موج دوم ویروس کرونا چگونه می‌تواند رخ دهد؟

در سال ۱۹۱۸، آنفولانزای اسپانیایی در سرتاسر جهان گسترش پیدا کرد. در مرحله اول، تلفات این ویروس بسیار قابل‌توجه بود. اما به دلیل نادیده‌گیری مسئولین و عدم آمادگی لازم برای مقابله، موج دوم این ویروس بسیار شدیدتر و مرگبارتر از حالت قبل صورت گرفت؛ درنهایت، آنفولانزای اسپانیایی بیش از ۵۰ میلیون کشته در تمام دنیا بر جا گذاشت.

در حال حاضر، با گذشت مدتی از شیوع ویروس کرونا و قرنطینه، بسیاری از کشورها تصمیم به بازگشایی اقتصاد گرفته و یا مدتی است که به حالت قبلی بازگشته‌اند. از یک طرف، ادامه تعطیلی اقتصاد ممکن است به ورشکستگی کشورها و رکود شدید منجر شود؛ از طرف دیگر، بسیاری از متخصصان ویروس‌شناسی معتقدند که در صورت بازگشایی پیش از موعد، با تلفاتی شدید و غیرضروری مواجه خواهیم شد.

اما موج دوم ویروس کرونا چگونه می‌تواند رخ دهد؟ پیش‌بینی متخصصان نسبت به وقوع موج دوم چیست و درنهایت، چگونه می‌توان از این اتفاق جلوگیری کرد؟ در این مقاله قصد داریم به پاسخ این سوال‌ها بپردازیم.

موج دوم یک بیماری چگونه است؟

به طور کلی، یک موج در یک همه‌گیری به دوره‌ای از رشد گسترش بیماری گفته شده که پس از کاهش کلی بیماری رخ می‌دهد؛ به عبارت دیگر، وقتی گسترش بیماری به‌نوعی در حال کاهش بوده و ناگهان حجم آلودگی افزایش پیدا می‌کند، موج جدیدی از بیماری اتفاق افتاده است.

البته نباید پیک دوم و موج دوم را یکسان فرض کنیم. کارول وینر، یکی از فعالان جنبش‌های سلامتی، تفاوت‌های میان این دو مورد را با یک مثال توضیح می‌دهد.

فرض کنید در کنار ساحلی نشسته‌اید. یک موج بسیار عظیم در حال نزدیک شدن به شماست و پس از آن‌که ارتفاع آن به حداکثر خود می‌رسد، بر روی ساحل فرود آمده و همه‌چیز را نابود می‌کند؛ در نقطه فرود آمدن است که کشورها بالاترین میزان آلودگی و تلفات خود را مشاهده می‌کنند.

در حال حاضر، سرعت رشد و گسترش ویروس کرونا در بسیاری از نقاط جهان و حتی ایران، در حال کاهش هست. این عوامل می‌توانند نشان‌دهنده پایان موج اول کرونا باشند؛ با وجود اینکه ویروس همچنان در حال گسترش بوده و در حال انتقال میان افراد مختلف است.

اگر تعداد بیماران کرونا مجددا رشد کنند، موج دوم به عبارتی در حال رخ دادن است. هر میزان که همه‌گیری یک ویروس ادامه پیدا کند، با موج‌های بیشتری روبه‌رو خواهیم شد.

سناریو‌های مختلف

موج دوم یک بیماری در زمان همه‌گیری، تنها سناریوی ممکن نیست؛ از آنجایی که نرخ شدت انتقال می‌تواند رفتارهای مختلفی داشته باشد، موج‌های دیگر ویروس کرونا نیز می‌توانند حالت‌های مختلفی داشته باشند.

مرکز تحقیقات و سیاست‌گذاری بیماری‌های مسری، یکی از نهاد‌های دانشگاه مینه‌سوتا آمریکاست که در بحران کرونا اخیر تحقیقات و گزارش‌های ارزشمندی را تهیه کرده است.

در ۳۰ آوریل امسال گزارشی توسط این موسسه و دکتر آسترهولم، ویروس‌شناس مجرب، منتشر شد که در آن سناریوهای مختلف گسترش ویروس بررسی شده است. در این بخش، به بررسی این سه سناریو خواهیم پرداخت.

سناریو اول:

پس از اولین موج شیوع کووید-۱۹ در بهار ۲۰۲۰، یک سری از موج‌های ریزتر و پرتکرار شیوع بیماری در تابستان صورت گرفته، در طی یک تا دو سال آینده ادامه داشته و در زمانی در سال ۲۰۲۱ خاتمه می‌یابد. وقوع این موج‌ها ممکن از در مناطق جغرافیایی مختلف شدت متفاوتی داشته، و شاید به سیاست‌ و دخالت‌های کشورها برای جلوگیری از گسترش وابسته باشد.

