درمان ویروس کرونا؛ آنچه از کووید-۱۹ نمی‌دانید!

در ۳۰ دسامبر ۲۰۱۹ دکتر لی ونلیانگ که یک اوپتومتریست در بیمارستان ووهان چین بود، در گروه دوستان پزشک خود در اپلیکیشن وی‌چت، هشداری مبنی بر مشاهده شیوع نوعی از بیماری تنفسی شبیه سارس منتشر کرد.

تنها چند ساعت بعد، او و هشت دکتر دیگر که در این گروه چت بودند توسط پلیس ووهان به اتهام تشویش اذهان عمومی دستگیر شدند. مدتی بعد پلیس ووهان آن‌ها را احتمالا پس از دریافت تعهدنامه‌ای مبنی بر مطرح نکردن این موضوع، آزاد کرد. دکتر لی ونلیانگ به سر کار خود بازگشت اما تنها یک هفته بعد به علت ابتلا به همین بیماری فوت کرد.

چند هفته بعد مقام‌های چین به‌صورت رسمی شیوع بیماری کووید-۱۹ (COVID-19) را که توسط «کرونا ویروس مرتبط با سندروم تنفسی بسیار حاد ۲» (Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2) یا SARS-Cov-2 ایجاد می‌شود و همه به آن ویروس کرونا می‌گویند، اعلام کردند.

ویروس کرونا تا لحظه ویرایش این مقاله ۳۷۵ هزار و ۴۳۸ نفر را مبتلا کرده و ۱۶ هزار و ۳۶۵ را کشته است.

حال سوال این است: ویروس کرونا چگونه در بدن قربانی عمل می‌کند و چرا می‌تواند موجب مرگ شود؟ مهم‌تر از همه اینکه درمان ویروس کرونا چیست؟

انتقال ویروس کرونا

خیلی‌ها ویروس را حتی یک موجود زنده هم نمی‌دانند. چند رشته کد ژنتیکی RNA یا DNA و یک پوسته محافظ کل چیزی است که یک ویروس را شکل داده است.

ویروس‌ها به‌خودی‌خود نه می‌توانند در محیط زنده بمانند و نه می‌توانند تکثیر شوند. ویروس‌ها تنها در صورتی می‌توانند تکثیر شوند و زنده بمانند که وارد یک سلول زنده گردند.

بعضی از ویروس‌ها مثل ویروس سرماخوردگی، آنفولانزا و همین ویروس کرونا به کمک رطوبت می‌توانند مدتی در محیط دوام بیاورند. خیلی مشخص نیست ویروس کرونا چقدر در محیط زنده می‌ماند؛ اما به نظر می‌رسد در صورتی که هوا خیلی گرم نباشد و رطوبت محیط کاهش نیابد، می‌تواند بین ۲ تا ۹ روز در سطوح زنده بماند. این عدد دقیق نیست و برخی آن را تا ۲۸ روز هم عنوان کرده‌اند.

ویروس کرونا از طریق قطرات تنفسی افراد بیمار که به‌واسطه سرفه و تنفس آن‌ها وارد هوا می‌شوند، به دیگران منتقل می‌گردد. این قطرات تنفسی سنگین هستند و در نتیجه نمی‌توانند زیاد در هوا معلق بمانند و کمی بعد روی سطوح می‌نشیند.

رطوبت این قطرات تنفسی به همراه رطوبت هوا و رطوبتی که با تماس دست یا پوست آدم‌های دیگر در سطوح می‌ماند، می‌تواند ویروس را زنده نگاه دارد.

سطوح فلزی مثل سطوح فولادی به دلیل تمایل آهن به انجام واکنش با آب و اکسیژن، همواره سعی در جذب رطوبت موجود در هوا دارند. در نتیجه سطوح فولادی محل مناسبی برای ماندگاری ویروس‌ها هستند.

همچنین سرمای هوا نیز می‌تواند به باقی‌ماندن هر چه بیشتر قطرات تنفسی در هوا و سطوح و حفظ رطوبت آن‌ها کمک کند.

