راز موفقیت دانشجویان برتر چیست؟

معمولا زمانی که صحبت از موفقیت تحصیلی به میان می‌آید، نظرات افراد به دو دسته تقسیم می‌شود:

دسته اول، گروهی هستند که معتقدند دلیل اصلی موفقیت تحصیلی، میزان هوش افراد یا به عبارت دیگر، IQ آن‌هاست. دسته دوم، افرادی هستند که علت اصلی موفقیت در هر کاری و به‌خصوص تحصیلات را، تلاش و سخت‌کوشی می‌دانند.

جواب واقعی این سوال چیست؟ معمولا وقتی از خود دانش‌آموزان برتر در مورد روش‌ها و دلایل موفقیتشان سوال می‌کنید، پاسخ دقیق و به‌دردبخوری دریافت نمی‌شود؛ شاید خود آن‌ها به‌طور دقیق نمی‌دانند که چه چیزی عامل متمایز شدندشان می‌شود.

در این مقاله، قصد داریم به سری تحقیقاتی بپردازیم که موفق شد تا با بررسی نتایج و عملکرد هزاران دانشجو از کشورهای مختلف به مدت ۱۳ سال، به این سوال پاسخ دهد. همان‌گونه که در ادامه توضیح خواهیم داد، موفقیت دانشجویان به مواردی مانند IQ و استعداد ربطی نداشته و بیشتر به رفتار‌هایی مربوط می‌شود که در میان دانشجویان برتر رایج است.

پس اگر شما در حال حاضر به تحصیل در مقطع خاصی مشغولید یا چنین افرادی را می‌‌شناسید، نتایج این تحقیقات می‌تواند برایتان بسیار مفید باشد.

موفقیت دانشجویان برتر به هوش یا IQ وابسته نیست

هوش معمولا یکی از موضوعاتی است که تصور دانشجویان از موفقیت‌هایشان را شکل می‌دهند. در مواقع استرس‌زایی مانند کنکور یا امتحانات پایان‌ترم، بسیاری از دانشجویان تلاش خود برای برتر بودن را کنار می‌گذارند، صرفا به این دلیل که فکر می‌کنند به‌اندازه کافی باهوش نیستند.

کمپانی Elevate، یکی از شرکت‌های نرم‌افزاری فعال در حوزه آموزش، عملکرد بیش از ۲۵۰ هزار دانش‌آموز در میان ۱۲۰۰ دانشگاه و مدرسه را موردبررسی قرار داد. این بررسی‌ها تنها به یک کشور محدود نبود و کشورهایی مانند استرالیا تا آفریقای جنوبی نیز موردبررسی قرار گرفتند.

در حال حاضر، به‌طور میانگین حدود ۵۰ تا ۹۰ درصد دانشجویان، IQ را به‌عنوان اصلی‌ترین عامل موفقیت خود می‌شناسند. برای مثال، در طی یکی از این تحقیقات، از تعداد ۳۰۰۰ دانشجو استرالیایی پرسیده شد که به نظر آن‌ها کدام عامل تعیین‌کننده نتایج پایان‌ترم خواهد بود. حدود ۹۰ درصد دانشجویان، هوش و IQ را به‌عنوان عامل اصلی موفقیت تعیین کردند.

اما خبر خوب این است که تاثیر IQ بر موفقیت، شدیدا با تصور عموم فاصله دارد. در پی تحقیقات Elevate، مشخص شد که IQ به‌هیچ‌عنوان تأثیرگذارترین عامل در موفقیت دانشجویان نیست. جالب‌تر اینکه تحقیقات باعث شناسایی ۱۳ عامل دیگر شد که تأثیرگذاری بیشتری بر موفقیت نسبت به هوش افراد داشتند.

یکی از عواملی که چندین برابر IQ بر موفقیت تحصیلی دانشجویان اثر داشت، انجام دادن آزمون‌های آزمایشی و به‌عبارت‌دیگر، حل تمرین بود. میزان این تاثیر در حدی بود که محققان می‌توانستند نتایج یک دانشجو را تنها بر اساس میزان تمرین‌های حل‌شده توسط وی، پیش‌بینی کنند. همچنین، محققان می‌توانستند تمامی دانشجویان یک کلاس را بر اساس میزان‌ تمرین‌های انجام‌شده، با دقت بالایی رتبه‌‌بندی کنند.

