آخرین جرعه این فنجان؛ قحطی قریب قهوه و تغییرات اقلیمی

روند زندگی روزانه ما همواره در حال تغییر است؛ برخی عوامل تغییر مانند شیوع ویروس کرونا به طرز ناگهانی اتفاق می‌افتند، و برخی از عوامل مانند گرمایش زمین، در طول زمان و با سرعت پایینی منجر به تغییرات می‌شوند.

خودروهای سواری از موتورهای احتراقی به هیبریدی تغییر پیدا می‌کنند و پس از مدتی، خودروهای الکتریکی جایگزین هیبریدی‌ها خواهند شد. بعید نیست که در آینده‌ای بسیار نزدیک شاهد تولید آخرین خط ماشین‌های بنزینی باشیم. به همین راحتی، کالاهایی که زمانی غیرقابل جایگزین شدن به نظر می‌آمدند، منقرض می‌شوند.

البته این مثالی که ذکر شد، کاملا غیرقابل‌اجتناب بوده و از وقوع آن مطلعیم؛ اما شاید کمتر کسی بداند که در 80 سال آینده، ممکن است ما در حال نوشیدن آخرین فنجان‌های قهوه خود باشیم. با توجه به تغییرات اقلیمی زمین و اقتصاد کشورهای عرضه‌کننده، آینده قهوه‌ای که همه ما از آن لذت می‌بریم با بحرانی جدی مواجه است، و حتی شاید در معرض انقراض قرار بگیرد.

پایداری اقلیمی

قهوه یکی از محبوب‌ترین گیاهان دنیا به شمار می‌رود. دانه قهوه برای رشد به حدود 3 تا 4 سال زمان نیاز داشته و پس از رسیدن، دانه شسته و خشک شده و درنهایت برای استفاده نهایی بو داده می‌شود.

در حال حاضر، سالانه حدود 500 میلیارد فنجان قهوه در دنیا مصرف شده و در کشورهایی که در آمریکای جنوبی، آفریقا و آسیا قرار دارند، تولید می‌شود.

به‌واسطه استقبال زیاد از این گیاه، دشواری‌های رشد و تولید آن نیز در مقیاس‌های بسیار بزرگی رخ می‌دهد. به دلیل گرمایش زمین، تولید قهوه از دو جهت با مشکل مواجه شده که در ادامه این مقاله به بررسی آن‌ها خواهیم پرداخت.

به‌طورکلی، مشکلات تولید قهوه به دو بخش تقسیم می‌شوند:

1. خود کاشت و عرضه قهوه، موجب تولید حجم زیادی کربن دی‌اکسید در اتمسفر کره زمین می‌شود.
2. درعین‌حال، خود عامل افزایش کربن و گرمایش زمین، زمین‌ها و مزارع مناسب کاشت قهوه را محدود کرده و پرورش آن را دشوار می‌کند.

به‌عبارت‌دیگر، قهوه به‌نوعی چرخه‌ی تغییرات اقلیمی دچار شده و خود آن، بخشی از علت این مشکل است. در قدم اول، به سهم تولید و پرورش قهوه از آلودگی‌های کربن دی‌اکسید می‌پردازیم.

قهوه آلوده

قهوه برای رشد کردن و رسیدن به دست مصرف‌کننده، به حجم قابل‌توجهی از منابع احتیاج دارد. از یک طرف، گیاه قهوه نیازمند اقلیم به خصوصی بوده و تنها در نقاط محدودی از دنیا رشد می‌کند. از طرف دیگر، به علت تقاضای جهانی قهوه، محموله‌های آن مسافت‌ زیادی را برای رسیدن به مشتری طی می‌کنند. برای مثال، کوتاه‌ترین مسیری که قهوه برای رسیدن به آمریکا از مکزیک طی می‌کند حدود 1500 کیلومتر است.

اما ارقام سنگین مربوط به آلودگی ناشی از قهوه به اینجا ختم نمی‌شود.

طبق نتایج تحقیقاتی که در سال 2012 در ژورنال علوم کشاورزی و تکنولوژی چاپ شد، آلودگی‌های کربنی ناشی از قهوه به بخش‌های زیادی تقسیم می‌شود.