چگونه ویروس کرونا وارد بدن می‌شود؟

وقتی کسی با دست خود این سطوح آلوده به ویروس کرونا را لمس می‌کند و با همین دست آلوده به بینی یا چشم خود دست می‌زند، ویروس می‌تواند از طریق بینی و چشم وارد بدن او شود. چشم انسان سیستم دفاعی قوی ندارد و به همین دلیل محل مناسبی برای ورود عوامل عفونی مثل همین ویروس کرونا است.

ویروس کرونا حرکت خود را از این بخش‌ها شروع می‌کند و در اندام‌ها مختلف از جمله ریه‌ها و طحال، روده‌ها، سیستم اعصاب مرکزی و بیضه‌ها ساکن می‌شود و شروع به تکثیر می‌کند.

به همین دلیل ویروس کرونا علاوه بر علائمی چون سرفه خشک، سردرد و تب، باعث تهوع و استفراغ هم می‌شود؛ اما اثر مرگبار ویروس کرونا روی ریه‌ها رخ می‌دهد.

با این همه مطالعات اخیر نشان داده‌اند که ویروس کرونا به اعصاب مرکزی و اندام تولیدمثل آقایان نیز وارد می‌شود و می‌تواند باعث آسیب‌های عصبی فلج‌کننده و نازایی دائمی در آقایان شود. در برخی از افراد آسیب‌های عصبی می‌تواند به‌قدری باشند که باعث شوند فرد قربانی به‌صورت همیشگی بخشی از توانایی ذهنی و شناختی خود را از دست بدهد.

اما تا امروز آنچه باعث مرگ بیماران مبتلا به ویروس کرونا شده است، آسیب‌هایی است که این ویروس در ریه‌ها به بار می‌آورد. حتی ورود فقط چند ویروس کرونا به ریه‌ها می‌تواند اتفاقات چشمگیر و بدی را رقم بزند.

حمله به بافت پوششی ریه توسط ویروس کرونا

داخل ریه‌ها با یک بافت پوششی پوشانده است. این بافت پوششی تنفسی (Respiratory epithelium) به همراه مایع مخاطی داخل ریه‌ها، از کیسه‌های کوچک تنفسی داخل ریه‌ها در برابر ورود باکتری‌ها، ویروس‌ها، ریز گردها و دیگر عوامل خارجی محافظت می‌کنند.

ویروس کرونا به کمک تاج‌های پروتئینی خود به پروتئین‌های گیرنده سطحی این سلول‌های بافت پوششی یعنی ACE2 متصل می‌شود.

با این کار ویروس کرونا کدهای ژنتیکی خود را وارد سلول این بافت پوششی می‌کند. این کدهای ژنتیکی حاوی دو دستور هستند. سلول‌ها هم هوش و سیستم پردازشی ندارند، در نتیجه این دو دستور را بدون آنکه بفهمند چه هستند، اجرا می‌کنند.

تاج‌هایی پروتئینی ویروس کرونا به پروتئین‌هایی ACE2 روی سلول‌ها متصل می‌شوند.

دستور اول سیستم مولکولی این سلول‌ها را دست‌کاری می‌کند و باعث می‌شود این سیستم شروع به ساخت ویروس‌های کرونا جدید درون سلول بکند؛ یعنی این سیستم، RNA ویروس کرونا را کپی می‌کند، با استفاده از همین کد ژنتیکی بدنه لازم برای ویروس کرونا را می‌سازند و سپس ویروس را سرهم می‌کند و ویروس جدید را درست می‌کند.

وقتی تعداد ویروس‌های کرونا داخل سلول به حد کافی رسیدند، دستور دوم اجرا می‌شود. دستور دوم سلول را وادار می‌کند که خود را بکشد. با این کار بدنه سلول باز می‌شود و حالا تعداد زیادی ویروس کرونای جدید در محیط رها می‌شوند.

این ویروس‌ها نیز به‌نوبه خود سلول‌های دیگر را آلوده می‌کنند و این چرخه تکثیر ویروس‌ کرونا تکرار می‌شود. این اتفاق‌ها باعث می‌شوند تعداد سلول‌های آلوده و تعداد ویروس‌های کرونا در لایه محافظ ریه‌ها به‌صورت تصاعدی افزایش یابد.

