کرک نرم‌افزار؛ سرگرمی نردها، ورشکستگی شرکت‌ها

برای ما ساکنین ایران، استفاده از کامپیوتر همواره با یک کلمه همراه بوده است، کرک. بیشتر ما ایرانی‌ها از سیستم‌عامل ویندوز استفاده می‌کنیم اما تعداد بسیار کمی ویندوز قانونی دارند. تقریبا همه ویندوز را کرک (Crack) می‌کنند. نرم‌افزارهای آفیس، نرم‌افزارهای دانلود و هر نرم‌افزار حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای پولی را هم کرک می‌کنند. بسیاری از ما ایرانی‌ها چاره دیگری نداریم.

ازاین‌روی شرکت‌ها و وب‌سایت‌هایی در ایران وجود دارند که این نرم‌افزارها را به همراه کرک آن‌ها عرضه می‌کنند. شما می‌توانید آن‌ها را رایگان دانلود کنید. یا اینکه صرفا با قیمت دی‌وی‌دی و بسته‌بندی، آن‌ها را بخرید.

نرم‌افزاری که استفاده از آن سالانه ۱۰۰۰ دلار هزینه دارد یا قیمت آن برای هر کامپیوتر ۱۵ هزار دلار است، در بازار ایران با ۲۰ هزار تومان قابل‌خرید است.

اما این شرکت‌ها و وب‌سایت‌های ایرانی خودشان همه نرم‌افزارها را کرک نمی‌کنند. بیشتر برنامه‌های کرکی که من تا الان دیدم، انگلیسی بوده‌اند و احتمالا در ایران تولید نشده‌اند. دلیلش این است که کرک کردن نرم‌افزارها یک تلاش بین‌المللی بین خوره‌ها یا نردهای کامپیوتر در جهان است.

ما در این مقاله به کرک نرم‌افزارها و تلاش شرکت‌ها برای جلوگیری از کرک شدن آن‌ها می‌پردازیم.

آلتیر بیسیک؛ اولین کپی غیرقانونی

هنری ادوارد رابرتز (Henry Edward Roberts) در سال ۱۹۷۰ شرکت میتس (MITS) یا Micro Instrument and Telemetry Systems را بنیان‌گذاری کرد. کار شرکت میتس تولید مدارهای الکترونیکی برای مدل‌های کوچک راکت‌های فضایی بود که در بین علاقه‌مندان به سفرهای فضایی محبوبیت داشت.

در این زمان شرکت میتس با اینکه به‌واسطه تولید همین مدارهای الکترونیکی توانسته بود سر پا بماند، اما محصولاتش چندان موفق به‌حساب نمی‌آمدند. لااقل آن‌قدر موفق نبودند که میتس را به شرکتی بزرگ تبدیل کنند.

اولین محصول موفق و پرفروش میتس ماشین‌حساب‌های آن بودند. این ماشین‌حساب‌ها مشتری‌های زیادی پیدا کردند. میتس این ماشین‌حساب‌ها در سال ۱۹۷۱ عرضه کرد و به علت همین موفقیت تصویر آن‌ها روی جلد مجله Popular Elecetronics در آمریکا ظاهر شد. میتس توانست تا سال ۱۹۷۳ یک میلیون عدد از این ماشین‌حساب‌ها را بفروشد.

ماشین‌حساب‌های شرکت میتس

اما در این میان یک جنگ فناوری بین ماشین‌حساب‌های ژاپنی و دیگر شرکت‌ها روی داد که قیمت آن‌ها را بسیار پایین آورد و باعث شد میتس در سال ۱۹۷۴ به شرکتی با بدهی‌های فراوان تبدیل شود.

پس از آن میتس شروع به توسعه یک کامپیوتر شخصی به نام آلتیر ۸۸۰۰ (Altair 8800) بر پایه پردازنده اینتل ۸۰۸۰ کرد. این محصول نیز بسیار موفق شد و دوباره عکس روی جلد همان مجله شد و با قیمت ۳۹۷ دلار علاقه‌مندان زیادی مشتری آن شدند.

