روزهای کرونایی در کشورهای فقیر؛ چرا مقابله با بیماری مستلزم تلاش جهانی است؟

ویروس کرونا ، اقتصاد کشورهای ثروتمند را تحت تاثیر قرار داده و آسیب‌های زیادی به بخش‌ها و صنایع مختلف وارد کرده است. این روزها بیشتر از آمار و داده‌های مربوط به خسارت‌های اقتصادی، سقوط بازارهای سهام و افت تولید ناخالص داخلی در این کشورها می‌شنویم و رسانه‌ها کمتر به پیامدهای شیوع ویروس در کشورهای فقیر می‌پردازند.

در حال‌ حاضر، داده‌های رسمی نشان می‌دهد تا هفتم آوریل ۲۰۲۰، در آفریقا ۱۰ هزار و ۱۱۷ نفر و در هند چهار هزار و ۸۵۸ نفر به کرونا مبتلا شده‌اند. این ارقام تا ۲۵ مارس، دو هزار و ۸۰۰ نفر در قاره آفریقا و ۶۵۰ نفر در هند بود.

بنابراین سرعت انتشار ویروس بسیار بالاست و هنوز هیچ واکسن یا درمانی هم برای آن کشف نشده است.

گمانه‌زنی‌ها نشان می‌دهد، بدون رعایت نکردن فاصله اجتماعی، کرونا می‌تواند ۲۵ تا ۸۰ درصد از جمعیت یک کشور را آلوده کند. ۴٫۴ درصد از آنها به‌شدت بیمار می‌شوند و یک‌سوم هم نیاز به مراقبت‌های ویژه دارند. چنین آمار و ارقامی را در کشورهای فقیر باید مصیبت و فاجعه خواند.

برای زاغه‌نشین‌های هند، با توجه به شلوغی و جمعیت بالا، رعایت فاصله اجتماعی امکان‌ناپذیر و شستن مرتب‌ دست‌ها به‌دلیل کمبود آب پاکیزه، سخت است.

دولتمردان مدام توصیه می‌کنند که مردم از خانه‌ها بیرون نروند. اما اگر بیرون نرفتن به‌معنای آن است که آنها غذایی برای خوردن نخواهند داشت، ناچار به سرپیچی از قوانین هستند. اگر با آنها برخورد قانونی شود، احتمالا شورش خواهند کرد.

کووید-۱۹ در حالی در کشورهای فقیر شیوع یافته که سیستم‌های بهداشتی و درمانی آنها به‌هیچ‌وجه آماده مواجه شدن با چنین چالشی نیست. بسیاری از آنها حتی نمی‌توانند با بیماری‌های عفونی کاملا ساده مقابله کنند، چه برسد به یک بیماری مسریِ مرموز و ناشناخته.

گزارش‌ها نشان می‌دهد، سرانه هزینه بهداشت در پاکستان ۰٫۰۲ درصد سرانه هزینه بهداشت در آمریکاست. در اوگاندا، تعداد وزرای دولت از تعداد تختخواب‌ها در بخش‌های مراقبت ویژه بیشتر است.

در طول تاریخ، بیماری‌های همه‌گیر و ویروس‌ها برای فقرا تهدید جدی‌تری محسوب شده‌اند. بیشتر افرادی که در اثر ابتلا به ایدز جان خود را از دست می‌دهند، آفریقایی هستند. شیوع آنفلوانزای اسپانیایی ، جان شش درصد از مردم هند را گرفت.

دولت‌ها در بسیاری از کشورهای در حال توسعه دستور تعطیلی کسب‌وکارها را داده و در حال اجرای قرنطینه هستند. هند ۲۱ روز قرنطینه و ممنوعیت خروج از خانه را اعلام کرده و آفریقای جنوبی از ارتش این کشور برای اجرای قرنطینه کمک گرفته است.

اگرچه جمعیت کشورهای فقیر معمولا جوان است، اما بیشتر آنها به‌دلیل سوءتعذیه، سل و اچ‌آی‌وی، ریه‌ها و سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند.

این اقدامات اگرچه ممکن است روند گسترش بیماری را آهسته‌تر کند، اما بعید است که به توقف کامل آن منجر شود.