نکته مهم مربوط به این نتایج، این است که شما برای حل تمرین نیازی به هوش بالا ندارید، و این‌که تقریبا هر دانشجویی می‌تواند زمان مشخصی را به حل تمرین اختصاص دهد.

برای موفقیت تحصیلی چه ویژگی‌هایی ضروری است؟

دانشجویان موفق، ویژگی‌های یکسانی دارند که به سه مورد تقسیم می‌شوند:

• حفظ انگیزه: زیرا دانشجویان معمولا مجبورند بخش‌ زیادی از زمان خود را در طی سال تحصیلی به مطالعه اختصاص دهند، درنتیجه حفظ انگیزه و انرژی کار بسیار دشواری است.
• خودکنترلی: ضروری بودن این ویژگی از جایی ناشی می‌شود که دانشجویان باید حواس‌پرتی‌هایی مانند شبکه‌های اجتماعی و اتلاف وقت آنلاین را کنار بگذارند.
• انعطاف‌پذیری: درنهایت، یک دانشجو باید انعطاف‌پذیر باشد؛ چراکه قطعا در یک مقطع زمانی خاص، خروجی‌های دانشجو افت خواهد کرد و در چنین مواقعی، وی باید توانایی حفظ روحیه خود و بازنگری را داشته باشد.

هر میزانی که هوش شما بالا باشد، اگر این سه ویژگی را در خود ایجاد نکنید، نمی‌توانید به موفقیت تحصیلی (بخوانید هر نوع موفقیتی) برسید. هیچ‌کدام از این حرف‌ها نیز برحسب تجربه من نیست؛ مارتین سلیگمن و آنجلا داک‌ورث، از شناخته‌شده‌ترین محققان روانشناسی، در پی تحقیقات خود دریافتند که خودکنترلی می‌تواند تا دو برابر، تأثیرگذاری بیشتری نسبت به IQ بر نتایج تحصیلی افراد داشته باشد.

صرف سخت‌ کارکردن، هدف اصلی دانشجویان موفق نیست

«تنها بر روی سخت‌کوشی تمرکز نکنید». در نظر داشته باشید که منظور از این جمله، بی‌اهمیت بودن تلاش و کوشش نیست. هدف نشان دادن این نکته است که تلاش و کوشش شرط لازم موفقیت هستند، نه شرط کافی؛ به‌عبارت‌دیگر، شما نمی‌توانید بدون هیچ نوع تفکر خاصی، تمامی وقت خود را صرف مطالعه کرده و انتظار نتیجه‌گرفتن داشته باشید.

این نکته، بازتاب خود را در آمارها نیز نشان می‌دهد. درمجموع داده‌های تحقیقات Elevate، بسیاری از دانشجویان به‌اندازه دانشجویان برتر و حتی بیشتر از آن‌ها در حال مطالعه بودند، درحالی‌که نتایج ضعیف‌تری نسبت به دیگران کسب می‌کردند.

اگر به این پدیده توجه بیشتری کنید، سناریوی آشنایی در ذهن ترسیم می‌شود، سناریوی که به‌شخصه آن را بارها تجربه کرده‌ام: بعد از اعلام نتایج و دریافت نمرات ضعیف، شما با خود می‌گویید که در ترم یا سال آینده، قطعا تلاش بیشتری خواهم کرد؛ تمامی تمرین‌های کلاسی را به‌موقع تحویل داده، درس آن جلسه را همان روز مطالعه می‌کنم و بیش از دفعات قبلی، برای امتحان پایان‌ترم تلاش خواهم کرد.

اما تنها مدتی پس از شروع ترم جدید، برنامه‌ها به کنار رفته و همان نتایج قبلی را کسب خواهید کرد.

این مشکلی است که به‌طور غالب گربیانگیر دانش‌آموزان و دانشجویان شده و از رشد نتایج تحصیلی آن‌ها جلوگیری می‌کند.

مایکل جردن، افسانه بسکتبال، نقل‌قول جالبی مربوط به این نکته دارد: «اگر تکنیک شما اشتباه باشد و برای تمرین ۱۰ هزار شوت انجام دهید، تنها در اشتباه شوت زدن قوی خواهید شد.»

این حرف کاملا در مورد این شرایط صدق می‌کند؛ و به همین دلیل است که دانشجویان باید تمرکز خود را از صرف تلاش و کوشش به مسیر دیگری منعطف کنند.