البته به این فکر نکنید که کامپیوتر آلتیر ۸۸۰۰ چیزی مثل کامپیوترهای اپل بود. این کامپیوتر نه صفحه‌کلید داشت و نه مانیتور. صرفا تعدادی کلید فلزی روی آن بودند که کاربر باید داده‌های باینری را با همین کلیدها به کامپیوتر می‌داد.

مایکروسافت کرک می‌شود

در این زمان بیل گیتس و پل آلن به تیم آلتیر پیوستند تا برای این کامپیوتر برنامه بنویسند. این دو برای ادامه کار روی کامپیوتر آلتیر ۸۸۰۰، شرکت مایکروسافت را تاسیس کردند. نرم‌افزار آلتیر بیسیک حاصل این همکاری بود و اولین محصول مایکروسافت به‌حساب می‌آمد.

زمانی که نرم‌افزار آلتیر بیسیک نوشته شد، مایکروسافت توقع داشت که پول‌دار شود؛ اما این اتفاق نیفتاد. با اینکه سالانه تعداد زیادی کامپیوتر آلتیر ۸۸۰۰ فروخته می‌شد اما مشتریان تعداد بسیار کمتری آلتیر بیسیک را می‌خریدند.

دلیلش هم این بود که مشتریان این کامپیوتر نه مردم عادی بلکه نردها و خوره‌های کامپیوتر بودند. فقط ۱۰ درصد مشتریان، کامپیوتر آلتیر ۸۸۰۰ آن را همراه با نرم‌افزار آلتیر بیسیک می‌خریدند. ۹۰ درصد باقی‌مانده نسخه کپی این نرم‌افزار را استفاده می‌کردند.

کامپیوتر آلتیر ۸۸۰۰

مشخصا مایکروسافت از این قضیه شادمان نبود. کاری هم از دستش برنمی‌آمد. تنها کاری که بیل گیتس می‌توانست بکند این بود که نامه‌ای در مطبوعات منتشر کرد و کسانی که نسخه کپی آلتیر بیسیک را استفاده می‌کردند، محکوم کرد.

این تجربه باعث شد دیگر شرکت‌های نرم‌افزاری به فکر راهی باشند تا مانع از کپی شدن نرم‌افزارشان شوند.

آغاز کرک نرم‌افزار

طبق تعریف، کرک یک نرم‌افزار یعنی دست‌کاری و حذف یا غیرفعال کردن بخش‌های نامطلوب آن. این بخش‌های نامطلوب امروزه بیشتر به معنی حذف بخش‌هایی از نرم‌افزار است که مجوز استفاده یا کد فعال‌سازی از کاربر می‌خواهند.

اولین اقدام‌ها برای جلوگیری از کپی شدن نرم‌افزارها، در کامپیوتر اپل ۲، آتاری ۸۰۰ و کومودور ۶۴ (Comodore 64) انجام شد.

برای اولین بار توسعه‌دهندگان نرم‌افزارهای این کامپیوترها شروع به استفاده از روش‌های پیچیده و عجیب‌وغریبی کردند تا از کپی شدن نرم‌افزارها جلوگیری کنند.

در آن زمان کامپیوترها حافظه داخلی نداشتند که سیستم‌عامل و اطلاعات و نرم‌افزارها روی آن نصب شده باشد. بلکه یک یا چند درایور فلاپی دیسک داشتند.

برای روشن شدن کامپیوتر باید فلاپی دیسک حاوی سیستم‌عامل را در یکی از درایوها وارد می‌کردید. اگر هم می‌خواستید نرم‌افزاری روی سیستم اجرا کنید، باید فلاپی دیسک آن را درایو دیگر قرار می‌دادید.

بیل گیتس در حال معرفی آلتیر بیسیک همراه با مجله Popular Electornics در دستش

نرم‌افزارها و اطلاعات پردازش‌شده‌ هم که حجم بسیار کمی داشتند در همین فلاپی دیسک‌های ۳.۵ اینچی ذخیره می‌شد.

فلاپی دیسک‌ها و درایورهایی که برای خواندن و نوشتن از آن‌ها استفاده می‌شد، اندازه، شکل و قالب استانداردی برای ذخیره‌سازی اطلاعات داشتند. در نتیجه می‌شد فلاپی دیسک هر سیستمی را روی سیستم دیگری گذاشت و استفاده کرد.