در بسیاری از کشورها، دولتمردان و مردم هنوز شیوع ویروس را انکار می‌کنند. خیابان‌ها و بازارهای میانمار پُر است از مردمانی که مدام در رفت‌وآمدند. ژائیر بولسونارو، رئیس‌جمهور پوپولیست برزیل، کرونا را یک سرماخوردگی ساده می‌داند. برخی دیگر از رهبران دنیا هنوز هیچ درک درستی از این واقعه ندارند. جان پومبه مگوفولی، رئیس‌جمهور تانزانیا دستور داده که کلیساها تعطیل نشوند. استدلال او این است که کرونا شیطان است و نمی‌تواند در بدن مسیح زنده بماند.

برخی رهبران خودکامه در دیگران نقاط جهان هم از این بیماری به‌عنوان بهانه‌ای در جهت منافع خود سود جسته‌اند. بعضی از آنها تظاهرات سیاسی را ممنوع اعلام کرده و برگزاری انتخابات را به‌تعویق انداخته‌اند. در عین حال، نظارت بر زندگی روزمره شهروندان را به‎‌بهانه محافظت از آنها، افزایش داده‌اند.

البته ابعاد امیدبخشی در این کشورها وجود دارد. به‌عنوان مثال، جمعیت کشورهای فقیر معمولا جوان است. در آفریقا متوسط سن افراد کمتر از ۲۰ سال است و طبق شواهد، افراد جوان کمتر در معرض تهدید قرار دارند.

دیگر آنکه فقیرترها عمدتا روستانشین هستند. دو سوم مردم در کشورهایی که درآمد سرانه در آنها کمتر از هزار دلار است، در روستاها زندگی می‌کنند. در کشورهای ثروتمند اما یک‌پنجم افراد روستانشین هستند.

کشاورزان می‌توانند بدون آنکه ویروس را به یکدیگر منتقل کنند، به فعالیت خود ادامه دهند. وضعیت‌ آب‌وهوا هم می‌تواند تا حدی کمک‌کننده باشد. هرچند این موضوع هنوز از نظر علمی ثابت نشده، اما ظاهرا هوای گرم روند گسترش ویروس را آهسته‌تر می‌کند.

نقطه قوت دیگر این است که شیوع ابولا، تجربیات برخی کشورها را برای مقابله با ویروس‌های جدید افزایش داد. شست‌وشوی دست‌ها و یافتن راهکارهایی برای شناسایی و ردیابی افراد مبتلا و تامین اعتماد عمومی، از جمله مواردی است که می‌توان به آنها اشاره کرد.

با وجود این نقاط قوت، همچنان نگرانی‌های بسیاری در مورد شیوع ویروس در کشورهای فقیر وجود دارد.

اگرچه جمعیت این کشورها معمولا جوان است، اما بیشتر آنها به‌دلیل سوءتعذیه، سل و اچ‌آی‌وی، ریه‌ها و سیستم ایمنی ضعیف‌تری دارند.

ممکن است ویروس دیرتر به روستاها برسد، اما واقعیت این است که در نهایت روستانشین‌ها هم گرفتار آن خواهند شد.

اجرای قرنطینه بسیار دشوار است؛ مگر آنکه دولت‌ها بتوانند حمایت‌های سخاوتمندانه‌ای ارائه دهند. شرکت‌ها برای آنکه کارمندانشان را اخراج نکنند، نیاز به پشتوانه دارند. دولت باید به کارگران غیررسمی کمک مالی پرداخت کند. اما متاسفانه، دولت‌ها در کشورهای فقیر از بنیه مالی چندان قوی برخوردار نیستند و ویروس کرونا شرایط را به‌مراتب سخت‌تر کرده است.

در عین حال، تقاضا برای کالاهایی که کشورهای در حال توسعه به صادرات آنها وابسته هستند، از نفت خام گرفته تا گُل، به‌شدت کاهش یافته است. صنعت گردشگری متحمل خسارت‌های زیاده شده و هیچ‌کس این روزها نمی‌خواهد به ماسایی مارا یا ماچو پیچو برود. از زمان وقوع بحران کرونا تاکنون، سرمایه‌گذاران و معامله‌گران حدود ۸۳ میلیارد دلار از پول‌های خود را از بازارهای نوظهور بیرون کشیده‌اند.

بر اساس گزارش‌های موسسه مالی بین‌المللی، این بالاترین نرخ خروج سرمایه است که تاکنون به ثبت رسیده است. همچنین معمولا در مواقع بحرانی، مهاجران زودتر از بقیه در کشورهای ثروتمند شغل خود را از دست می‌دهند.