آلوده کردن سیستم ایمنی توسط ویروس کرونا

در روز دهم پس از ورود ویروس کرونا به ریه‌ها، میلیون‌ها سلول پوششی آلوده شده‌اند و میلیاردها ویروس کرونا نیز در ریه‌ها ساخته شده‌اند.

تا اینجا خود ویروس کرونا باعث تخریب چندانی در بدن نشده‌ است. این افزایش بسیار سریع تعداد ویروس‌ها و سلول‌های آلوده، باعث می‌شود سلول‌های سیستم ایمنی بدن که عمدتا گلبول‌های سفید هستند، برای پاک‌سازی عفونت وارد ریه‌ها شوند. این اتفاق هم طبیعی و هم لازم است.

اما مشکل اینجاست که در این مرحله ویروس کرونا به بخشی از خود سیستم ایمنی حمله و آن را دست‌کاری و گیج می‌کند. یکی سیستم ایمنی دست‌کاری‌شده نیز از خود ویروس خطرناک‌تر است.

در کل سیستم ایمنی ما در صورتی که ذره‌ای اشتباه کند، می‌تواند آسیب‌های بدی به بدن بزند و ازاین‌روی نیازمند کنترل بسیار شدیدی است.

وقتی سلول‌های ایمنی برای مبارزه با عفونت وارد ریه‌ها می‌شوند، ویروس کرونا برخی از سلول‌های ایمنی را آلوده و آن‌ها را گیج می‌کند. سلول‌‌های سیستم ایمنی صرفا به‌واسطه مجموعه پروتئین‌هایی با نام سیتوکین‌ها (Cytokines) با یکدیگر ارتباط می‌گیرند. همه کنش‌ها و واکنش‌های سیستم ایمنی بدن با همین پروتئین‌ها کنترل می‌شود.

وقتی ویروس کرونا سلول‌های سیستم ایمنی را آلوده می‌کند، باعث می‌شود این سلول‌های واکنش‌های تند بیش ‌از حد لازم انجام دهند. ویروس کرونا این سلول‌ها را شدیدا به حمله ترغیب می‌کند. به بیانی ویروس کرونا باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن ما دچار جنون حمله و جنگ شود و به هیچ‌چیزی رحم نکند.

با این کار سلول‌های ایمنی حاضر در ریه‌ها، پروتئین‌هایی را آزاد می‌کنند که به همه نیروهای دفاعی خبر می‌دهد که به محل عفونت بیایند. چنین اتفاقی منابع و انرژی فراوانی را تلف می‌کند و باعث آسیب شود.

ویروس کرونا و گلبول‌های سفید کشنده

ویروس کرونا به‌طور خاص دو نوع سلول ایمنی را بیشتر آلوده می‌کند.

نوتروفیل‌ها

نوتروفیل (Neutrophil) گلبول‌های سفیدی هستند که با رهاسازی آنزیم‌های کشنده و بلعیدن ویروس‌ها و باکتری‌ها آن‌ها را می‌کشند. وقتی نوتروفیل‌ها تحت تاثیر ویروس کرونا گیج می‌شوند، شدیدا اقدام به حمله می‌کنند.

در نتیجه نوتروفیل‌ها آنزیم‌های فراوانی آزاد می‌کنند که این آنزیم‌ها هم ویروس‌ها را می‌کشد و هم سلول‌های سالم ریه را.

گلبول‌های سفید کشنده T

سلول‌های بعدی که با ویروس کرونا آلوده و دچار جنون حمله می‌شوند، سلول‌های کشنده T هستند. به‌طور طبیعی سلول‌های کشنده T وقتی با سلول‌های آلوده‌شده مواجه می‌شوند، به آن‌ها دستور می‌دهند که خود را بکشند.

اما وقتی این گلبول‌ها با ویروس کرونا دچار اختلال می‌شوند و نه‌تنها به سلول‌های آلوده بلکه به سلول‌های سالم هم دستور می‌دهند خود را بکشند.