به همین دلیل کسی که کامپیوتر می‌خرید می‌توانست (و لازم بود) یک یا چند درایور فلاپی دیسک خریده و به کامپیوتر خود وصل کند.

انحصار اپل علیه کرک شدن

با این همه درایورهای فلاپی دیسکی که شرکت اپل استفاده می‌کرد از استانداردهای موجود تبعیت نمی‌کردند. به همین دلیل هم کاربران فقط باید درایورهای خود اپل را می‌خریدند.

درایورهای اپل مستقیما توسط سیستم‌عامل کنترل می‌شدند و مثلا خواندن و نوشتن اطلاعات را به عهده نرم‌افزار کنترل‌کننده روی خود درایور نمی‌گذاشتند.

نحوه نوشتن و خواندن اطلاعات از فلاپی دیسک‌های اپل هم استاندارد نبود. سیستم‌عامل اپل داده‌های خام را با ساختاری به نام نیبل‌ (Nibble) ذخیره می‌کرد. این شکل ذخیره‌سازی به اپل اجازه می‌داد کدها و اطلاعات خاصی را که نشان از کپی نبودن نرم‌افزار داشتند روی هرکدام از دیسک‌ها وارد کنند.

کامپیوتر اپل ۲

اپل ۲ همچنین اطلاعات را به روش استاندارد و مثلا پشت سر هم روی فلاپی دیسک نمی‌نوشت. بلکه تکه‌تکه می‌کرد و هرکدام را در بخشی دور از هم می‌نوشت. اما این‌ها فقط بخشی از اقدام‌های اپل برای جلوگیری از کپی شدن نرم‌افزارهایش بودند.

آتاری ۸۰۰ و کومودور ۶۴ هم روش‌های خاص خود را برای جلوگیری از کپی شدن نرم‌افزارهایشان اجرا می‌کردند.

اپل هم کرک می‌شود

هرچقدر که روش‌های سخت و پیچیده برای جلوگیری از کپی استفاده شوند، بالاخره کسانی پیدا می‌شوند که راهی برای کرک نرم‌افزارها بیابند.

به همین دلیل هم علی‌رغم تلاش اپل برای جلوگیری از کرک نرم‌افزارهایش، ابزارهایی ساخته شدند که این مشکل را دور می‌زدند؛ مثلا نرم‌افزارهای لاک‌اسمیت (Locksmith) و کپی ۲ (Copy II) مخصوصا برای کپی کردن فلاپی دیسک‌های اپل ساخته شدند.

البته نه کپی کردن به شکل خود اپل، بلکه کپی کردن و تبدیل فلاپی دیسک‌های اپل به فلاپی دیسک‌های با ساختار استاندارد.

کامپیوتر آتاری ۸۰۰

لاک‌اسمیت این اجازه را می‌داد که بتوان داده‌هایی را که در پردازنده کامپیوتر پردازش می‌شوند، بیت به بیت خواند. با چنین کاری وقتی پردازنده‌ کامپیوتر اپل ۲ داده‌های نیبل را از روی فلاپی دیسک می‌خواند و برای اجرا تعبیر (Interpret) می‌کرد، می‌شد داده‌های واقعی که سیستم‌عامل را اجرا می‌کردند، استخراج کرد.

با چنین کار داده‌های اصلی سیستم‌عامل و هر نرم‌افزار دیگری را می‌شد جدا و در دیسک دیگری ذخیره کرد. پس از آن نرم‌افزار در فرمت استاندارد روی فلاپی دیسک‌های استاندارد کپی می‌شد. در نتیجه هرکس دیگری می‌توانست آن را کپی و اجرا کند.

کرک شدن یا نشدن، مسئله این است

در طول این چند سال جنگ بین توسعه‌دهندگان برای محافظت نرم‌افزارها و خوره‌ها و نردهای کامپیوتر برای کرک نرم‌افزارها به‌جاهای بسیار جالبی کشیده شده است.