در بسیاری از کشورها با درآمدهای کم یا متوسط، ایجاد توازن میان درآمد دولت و هزینه‌کردهای جدید، از جمله خریداری تجهیزات پزشکی برای کاهش نرخ مرگ‌ومیر، بسیار دشوار است. در نظر گرفتن بسته‌های حمایتی برای کارگرانی که در قرنطینه به‌سر می‌برند، از دیگر چالش‌های دولت‌هاست.

درحالی‌که در کشورهای ثروتمند، وام‌های ارزان‌قیمت برای تامین امنیت مالی سرمایه‌گذاران در دسترس است، در کشورهای فقیر نرخ دریافت وام بالاست. برای دولتمردان انتخاب میان نجات جان مردم یا نجات آنها از گرسنگی بسیار سخت است. به‌عنوان مثال، عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان اخیرا اعلام کرده: موضوع نگران‌کننده این است که اگر شهرها را برای نجات جان مردم تعطیل کنیم، ممکن است از گرسنگی بمیرند.

از سوی دیگر، جالب است که بسیاری از کشورهای ثروتمند، رویکردهای ملی‌گرایانه در پیش گرفته‌اند. برخی کشورهای اروپایی، بر صادرات کیت‌های پزشکی محدودیت وضع کرده‌اند، و این کاملا مخالف ارزش‌هایی است که اروپایی‎‌ها مدعی پایبندی به آنها هستند.

قزاقستان کشور دیگری است که صادرات مواد غذایی را محدود کرده؛ البته به‌هیچ‌وجه با کمبود این اقلام مواجه نیست.

برای زاغه‌نشین‌های هند، رعایت فاصله اجتماعی، با توجه به جمعیت زیاد امکان‌ناپذیر و شستن مرتب‌ دست‌ها به‌دلیل کمبود آب پاکیزه، سخت است.

واقعیت این است که اگر تجارت جهانی به‌درستی انجام نشود، خسارت‌های اقتصادی در جهان به‌مراتب افزایش خواهد یافت. در این میان کشورهای فقیر که نیازمند واردات مواد غذایی هستند، آسیب‌های قابل توجهی می‌بینند.

از آنجا که بسیاری از ابعاد ویروس کرونا هنوز ناشناخته است، احتمالا هر واکنشی به آن بر اساس اطلاعات ناقص انجام می‌شود. اما ضرورت برخی از راهکارها در قبال این ویروس کاملا آشکار است.

به‌عنوان مثال، دولت‌ها در کشورهای فقیر موظفند اطلاعات صحیح، به‌موقع و کاربردی را در اختیار شهروندانشان قرار دهند. هیچ کشوری حق ندارد به اقداماتی چون قطع اینترنت، جلوگیری از کشف حقیقت و به‌اشتراک‌گذاری اخبار صحیح روی بیاورد.

چرا کشورهای ثروتمند باید سخاوتمندانه عمل کنند؟

صندوق بین‌المللی پول اعلام آمادگی کرده تا حدود یک تریلیون دلار در اختیار کشورهای نیازمند قرار دهد. گروه ۲۰ (G20) هم قرار است برنامه‌هایی در این زمینه پیاده کند. کشورهای ثروتمند می‌توانند نقش بزرگی در کمرنگ کردن مشکلات کشورهای فقیر در مواجهه با کرونا ایفا کنند.

چین تاکنون در زمینه ارسال تجهیزات و کالاهای پزشکی به دیگر کشورها پیشرو بوده است. نکته مهم برای ثروتمندترها این است که فقرا به خاطر خواهند سپرد، کدام کشورها به آنها کمک کرده‌اند.

نگاهی به گذشته و بررسی شیوع بیماری‌های دیگری چون مالاریا و ایدز، نشان می‌دهد که مقابله با هر بیماری جدید، مستلزم تلاشِ جهانی است. برای جلوگیری از کاهش نرخ مرگ‌ومیر همین حالا هم خیلی دیر شده، اما هنوز می‌توان جلوی وقوع فاجعه را گرفت. اگر کووید-۱۹ منجر به انهدام اقتصادهای نوظهور شود، خیلی زود دامن کشورهای ثروتمند را هم خواهد گرفت.