هر چه سلول‌های ایمنی بیشتر وارد ریه‌ها می‌شوند، بیشتر به ریه‌ها آسیب می‌زنند و بافت سالم را تخریب می‌کنند. این تخریب حتی می‌تواند آنقدر زیاد باشد که به آسیب‌های غیرقابل بازگشتی بینجامد. آسیب‌هایی که فرد قربانی را تا آخر عمر درگیر می‌کنند.

همچنین در این حالت سیستم ایمنی برای اینکه کارش آسان‌تر شود، به سلول‌های ریه دستور می‌دهد که در محیط مایعات آزاد کنند. به همین دلیل در تصاویر رادیولوژی و سی‌تی‌اسکن کسانی درگیر عفونت ریوی هستند، بخش‌های درگیر ریه، کاملا سفید دیده می‌شوند. این مایعات باعث سخت‌تر شدن تنفس هم می‌شوند.

سیستم ایمنی درمانگر

در بسیار از موارد سیستم ایمنی قبل از آنکه دیر شود، متوجه اشکال می‌شود، خود را باز می‌یابد و شروع به کشتن ویروس‌ها می‌کند و فرد مبتلا درمان می‌شود.

بیشتر از ۸۰ درصد مبتلایان به ویروس کرونا، علائم نسبتا خفیفی از خود نشان می‌دهند و خودبه‌خود هم حتی بدون آنکه متوجه شوند، خوب می‌شوند. برخی از مبتلایان نیز شرایطشان حاد و بحرانی می‌شود.

اما خیلی نمی‌توان عدد دقیقی در این مورد ارائه داد و با اطمینان بیان کرد که چند درصد از مبتلایان به این وضعیت حاد دچار می‌شوند؛ چون همان طور که گفتیم بسیاری از افراد مبتلا حتی متوجه ابتلای خود نمی‌شوند.

همین عدد ۸۰ درصد هم بااحتیاط بیان می‌شود؛ اما مشخصا تعداد مبتلایان به ویروس کرونا که وضعیتشان بد می‌شود، بسیار بیشتر از آنفولانزای فصلی است.

در حالت کلی افراد بالای ۶۰ سال و کسانی که بیمارهای قلبی، دیابت، فشارخون، بیماری‌های ریوی، بیماران سرطانی، زنان باردار، کسانی که عضو پیوندی در بدن خود دارند و کسانی که به نحوی سیستم ایمنی آن‌ها ضعیف است در خطر زیادی قرار دارند.

اگر سیستم ایمنی افراد قوی باشد، معمولا می‌تواند پیش از آنکه ویروس خود را زیاد تکثیر کند، آن را تحت کنترل درآورده و از بین ببرد. اما اگر سیستم ایمنی ضعیف باشد و نتواند در روزهای ابتدایی ورود ویروس با آن مقابله کند، بدن به صورت ناگهانی با افزایش انفجاری تعداد ویروس‌ها مواجه می‌شود. در این حالت سیستم ایمنی نیز برای اینکه سریع بتواند ویروس را از بین ببرد، همه نیروهای خود را به ریه می‌کشاند و باعث اتفاقاتی می‌شود که بالا گفتیم.

عفونت باکتریایی ریه‌

وقتی سیستم ایمنی یک بیمار نتواند قبل از آنکه دیر شود خود را بازیابد، می‌تواند در این زمان آسیب‌های زیادی به بافت پوششی ریه وارد کند.

با تخریب این بافت پوششی، کیسه‌های کوچک هوای ریه که برای تنفس استفاده می‌شوند، می‌توانند با باکتری‌هایی که در ریه وجود دارند و به‌طور عادی مشکلی ایجاد نمی‌کنند، دچار عفونت شوند.

در این حالت بیماران دچار تنگی نفس شدید می‌شوند و تنفس‌ برایشان سخت می‌شود. در نتیجه برای بهبود تنفس، به دستگاه‌های تنفسی که هوای تمیز را به ریه‌ها پمپ می‌کنند، نیاز پیدا می‌کنند.