شرکت‌ها همواره ایده‌های عجیب‌وغریب‌تری برای محافظت از نرم‌افزارهای اجرا می‌کردند. برنامه‌نویسان و خوره‌های کامپیوتر هم هر روز روش‌ها و ابزارهای جدیدی برای کرک نرم‌افزارها می‌یافتند.

برخی از ایده‌ها برای جلوگیری از کرک و کپی شدن نرم‌افزارها در صنعت بازی رخ داد. این ایده‌ها گاهی بازی‌ها را جذاب‌تر می‌کرد و گاهی هم بسیار ساده‌لوحانه بودند.

مثلا برخی از بازی‌ها به همراه یک کتابچه می‌آمدند که بخشی از داستان بازی را روایت می‌کرد. برای اینکه شرکت‌ها از کپی نبودن بازی مطمئن باشند، در بین بازی یا در آغاز آن از بازیکن‌ سوال‌هایی درباره داستان بازی می‌پرسیدند که فقط در این کتابچه وجود داشت.

کامپیوتر کومودور ۶۴

گاهی وقت‌ها کتابچه‌ها شامل راهنماها و نشانه‌هایی بودند که انجام بازی را راحت‌تر می‌کردند. گاهی وقت‌ها کتابچه شامل اطلاعاتی بودند که بدون آن‌ها نمی‌شد بازی را ادامه داد یا حتی آغاز کرد.

این ایده‌ها جالب بودند. بازی را هم جذاب می‌کردند.

در آن زمان‌ کاست‌های صوتی که تا همین چند سال پیش استفاده می‌شد، برای ذخیره‌سازی اطلاعات کامپیوتری و فروش نرم‌افزارها هم استفاده می‌شد و به کار می‌رفت. برخی از بازی‌ها روی کاست می‌آمدند و به همراه آن‌ها یک ابزار پلاستیکی لنزدار وجود داشت که برای باز کردن قفل‌های بازی‌ها از آن‌ها استفاده می‌شد.

در بین بازی تصاویری نشان داده می‌شدند که بازیکن برای خواندن کدهای آن‌ها باید این لنز‌ها را روی صفحه تلویزیون می‌گذاشت و آن‌ها را می‌خواند. این تصاویر شامل کدهای قفل‌گشای بازی بودند.

اما مشکل این بود که همه تلویزیون‌هایی که کنسول‌های بازی به آن وصل می‌شدند یک اندازه نبودند و رزولوشن یکسانی هم نداشتند. در نتیجه در برخی از تلویزیون‌ها نمی‌شد با این لنزها کدهای موردنظر را خواند و مشتریان نمی‌توانستند بازی را که بابت آن پول داده بودند، اجرا کنند.

حفره آنالوگ؛ کرک گزیرناپذیر است

اما همه این‌ روش‌ها یک مشکل داشتند. مشکل این بود که اگر شما می‌توانستید خود بازی را کپی کنید، همه اطلاعات لازم برای بازی و ضمیمه‌های آن را هم می‌توانستید کپی کنید.

وقتی می‌توانید کاست یا فلاپی دیسک را کپی کنید، مطمئنا کتابچه بازی را هم می‌توانید کپی کنید و این مهم‌ترین نقطه‌ضعف هر سیستم برای حفاظت در برابر کپی و کرک شدن است.

به این مشکل حفره آنالوگ (Analog Hole) می‌گویند. حفره آنالوگ به این معنی است که هر چیز دیجیتالی در نهایت می‌تواند با یک ابزار آنالوگ کپی شود. هر اطلاعات دیجیتال در نهایت وقتی به حالتی تبدیل ‌شود که برای انسان‌ها قابل‌درک باشد، می‌تواند دوباره با یک ابزار دیگر کپی و ثبت شود.

اگر شما می‌توانید یک فیلم را ببینید، می‌توانید آن را ضبط هم بکنید.

ازاین‌روی شرکت‌ها متوجه شدند که عملا به‌هیچ‌وجه نمی‌توانند جلو کرک و کپی شدن نرم‌افزارهایشان را بگیرند. شاید اگر می‌توانستند مستقیما به کامپیوتر کاربرها دسترسی داشته باشند، کارشان راحت‌تر بود و می‌توانستند مانع کرک شدن و کپی شدن نرم‌افزارهای خود بشوند.

