سهم ممتاز به وجود می‌آید می‌تواند به صورت برداشت نفع ثابت از سود قابل تقسیم شرکت باشد. یا اینکه دارنده سهام ممتاز می‌تواند نسبت به صاحبان سهام عادی در برداشت ارزش اسمی سهام ممتاز به هنگام انحلال و تصفیه و تقسیم دارایی شرکت، اولویت داشته باشد. به هنگام انحلال و تصفیه شرکت، مطالبات معوقه صاحبان سهام ممتاز از دارایی شرکت پرداخت می‌شود و نیز به هنگام استهلاک سهام شرکت، صاحبان سهام ممتاز در اولویت هستند.

سهام موسس

سهم موسس یا انتفاعی سهمی است که دارنده آن، بدون آوردن سرمایه نقدی برای سرمایه شرکت از منافع شرکت، به نسبت سهم خود بهره‌مند می‌شود. معمولا این گونه سهام را موسسان بابت اطلاعات علمی، فنی و تجارتی که به شرکت ‌می‌آورند به خود یا دیگران اختصاص می‌دهند.

چون سهامداران سهام موسس مالک سرمایه نیستند، سهامداران شرکت محسوب نمی‌شوند. ولی در منافع شرکت حقوقی دارند که از آن مانند طلبکار منتفع می‌شوند و استفاده آن‌ها از سود شرکت بستگی به موفقیت و سودآوری شرکت دارد.

اوراق قرضه (اوراق سرمایه‌گذاری)

در شرکت‌های سهامی فقط شرکت سهامی عام می‌تواند تحت شرایطی مبادرت به صدور اوراق قرضه کند. این اوراق مانند سهام، قابل معامله بوده و نقل‌وانتقال آن مثل سهام بی‌نام با قبض و سهام بانام با ثبت در دفتر نقل‌وانتقال سهام شرکت صورت می‌گیرد. ورقه مزبور معرف مبلغ وامی است که دارنده ورق قرضه بستانکار شرکت می‌شود و برخلاف صاحب سهم نمی‌تواند از حقوق ناشی از سهم منتفع شود. به ورق قرضه بهره معینی تعلق می‌گیرد. این بهره مبلغ ثابتی بوده و در هر سال مالی، به دارنده ورقه توسط شرکت پرداخت می‌شود.

شرکت ملزم است تمام وام دریافتی را در یک دفعه و یا به اقساط به صاحب ورقه قرض مسترد کند و نیز شرکت می‌تواند علاوه بر بهره، حقوق دیگری از قبیل قابل تعویض یا قابل تبدیل بودن ورقه قرضه به سهام را به صاحب آن تقدیم کند.

مردم می‌توانند در پروژه‌های دولتی مشارکت کنند و از منافع آن بهره‌مند شوند.

اوراق مشارکت

اوراق مشارکت دارای ماهیت دولتی است. به عبارت دیگر بخش دولتی با انتشار اوراق مشارکت قسمت عمده پس‌اندازهای مردم و حتی منابع سیستم بانکی را به خود جذب می‌کند. انتشار چنین اوراقی یکی از سالم‌ترین ابزار اقتصادی برای جمع‌آوری نقدینگی مردم و مقابله با کسری بودجه و پیشگیری از استقراض از بانک مرکزی است، ولی با توجه به تضمین‌هایی که دولت به اوراق مشارکت می‌دهد، بالاترین نرخ بهره را نیز به آن می‌دهد که موجب رکود بخش خصوصی می‌شود. عموما بخش خصوصی در جذب سرمایه‌های مردم، نمی‌تواند با بخش دولتی رقابت کند.

از طرف دیگر هدف از انتشار اوراق مشارکت تامین مالی یک طرح مشخص دولتی است. چون پول جمع‌آوری شده برای طرح‌های عمرانی هزینه می‌شود با این ترتیب به کاهش تورم با حفظ رشد نقدینگی کمک می‌کند.

انتشار اوراق قرضه

از اهداف انتشار اوراق قرضه می‌توان نیاز سرمایه بیشتر برای توسعه فعالیت‌های تولیدی و اقتصادی، کم هزینه بودن انتشار اوراق قرضه نسبت به انتشار سهام، تمایل شرکت سهامی به عدم تغییر در ترکیب مجمع عمومی را ذکر کرد.

انتشار اوراق قرضه توسط شرکت سهامی وقتی امکان‌پذیر است که شرکت سهامی عام کلیه سرمایه ثبت شده خود را تامین کرده و دو سال تمام از تاریخ ثبت شرکت گذشته باشد. ضمنا ترازنامه‌های سالیانه مربوط به دو سال گذشته نیز به تصویب مجمع عمومی رسیده باشد.

ورقه قرضه نیز باید حاوی نام، شماره، تاریخ ثبت، مرکز اصلی، مبلغ سرمایه، مدت تاسیس شرکت و مبلغ اسمی ورق و مهم‌تر از همه تاریخ و شرایط بازپرداخت قرضه باشد. در صورتی که ورق قابل تبدیل به سهام باشد، شرایط آن نیز باید که ذکر شود.

حقوق صاحبان اوراق قرضه

1- حق دریافت بهره

بهره دریافتی به ورقه قرضه با توجه به ارزش اسمی آن و بدون توجه به اینکه شرکت سود یا زیان کرده در فواصل زمانی مشخص به صاحبان اوراق داده خواهد شد. معمولا بهره متعلقه به ورق قرضه هر سال یک‌بار پرداخت می‌شود. البته ممکن است علاوه بر پرداخت بهره ثابت، صاحب ورقه را در سود شرکت مشارکت داده و یا وابسته به تغییرات قیمت بعضی از محصولات و یا خدمات کند.

2- حق دریافت مبلغ اسمی ورقه قرضه

هر صاحب قرضه حق دارد پس از انقضای موعد ورقه قرضه، مبلغ اسمی آن را مطالبه کند و شرکت صادرکننده ورقه مزبور نیز مکلف است مبلغ اسمی را در موعد مشخص تضمین و مسترد کند. اما سقوط ارزش پول موجب می‌شود که مبلغ اسمی مذکور با توجه تورم تقلیل پیدا کند و بدین ترتیب دارنده ورقه قرضه متضرر شود. برای جلوگیری از این ضرر، معمولا در بازپرداخت مبلغ اسمی، میزان افزایش نرخ بعضی از محصولات یا خدمات شرکت را پیش‌بینی می‌کند. مثلا اگر شرکت هواپیمایی الف برای نوسازی ناوگان خود اوراق قرضه منتشر کند، در استرداد با توجه به میزان درصد افزایش بهای بلیت، مبلغی علاوه بر مبلغ اسمی به صاحب ورقه پرداخت کند.

3- حق تبدیل ورقه قرضه با سهم شرکت

ورقه قرضه ممکن است قابل تبدیل به سهام شرکت باشد. در این صورت مجمع عمومی شرایط و مهلت تبدیل اوراق مزبور به سهام شرکت را تعیین می‌کند و به هیات مدیره اجازه افزایش سرمایه هم می‌دهد. بعد از تبدیل به سهام پرداخت نرخ بهره دیگر موضوعیت خود را از دست داده و منفعت فرد منوط به ارزش سهام و مشارکت در سود شرکت است.