در این وضعیت سیستم ایمنی برای هفته‌ها با تمام ظرفیت با عفونت جنگیده است و میلیون‌ها آنزیم و آنتی‌بادی ضدویروس تولید کرده و در نتیجه ضعیف شده است. در نتیجه وقتی هزاران باکتری نیز تکثیر می‌شوند و عفونت را بیشتر هم می‌کنند، سیستم ایمنی دیگر توان مقابله با آن‌ها را نخواهد داشت.

در این حالت ممکن است باکتری‌ها وارد جریان خون شوند و همه جای بدن را آلوده کنند. ادامه این روند در نهایت به مرگ منتهی می‌شود؛ زیرا از یک‌طرف شش‌ها نمی‌توانند اکسیژن کافی به بدن و مهم‌تر از همه مغز برسانند. از یک‌سو هم انتشار عفونت می‌تواند باعث از کار افتادن اندام‌های حیاتی بدن شوند.

عدم توانایی ریه‌ها برای اکسیژن‌رسانی به بدن می‌تواند باعث آسیب مغزی و کما و مرگ شود. اگر هم بقیه اندام‌ها از جمله کبد و کلیه‌ها اکسیژن کافی نگیرند، ممکن است دچار آسیب شوند و بیمار به نارسایی کبد و کلیه دچار شود که همین هم می‌تواند کشنده باشد.

همچنین به دلیل اینکه ویروس کرونا باعث درگیری سیستم اعصاب مرکزی هم می‌شود، در مواردی مرگ همراه با حملات عصبی هم دیده شده است.

درمان ویروس کرونا چیست؟

بهترین راه برای مقابله با هر اپیدمی، واکسیناسیون است. واکسن در اصل ویروس تضعیف‌شده یا ویروس مرده بیماری یا یک ویروس هم‌خانواده با ویروس بیماری‌زا است که می‌تواند با تحریک سیستم ایمنی، باعث پاسخ ایمنی مناسب شود.

این ویروس‌ها چون ضعیف و یا کمی متفاوت هستند، نمی‌توانند بیماری ایجاد کنند، در نتیجه سیستم ایمنی فرصت کافی برای پیدا کردن و ساختن آنتی‌بادی‌های ضدویروس را خواهد داشت.

وقتی سیستم ایمنی یک‌بار آنتی‌بادی‌های مناسب را ساخت، این اطلاعات درباره ترکیب آنتی‌بادی‌ها را در حافظه خود سیستم ایمنی ذخیره می‌کند و در دفعات بعد به‌محض ورود ویروس بیماری‌زا، می‌تواند با ساخت سریع آنتی‌بادی‌ها با عوامل بیماری‌زا مقابله کند.

در حال حاضر هیچ واکسنی برای ویروس کرونا وجود ندارد. حتی داروهای ضدویروس هم برای آن وجود ندارند که بتوانند ویروس را در بدن بیماران از بین ببرند.

وقتی یک بیمار دچار وضعیت حادی می‌شود، تنها کاری که می‌توان برای او انجام داد این است که او را زنده نگه داریم تا سیستم ایمنی وی بتواند راه مقابله با ویروس را بیابد.

به همین دلیل هم مثلا دستگاه‌های کمک تنفسی استفاده می‌شوند که ضعف اکسیژن‌رسانی را در بدن بیمار جبران کنند و نگذارند اندام‌های وی دچار آسیب شوند.

در ضمن اگر بتوان به نحوی جلوی واکنش تند سیستم ایمنی و همچنین عفونت باکتریایی را که در نتیجه آسیب به بافت پوششی ریه ایجاد می‌شود، گرفت، می‌توان شانس زنده ماندن بیمار را افزایش داد.

در حال حاضر از بین داروهای مختلف که در کشورهای مختلف درگیر ویروس کرونا برای کنترل بیماری استفاده می‌شوند، دو دارو تا به امروز نتایج خوبی داشته‌اند.

۱- هیدروکسی کلروکین

هیدروکسی کلروکین (Hydroxychloroquine) یک داروی ضدانگل است که برای درمان انگل مالاریا به کار می‌رود؛ اما باعث تضعیف سیستم ایمنی هم می‌شود.