روش دانشجویان موفق را به کار بگیرید

حال که ذهنیت مناسب موفقیت را بررسی کردیم، این سوال پیش‌ می‌آید که روش و متد صحیح برای مطالعه چیست؟ و اینکه دانشجویان برتر، چگونه مطالعه می‌کنند؟

خوشبختانه، داده‌های به‌دست‌آمده از تحقیقات Elevate به هر دو این سوال‌ها پاسخ می‌دهند. و نتایج از آن چیزی که فکر می‌کنید نیز کاربردی‌تر است!

1. حل تمرین

در ابتدای مقاله نیز به اهمیت حل تمرین و انجام آزمون‌های آزمایشی اشاره کردیم. برای درک بهتر میزان اثرگذاری این مورد، بهتر است نگاهی به داده‌های به‌دست‌آمده داشته باشیم.

در این نمودار، انواع فعالیت‌های دانش‌‌آموزان دبیرستانی انگلیس مشخص‌شده است؛ درصد‌ها نیز نماینده تعداد دانش‌آموزانی است که در هفته قبل از امتحان، به فعالیت موردنظر مشغول بوده‌اند.

آمار نشان می‌دهد که حدود ۱۵ درصد دانش‌آموزان، زمان خود را به نت‌برداری از روی کتاب اختصاص می‌دهند؛ این‌گونه افراد فکر می‌کنند که با مرور دوباره مطالب برای نت‌برداری، مفاهیم در ذهن‌ آن‌ها حک خواهد شد.

در قسمت بعدی، حدود ۱۲ درصد افراد سعی می‌کنند تا تمامی مطالب را برای اولین بار یاد گرفته و به‌صورت فشرده به مطالعه مشغول‌اند. همچنین حدود ۵ تا ۶ درصد دیگر از دانش‌آموزان نیز برای دفعات مجدد به نت‌برداری از مفاهیم می‌پردازند.

۵۶ درصد از دانش‌آموزان و به عبارتی اکثریت افراد، مانند خود من درگذشته، به‌مرور جزوه‌ها و کتاب‌ها می‌پردازند تا در هنگام امتحان تمامی مطالب را به یاد داشته باشند. درنتیجه، بیش از ۷۶ درصد از کلاس به‌طور میانگین سعی بر مرور و حفظ کردن مفاد امتحانی دارند.

دلیل اصلی این اتفاق، به باور همگانی مربوط می‌شود که مهم‌ترین مشکل در سر جلسه امتحان، از یاد رفتن مطالب است؛ پس دانش‌آموزان سعی می‌کنند تا برای مقابله با این مشکل، تمامی وقت خود را روی حفظ کردن مطالب صرف کنند.

اما اگر دقت کنید، می‌بینید که درصدی حدود ۱۱ درصد از دانش‌آموزان زمان خود را به حل تمرین اختصاص می‌دهند؛ نکته مهم اینجاست که با تقریب خوبی، تمامی دانش‌آموزان موفق با نمرات بالا نیز در این ۱۱ درصد قرار دارند.

این اقلیت دانشجویان نکته‌ای را درک می‌کنند که اکثریت به آن توجهی ندارند؛ اینکه امتحانات مدارس و دانشگاه‌ها آزمایش برای سنجش توانایی حفظ کردن نیست، بلکه هدف سنجش مهارت دانش‌آموزان در استفاده از آن مطالب است.

به همین دلیل است که این ۱۱ درصد یک‌قدم جلوتر از دیگران قرار دارند. در هنگامی‌که اکثریت می‌توانند مطالب را تنها به یادآورند، این دانشجویان می‌توانند مطالب را تحلیل کرده و نتایجی را از آن‌ها استخراج کنند.

آمارهای مربوط به این دسته‌بندی در تمامی کشورها نیز یکسان بود؛ با تقریب بسیار خوبی، تمامی دانش‌آموزان در کشورهای مختلف نیز به همین شکل دسته‌بندی می‌شدند و بازهم کسانی که به حل تمرین می‌پرداختند، جزو دانشجویان برتر قرار می‌گرفتند.

1. برنامه‌ریزی متفاوت

عامل دومی که دانشجویان برتر را از دیگران متمایز می‌کند، نحوه برنامه‌ریزی آن‌هاست.

همان‌طور که اشاره کردیم، خودکنترلی یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت تحصیلی محسوب می‌شود. به همین علت، طبیعی است که اولین و مهم‌ترین ابزار دانشجویان برای بهبود خودکنترلی، برنامه‌ریزی باشد.