در طول زنجیره تولید به مصرف قهوه کاستاریکا‌، حدود 4.98 کیلوگرم کربن‌دی‌اکسیدی به ازای هر یک کیلو قهوه سبز به اتمسفر زمین وارد می‌شود. در کنار این آلودگی، آب موردنیاز برای تولید یک فنجان قهوه حجمی بین 140 تا 200 لیتر است. درنتیجه، باوجود بدتر شدن اوضاع گرمایش زمین، به‌هیچ‌عنوان امکان ادامه روند فعلی تولید قهوه وجود ندارد. این مسئله زمانی روشن‌تر می‌شود که عوامل مختلف این آلودگی در زنجیره تولید و مصرف قهوه را بررسی کنیم.

طبق تحقیقاتی که به آن اشاره شد، حدود 33% از آلودگی‌های صنعت قهوه به کشت و جمع‌آوری آن مربوطه می‌شود که سالانه 1.93 کیلوگرم کربن‌دی‌اکسید را به ازای هر کیلو قهوه وارد جو زمین می‌کند.

7% از آلودگی به بسته‌بندی و بو دادن قهوه مربوط بوده و 3% به توزیع آن ربط دارد. اما جالب است بدانید که در مقیاس جهانی، آلودگی‌های ناشی از جابه‌جا کردن قهوه به شهرها و کشورهای مختلف تنها 8% از تمامی آلودگی‌های قهوه را تشکیل می‌دهد.

اصلی‌ترین عامل آلودگی‌های ناشی از قهوه، به مرحله مصرف آن ربط دارد. بیشترین حجم کربن‌دی‌اکسید ایجادشده از قهوه زمانی منتشر می‌شود که مصرف‌کنندگان در حال آماده‌سازی و مصرف قهوه هستند.

درنتیجه، ازنظر پایداری محیط‌زیست، صنعت قهوه با مشکلاتی جدی مواجه است؛ اما این نکته، عامل اصلی قحطی قهوه در آینده نیست. عامل اصلی، صرفه اقتصادی کشت و تولید قهوه برای کشاورزان است.

چرا تغییرات اقلیمی کلمبیا مهم است؟

قهوه تنها در اقلیم‌های خاصی قابلیت رشد داشته که تنها برخی از کشورهای نزدیک به استوا مانند کلمبیا، مکزیک و یا ویتنام از آن برخوردارند.

اما باوجود بدتر شدن شرایط اقلیمی و گرمایش زمین، حجم این مزارع مناسب رو به کاهش است. یکی از کشورهایی که بیشترین فشار از ناحیه گرمایش زمین را تجربه می‌کند، کلمبیا است.

بیش از 100 نوع مختلف گیاه قهوه در دنیا وجود دارد؛ بیشتر این نوع قهوه به‌صورت خودرو در طبیعت رشد می‌کنند و تعداد کمی از آن‌ها هستند که در مزارع ایجاد می‌شوند. دو مورد از این نوع قهوه، محبوب‌ترین قهوه‌هایی هستند که همه ما آن‌ها را می‌شناسیم: عربیکا و روبوستا.

روبوستا قهوه‌ای است که طعم بسیار تلخی داشته و معمولا برای درست کردن اسپرسو یا قهوه‌ فوری استفاده می‌شود. اما قهوه عربیکا به دلیل داشتن طعمی ملایم‌تر، به‌عنوان قهوه‌های باکیفیت‌تر شناخته‌شده و مورداستفاده قرار می‌گیرد.

هر دو این قهوه‌ها برای رشد به شرایط خاصی نیاز دارند، اما گیاه قهوه عربیکا به‌مراتب حساس‌تر است.

این گیاه‌ها برای رشد به دمای محیطی بین 18 تا 21 درجه سانتی‌گراد احتیاج دارند؛ اگر هوا از این مقدار گرم‌تر باشد گیاه به‌خوبی رشد نکرده، و اگر هوا سردتر باشد، گیاه یخ می‌زند.

همچنین برای رشد این نوع گیاه، حجم معینی از باران لازم بوده و ترجیحا در طول سال، گیاه باید دوره سه‌ماهه خشکی را تجربه کند.

اما کلیدی‌ترین نکته در بحث پرورش قهوه، این مسئله است که گیاه هم به دمای سرد و هم به دمای گرم در طول روز احتیاج دارد؛ به همین دلیل، قهوه تنها در ارتفاعات بالا است که می‌تواند رشد کند.