هیدروکسی کلروکین با تضعیف سیستم ایمنی مانع از درگیر شدن کل سیستم ایمنی و ورود همه نیروهای آن به ریه‌ها می‌گردد. هیدروکسی کلروکین به‌نوعی سیستم ایمنی را آرام می‌کند.

در نتیجه باعث کاهش آسیب سیستم ایمنی به ریه‌ها می‌شود. همچنین ترشح مایعات در ریه‌ها را کاهش می‌دهد و بیمار بهتر می‌تواند نفس بکشد.

۲- آزیترومایسین

آزیترومایسین (Azithromycin) یک نوع آنتی‌بیوتیک است که گاهی وقت‌ها برای رفع گلودرد در سرماخوردگی هم تجویز می‌شود. آنتی‌بیوتیک‌ها فقط برای از بین بردن باکتری‌ها به کار می‌روند و تاثیری روی ویروس‌ها ندارند. آزیترومایسین می‌تواند باعث کاهش عفونت باکتریایی ناشی از آسیب به بافت ریه شود.

در نهایت وقتی با استفاده از این داروها، سیستم ایمنی آرام شد، به بافت‌های سالم آسیب نزد و خودش رو هم تضعیف نکرد و عفونت باکتریایی ایجادشده هم با آزیترومایسین کنترل شد، بدن بیمار زنده می‌ماند و انرژی و زمان کافی برای پیدا کردن و ساخت آنتی‌بادی‌های مناسب برای کشتن ویروس کرونا را خواهد داشت که باعث درمان کامل وی‌ می‌شود.

۳- فاویپراویر

فاویپراویر (Favipiravir) یک نوع داروی ضدویروس است که با نام‌های Avigan و T-705 نیز شناخته می‌شود. این دارو توسط شرکت ژاپنی Toyama Chemical (از زیرمجموعه‌های گروه فوجی‌فیلم) ساخته شده است و تا به امروز مشخص شده که روی ویروس‌های برپایه RNA متعددی از جمله ویروس‌های آنفولانزا، فلاوی‌ویروس‌ها مثل ویروس نیل غربی (West Nile virus)، ویروس‌ بیماری تب زرد، ویروس بیماری دهان و پا (Foot-and-mouth disease virus)، ویروس تَب درهٔ ریفت (Rift Valley fever) و بسیاری از ویروس‌های هم‌خانواده این‌ها اثر دارد.

در فوریه ۲۰۲۰ و به دنبال گسترش ویروس کرونا، داروی فاویپراویر به‌صورت آزمایشی به بیماران مبتلا به ویروس کرونا تجویز شد. در ۱۷ مارس ۲۰۲۰ مقامات رسمی چین اعلام کردند که این دارو در ووهان و شنژن روی بیماران مبتلا به ویروس کرونا موثر بوده است.

هشدار!!

مطالبی در اینجا گفتیم صرفا جنبه آموزشی دارد. اگر خود شما یا آشنایان شما به ویروس کرونا مبتلا هستند، به‌هیچ‌وجه به‌صورت خودسر این داروها را مصرف نکنید. توجه داشته باشید که این داروها هنوز در حال آزمایش هستند.

با اینکه این داروها در کشورهای مختلف درگیر کرونا به نتایج مثبتی منجر شده‌اند، اما هنوز به‌طور قطع مشخص نیست که در همه بیماران اثر مثبتی داشته باشند.

در نتیجه به‌هیچ‌وجه به‌صورت خودسر این داروها را مصرف نکنید و در صورت ابتلا حتما کمک حرفه‌ای بگیرید. حتی اگر این داروها روی شما اثر مثبت داشته باشند، چون شما نمی‌دانید که چه دُزی از آن‌ها را باید مصرف کنید، ممکن است در صورت مصرف دُز بالا به خودتان آسیب بزنید.

پس اگر مبتلا هستید، ماسک بزنید، سطوح را کمتر لمس کنید، دیگران را لمس نکنید، خوددرمانی نکنید و به پزشک، بیمارستان و افراد متخصص و حرفه‌ای مراجعه کنید.