اما معمولا پس از یک هفته از شروع برنامه‌ریزی (در مورد من، چیزی کمتر از چند ساعت!) تمامی برنامه‌ها کنار رفته و بازهم به روش‌های قدیمی خود بازمی‌گردیم. اگر به آمار‌های برنامه‌ریزی دانش‌آموزان دقت کنید، می‌بینید که اکثریت دانش‌آموزان نیز به همین حالت دچار می‌شوند.

آمارها نشان داده‌اند که دانش‌آموزان برتر و موفق، در دسته کسانی قرار می‌گیرند که توانسته‌اند برنامه‌های خود را بیش از یک ماه و حتی تا یک سال به‌طور منظم دنبال کنند.

حال برای اینکه بتوانیم این اتفاق را به‌خوبی درک کنیم، باید نگاهی به نحوه برنامه‌ریزی توسط دانشجویان داشته باشیم.

این نمودار، نشان‌دهنده این است که هر دسته از دانشجویان، چه مواردی را اول وارد برنامه‌ریزی خود می‌کنند؛ به‌عبارت‌دیگر، اگر فردی قصد دارد تا برنامه مطالعه تابستانی خود را مشخص کند، اول زمان تفریح‌های خود را مشخص کرده یا اینکه اولویت را به مشخص کردن زمان‌های مطالعه اختصاص می‌دهد؟

اکثریت دانش‌آموزان، ابتدا تمامی روزهای هفته را مشخص کرده و اولین چیزی را که مشخص می‌کنند، زمان‌های مطالعه است؛ همچنین اتفاقی کاملا طبیعی محسوب می‌شود چراکه هدف اصلی این نوع برنامه‌ریزی، بهبود کنترل بر روی ساعات مطالعه است.

در ادامه، ۲۲ درصد دانش‌آموزان، زمان‌های مربوط به تکالیف و پروژه‌ها را در اولویت قرار می‌دهند و آن ۵ درصد دیگر، موارد جزئی‌تری را وارد برنامه‌ریزی می‌کنند.

مشکل این نوع برنامه‌ریزی، به پایدار نبودن آن مربوط می‌شود. معمولا وقتی برای چندین هفته آینده برنامه‌ریزی می‌کنیم، ساده است که تمامی وقت خود را با انواع مطالعات پر کرده و از تفریح خود بزنیم. اما وقتی زمان اجرای این برنامه‌ریزی‌ها فرامی‌رسد، احساس خستگی کرده و ازآنجایی‌که انگیزه خاصی نسبت به هفته‌های آینده نداریم، برنامه‌های خود را فراموش می‌کنیم.

اما همان‌طور که حدس زده‌اید، دانشجویان موفق در اقلیت قرار داشته و ۱۰ درصدی را تشکیل می‌دهند که اولویت برنامه‌ریزی آن‌ها، مشخص کردن زمان‌های غیردرسی است؛ فعالیت‌هایی مانند ورزش، تفریح، ملاقات با دوستان و غیره. اگر کسی مشغول به کار در حین تحصیل باشد، ممکن است ابتدا شغل خود را در برنامه‌ریزی خود قرار دهد.

اثر مثبت این نوع برنامه‌ریزی زمانی نمایان می‌شود که این دانشجویان انگیزه مثبتی نسبت به فعالیت‌های آینده و برنامه خود دارند. به دلیل این خوشحالی و انگیزه ایجادشده، حس تعادل در برنامه آن‌ها شکل‌گرفته و درنتیجه، آن‌ها برنامه‌ریزی خود را به‌طور منظم دنبال می‌کنند.

چگونه جزو دانشجویان برتر قرار بگیریم؟

اگر به دنبال بهبود نمرات خود هستید یا می‌خواهید در کنکور، نتیجه بهتری کسب کنید، این دو نکته را در نظر داشته باشید:

1. بیش‌ازاندازه بر روی هوش و IQ تمرکز نکنید، این عوامل از دست شما خارج بوده و چندان بر موفقیت شما تاثیرگذار نیستند.
2. فقط به دنبال تلاش و کوشش بیش‌ازحد نباشید؛ به‌جای تلاش بی‌هدف، سعی کنید روش‌های جدیدی برای مطالعه و برنامه‌ریزی را به کار گرفته و از روش دانشجویان برتر استفاده کنید.

درنهایت، مطمئن باشید که اگر روش‌های درست را انتخاب کرده و به‌اندازه کافی تلاش‌ کنید، نمرات و نتایج شما بدون نیاز به چیز دیگری بهبود پیدا خواهد کرد.