با توجه به طول این موج‌ها، این سناریو نیاز به بازگشایی‌های دوره به دوره داشته و حذف دخالت‌های مربوط به ویروس ممکن است در طی یک تا دو سال انجام شود.

سناریو دوم:

در این سناریو، پس از مواجه‌شدن با موج اول ویروس، موج شدیدتری از گسترش آن در پاییز ۲۰۲۰ یا زمستان ۲۰۲۱ اتفاق افتاده و پس از آن با تعدادی موج کوچک‌تر مواجه خواهیم شد.

این الگوی شیوع نیازمند اجرای مجدد سیاست‌های محافظتی بوده تا از سرعت گسترش ویروس و بار اضافی بر سیستم بهداشتی جلوگیری شود. چنین الگویی بسیار شبیه به حالتی است که دنیا در برابر آنفولانزای اسپانیایی در سال ۱۹۱۸ تجربه کرد. در طی آن همه‌گیری تاریخی، موج کوچکی از بیماری در مارس سال ۱۹۱۸ شروع شد و در تابستان همان سال، شروع به کنار رفتن کرد. اما در پاییز همان سال، موجی سهمگین و مرگبارتر از آنفولانزا رایج شد. پس از آن، موج سوم بیماری در زمستان و بهار سال ۱۹۱۹ شروع شد و تا پایان تابستان از بین رفت؛ که به‌نوعی، پایان همه‌گیری ویروس محسوب شد.

همه‌گیری سال‌های ۱۹۵۷-۱۹۵۸ و ۲۰۰۹-۲۰۱۰ نیز از روند مشابهی پیروی کردند؛ موجی نسبتا کوچک در بهار که با موجی شدید در پاییز همان سال همراه شد.

سناریو سوم:

در این حالت، موج اولیه بهار با نوعی «سوزش آرام» از ادامه داشتن و گسترش ویروس مواجه می‌شود؛ همه الگو و روند مشخصی برای این حالت وجود ندارد. البته چنین الگویی می‌تواند توسط موقعیت‌های جغرافیایی مختلف و سیاست‌های متفاوت کشورها نیز تحت تاثیر قرار بگیرد.

باوجوداینکه این نوع سناریو برای همه‌گیری‌های قبلی رخ نداده است، احتمال وقوع آن برای کووید-۱۹ همچنان پابرجاست. این سناریو سوم احتمالا به برقراری مجدد سیاست‌های حفاظتی نیاز نخواهد داشت، اما موارد ابتلا و فوت ناشی از ویروس برای مدت زیادی ادامه پیدا می‌کند.

سناریو موج دوم و فصل پاییز

دکتر آمش آدالجا، یک متخصص آمادگی همه‌گیری در دانشگاه جانزهاپکینز آمریکا، توضیح می‌دهد که همچنان برای پیش‌بینی الگو و روند کرونا زود است. اما با این وجود، بزرگ‌ترین تهدید مربوط به موج دوم ویروس بسیار نزدیک است، به دلیل اینکه در حال نزدیک شدن به فصل پاییز هستیم. خصوصا به دلیل اینکه حتی در بهترین سناریو ممکن، عرضه عمومی و دسترسی به واکسن کرونا تا پاییز سال جاری غیرممکن است.

با توجه به آمارهای ایالات‌متحده، مردم معمولا به چهار نوع متداول از کرونا ویروس‌ها مبتلا می‌شوند که در دهه‌ ۱۹۶۰ شناسایی شده بودند. تعداد مبتلایان این ویروس‌ها معمولا در پاییز و زمستان به حداکثر خود می‌رسد. به همین دلیل، تعدادی از متخصصان پیش‌بینی می‌کنند که کرونا‌ویروس کووید-۱۹ نیز ممکن است از روند مشابهی پیروی کند.

از آنجایی که هرساله جمعیت زیادی از افراد به آنفولانزاهای دیگر و سرماخوردگی دچار می‌شوند، خود این نکته می‌تواند باعث فشار مضاعفی بر سیستم بهداشتی کشورها شود.

با توجه به ویژگی‌های کرونا‌ویروس و داده‌های به‌دست‌آمده، پیش‌بینی می‌شود که این ویروس حداقل برای ۱۸ ماه آینده به گسترش خود ادامه دهد. همان‌طور که اشاره کردیم، سناریو‌های مختلفی برای ادامه همه‌گیری وجود دارد، اما بدترین حالت آن شیوع موج دومی از ویروس خواهد بود.

درنهایت باید در نظر داشت که با توجه به درجه بالای مسری بودن کرونا، ابتلای حجم زیادی از مردم به آن غیرقابل‌اجتناب است.

مایکل آسترهولم بیان می‌کند: «تا زمانی که ۶۰ تا ۷۰ درصد مردم به این ویروس مبتلا نشوند، کرونا متوقف نخواهد شد. این ایده که ویروس کرونا به‌زودی از میان می‌رود کاملا برخلاف پایه‌های میکروبیولوژی است.»