اینترنت، یک درمان و هزار درد

چنین اتفاقی در دهه ۱۹۹۰ با گسترش اینترنت روی داد. با گسترش اینترنت شرکت‌ها می‌توانستند کدهای فعال‌سازی را به‌صورت آنلاین به کاربران بدهند و به‌صورت آنلاین درستی آن‌ها را همواره چک کنند و در صورت غلط بودن نرم‌افزارها را غیرفعال کنند. اتفاقی که زمانی برای ما ایرانی‌ها با آپدیت کردن ویندوز و نرم‌افزارهای آنتی‌ویروس و دانلود منیجر رخ می‌داد و رخ می‌دهد.

همچنین شرکت‌ها می‌توانستند تعداد کامپیوترهایی را که نرم‌افزار روی آن‌ها نصب می‌شد، محدود کنند و در نهایت بسیاری از مشکلات آن‌ها حل می‌شد.

اما اینترنت مشکلات خودش را هم داشت. در‌ واقع مشکلاتی که اینترنت در زمینه کپی‌رایت و کرک نرم‌افزارها درست کرد، بیشتر از راه‌حل‌هایی بود که ارائه می‌داد.

پیش از دوران اینترنت اگر کسی می‌خواست نرم‌افزاری را کپی کند، باید آن را کرک می‌کرد و سپس نسخه کرک‌شده را روی یک حافظه فیزیکی مثل سی‌دی یا فلاپی دیسک کپی می‌کرد.

کسی هم که می‌خواست نرم‌افزار کرک و کپی‌شده را داشته باشد باید به‌صورت فیزیکی به مغازه یا کسی که آن را کرک و کپی می‌کرد، مراجعه می‌کرد. در بهترین حالت هم باید سی‌دی یا فلاپی دیسک را پستی می‌خرید.

این کار هم هزینه داشت و هم زمان می‌برد؛ اما با وجود اینترنت این هزینه‌ها کاملا رفع شدند. هرکسی که نسخه کرک‌شده یک نرم‌افزار و ابزارهای کرک آن را می‌خواست فقط کافی بود آن‌ها را دانلود کند.

فقط کافی بود یک نفر در کل جهان نرم‌افزار خاصی را کرک کند. بعد از آن همه دنیا می‌توانستند به آن نرم‌افزار کرک‌شده دسترسی داشته باشند.

امروزه هم همین است. تعدادی خوره کامپیوتر و نرد برنامه‌نویسی در گوشه اتاق‌خواب خود یک نرم‌افزار چند هزار دلاری را کرک می‌کنند و آن را در اختیار همه دنیا قرار می‌دهند و تلاش شرکت‌ها و توسعه‌دهندگان برای حفاظت از کپی و کرک شدن را ناکام می‌گذارند. کاری که البته در نهایت به ضرر صنعت نرم‌افزار و کامپیوتر است.

نردها از کرک نرم‌افزار چه سودی می‌برند؟

شاید فکر کنید که این نردها و خوره‌های کامپیوتر به دنبال این هستند که نرم‌افزارها را کرک کنند و به شرکت‌های نرم‌افزار آسیب بزنند. یا اینکه فکر کنید آن‌ها دوست دارند به کاربرانی مثل ما ایرانی‌ها که نمی‌توانیم نسخه قانونی نرم‌افزارها را بخریم و یا در وسعمان نیست، کمک کنند.

اما چنین چیزی در کار نیست. مثل همیشه که می‌گویند هیچ گربه‌ای برای رضای خدا موش نمی‌گیرد، در اینجا هم این افراد محض رضای خدا چیزی را کرک نمی‌کنند. آن‌ها صرفا محض رضای خود این کار را می‌کنند.

فرانچسکو ویانللو

به‌محض اینکه نرم‌افزار جدیدی منتشر می‌شود، حرکتی بین نردها و خوره‌های کامپیوتر برای کرک کردن آن آغاز می‌گردد. آن‌ها دائما هر نرم‌افزاری را که به دستشان می‌رسد، کرک می‌کنند. آن‌ها نه به خاطر پول و نه با خاطر شهرت چنین کاری می‌کنند. کرک کردن نرم‌افزارهای جدید برای این نردها یک چالش است. یک معماست. معمایی که باید حل شود و حل آن هم بسیار لذت‌بخش است.