آیا در کشورهای دیگر کرونا بازگشتی را تجربه کرده است؟

در نیمه‌های ماه آوریل، سنگاپور با جهش قابل‌توجهی در تعداد آلودگی‌های کرونا ویروس مواجه شد. بسیاری از این مبتلایان جدید، به جمعیت‌های فشرده در خوابگاه‌های کارکنان خارجی این کشور ربط داده شدند.

در سه ماه اول همه‌گیری کرونا، سنگاپور به‌واسطه پاسخ سریع و مهار کردن ویروس مورد تشویق جهانی قرار گرفت. اما به‌طور ناگهانی، تعداد مبتلایان در آوریل افزایش پیدا کرد. با توجه به داده‌های فراهم‌شده توسط دانشگاه جان هاپکینز، تعداد تمامی موردهای ابتلا به کرونا از ۲۶۶ به بیش از ۱۷ هزار مورد افزایش پیدا کرد.

همچنین در هنگ‌کنگ، شهری نسبتا خودکار، دارای ارقام آلودگی بسیار کمی در مقایسه با کشورهای دیگر داشت. اما پس از کاهش سیاست‌های محافظتی و بازگشایی اقتصاد در ماه مارس، تعداد مبتلایان با جهش مواجه شد. بسیاری از موارد ابتلا از افرادی ناشی شده بود که از کشورهای دیگر به محل زندگی خود در هنگ‌کنگ بازگشته و ویروس را به همراه خود منتقل کرده بودند.

موارد مشابه دیگری نیز در اقصی نقاط جهان رخ داده‌اند. تمامی این موارد باعث می‌شود تا چگونگی و زمان بازگشایی اقتصاد را در این شرایط زیر سوال ببریم؛ و اینکه درنهایت باید تا چه زمانی سیاست‌های محافظتی را برقرار کرد.

چگونه می‌توان از وقوع موج دوم ویروس جلوگیری کرد؟

بسیاری از متخصصان سلامت عقیده دارند که ماه‌های پیش ‌رو، بهترین زمان ممکن برای آماده‌سازی در برابر موج دوم احتمالی کرونا هستند.

در این دوره، بیمارستان‌ها و درمانگاه‌ها باید سعی داشته تا ذخایر ماسک، مواد ضدعفونی‌کننده، و دستگاه‌های تنفسی مورد نیاز خود را برای چندین ماه آینده تامین کنند. شهروندان نیز باید سعی کرده تا در صورت امکان، در سلامت‌ترین حالت خود قرار بگیرند، همچنان به استفاده از ماسک و دستکش ادامه داده و همچنین از دورهمی‌های بیش از ۱۰ نفر بپرهیزند.

همچنین اینکه در صورت بازگشایی شهرها، همواره باید برنامه‌هایی از طرف مسئولان وجود داشته تا در صورت نیاز، دستورهای فاصله‌گذاری و قرنطینه مجدد سریعا اعمال شود.

یکی دیگر از موارد ضروری برای جلوگیری از موج دوم، ادامه دادن روند آزمایش‌‌ها برای شناسایی ویروس کرونا است. نه‌تنها شناسایی بیشتر افراد بیمار در این دوره به کاهش گسترش آن کمک می‌کند، بلکه می‌تواند زمینه‌ آزمایش‌های بهتر و بهینه‌تر را در دوره‌های آینده فراهم کند.

در بحث واکسن، دولت آمریکا تخمین می‌زند که اولین راهکار موثر چیزی حدود ۱۲ تا ۱۸ ماه دیگر با دوره فعلی فاصله دارد؛ برخی از متخصصان معتقدند که حتی این بازه زمانی نیز بیش‌ازحد سریع است.

با توجه به این مسئله، و اینکه در ایران ما همچنان با انجام تست‌های همگانی فاصله داریم، بهترین راه مقابله با ویروس ادامه دادن احتیاط‌های گذشته است. از آنجایی ‌که به دلیل محدودیت‌های اقتصادی، کشور مجبور به بازگشایی کسب‌وکارها شده است، مواردی مانند شستن دست، تمیز کردن سطوح قابل تماس، استفاده از ماسک و دستکش و حفظ فاصله از دیگران بهترین کارهایی است که می‌توان انجام داد.

در صورت بازگشت اقتصاد به روند قبلی، نبود سیاست‌های فاصله‌گذاری مناسب و انجام نشدن تست‌های همگانی برای اکثریت شهروندان، وقوع یک موج دوم و مرگبار کرونا‌ویروس در ایران و فصل پاییز بسیار محتمل است. به همین دلیل، بهترین روش ممکن برای مقابله با این موضوع، ادامه رعایت احتیاط‌های لازم خواهد بود.