آن‌ها با کمک مهندسی معکوس نرم‌افزارهای مختلف را کرک می‌کنند. هدفشان هم حذف یا دور زدن سیستم فعال‌سازی نرم‌افزارها و ایجاد دسترسی کامل به ابزارهای نرم‌افزار است.

با گسترش اینترنت این خوره‌ها در انجمن‌های آنلاین دور هم جمع شدند و با همکاری همدیگر به کرک نرم‌افزارهای گوناگون پرداختند. در اواخر دهه ۹۰ میلادی یکی از مهم‌ترین منابع برای مهندسی معکوس نرم‌افزارها وب‌سایت فراویا (Fravia) بود.

وب‌سایت فراویا توسط فرانچسکو ویانللو (Francesco Vianello) به‌عنوان یک پایگاه داده در حوزه مهندسی معکوس و کرک نرم‌افزارها استفاده می‌شد.

بهترین برنامه‌نویسان دنیا

امروزه بهترین و قوی‌ترین نردهای فعال در کرک نرم‌افزارها در گروهی به نام وارز سن (Warez Scene) یا سن (Scene) فعال هستند. مشخصا این افراد به‌صورت زیرزمینی فعالیت می‌کنند و هویتشان هم مشخص نیست.

عموم نرم‌افزارهای کرک‌شده و ابزارهای کرک نرم‌افزار که در اینترنت و به‌خصوص وب‌سایت‌های فارسی وجود دارند و ما به‌کرات از آن‌ها استفاده می‌کنیم، حاصل کار اعضای این گروه است.

فعالیت کردن در گروه وارز سن مستلزم رعایت قوانین داخلی این مجموعه است. مجموعه این قوانین در نهایت به این نکته می‌رسند که کرک کردن نرم‌افزار باید به‌گونه‌ای باشد که کیفیت نهایی نرم‌افزار کرک‌شده با نرم‌افزاری که به‌صورت قانونی مورداستفاده قرار می‌گیرد، یکی باشد. اگر یک روش یا ابزار کرک نتواند این کیفیت را تامین کند، از سیستم پاک می‌شود.

مهندسی معکوس نرم‌افزارها، کرک کردن آن‌ها، پیدا کردن نقص‌ها و دور زدن آن‌ها نیازمند مهارت و تسلط بسیار زیادی روی زبان‌های برنامه‌نویسی، سیستم‌عامل‌ها و پلتفرم‌های گوناگون است. هرچقدر کسی بیشتر این کارها را انجام دهد، مهارت‌های بیشتری در این حوزه‌ها پیدا می‌کند.

به همین دلیل فعالان این وب‌سایت شاید در جمله قوی‌ترین افراد در حوزه کامپیوتر و برنامه‌نویسی در سطح جهان باشند.

آیا کرک نرم‌افزارها اخلاقی است؟ بله

در نهایت یک سوال مطرح می‌شود. درست است که کرک کردن نرم‌افزارها برای این افراد صرفا جنبه سرگرمی دارد، اما آیا استفاده از نرم‌افزارهای کرک‌شده اخلاقی است؟

راستش من استفاده از نرم‌افزارهای کرک‌شده را درست نمی‌دانم. به همین دلیل هم برای کارهایم از هیچ نرم‌افزار کرک‌شده‌ای استفاده نمی‌کنم. کارم را در لینوکس اوبونتو انجام می‌دهم. با نرم‌افزار لیبره‌آفیس هم مقاله تایپ می‌کنم.

می‌دانم که لااقل برای مایی که در ایران هستیم، خریدن نرم‌افزارها یا غیرممکن است یا اینکه بسیار گران تمام می‌شود و از وسع بسیاری از ما خارج است؛ اما من اگر قدرتش را داشتم و یک نرم‌افزار پولی لازم داشتم، حتما آن را می‌خریدم. چون با اینکه کرک کردن نرم‌افزارها کار زیادی می‌برد، اما نوشتن آن‌ها بسیار سخت‌تر است و نیازمند تلاش فراوانی است.