اگر تمامی این شرایط را در کنار یکدیگر بگذارید، متوجه می‌شوید که حتی کوچک‌ترین تغییرات در دمای میانگین زمین نیز می‌تواند خسارت‌های زیادی را به کشت قهوه وارد کند.

یکی از معدود کشورهای مناسب برای تولید قهوه، کشور کلمبیا است و در حال حاضر، بسیاری از مناطق پر محصول این کشور با مشکلاتی جدی مواجه شده‌اند. از سال 1980 تاکنون، دمای مناطق قهوه خیز کلمبیا حدود 1.2 درجه سانتی‌گراد افزایش کرده و به همین دلیل، پرورش قهوه دچار مشکلات متعددی شده است:

1. به دلیل دمای بالاتر این مناطق، کشاورزان مجبورند تا گیاه‌ها را در ارتفاعات بالاتری بکارند. به همین دلیل، حجم کمتری از مزارع برای کاشت در دسترس قرار خواهد داشت.
2. گرمای هوا سبب شده تا قارچ‌ها و آفت‌های بیشتری نیز به محصولات کشاورزان آسیب بزند.
3. با توجه به تغییرات اقلیمی حال حاضر، پیش‌بینی‌ آب‌وهوای این مناطق نیز دشوار شده و پیش‌بینی زمان مناسب کاشت را سخت کرده است.

از سال 2013 تاکنون، حجم زمین‌های مورداستفاده برای کشت قهوه در کلمبیا 7 درصد کاهش پیداکرده و این بحران تنها مختص کلمبیا نیست. یک تحقیق که به‌تازگی در مورد حجم تولید قهوه انجام شد، پیش‌بینی کرده که تا سال 2050 میلادی، حجم زمین‌های مناسب برای کاشت قهوه تا 50% کاهش پیدا خواهد کرد.

از طرف دیگر، پیش‌بینی می‌شود که 60% از حجم‌ قهوه‌هایی که در طبیعت به‌صورت خودرو رشد می‌کنند نیز از بین خواهد رفت.

تمامی این نکات تنها نکات منفی برای آینده مصرف قهوه نیست؛ فشار اصلی و اقتصادی این مورد بر کشاورزانی وارد می‌شود که شغل اصلی آن‌ها، پرورش قهوه است.

عرضه و تقاضا، درآمد و هزینه

در اوایل قرن بیستم میلادی، تقاضای قهوه از طرف مصرف‌کنندگان آمریکایی و اروپایی بیشتر و بیشتر می‌شد. درنتیجه، قیمت‌های قهوه نیز افزایش پیدا کرد و رشد بزرگی در صنعت قهوه آغاز شد.

در آن زمان، اکثر قهوه موردنیاز جهان از آمریکایی جنوبی تامین می‌شد و پس از برزیل، کلمبیا بزرگ‌ترین صادرکننده قهوه به‌حساب می‌آمد. قهوه بیشتر در زمین‌های وسیع و بزرگ کاشته می‌شد و تمامی کارهای دستی توسط مهاجران، کارگران غیر محلی و بردگان سابق صورت می‌گرفت؛ بسیاری از این افراد کسانی بودند که از زمین‌های تحت مالکیت خود بیرون رانده‌شده و مجبور به کار در شرایط بسیار دشوار شدند.

در این شرایط و با قیمت‌های بالای قهوه، پرورش قهوه بسیار سودآور بود؛ این شرایط تنها تا زمان بحران اقتصادی سال 1929 ادامه پیدا کرد.

پس‌ازآن بحران اقتصادی، تقاضا برای قهوه نیز با افت شدیدی مواجه شد و درنتیجه، بسیاری از مزارع کاشت نیز ورشکسته شدند.

در این نقطه بود که دولت کلمبیا تصمیم گرفت تا با سیاست‌های خود، اوضاع کاشت قهوه را سامان دهد.

دولت ابتدا تمامی این زمین‌های وسیع مناسب کاشت قهوه را خریداری کرد. سپس، تمامی این زمین‌های بزرگ به قطعه‌های کوچک‌تری تقسیم شدند تا کشاورزان عادی و مردم توانایی خرید آن‌ها را داشته باشند.

برای مثال، اندازه این زمین‌های وسیع به 1800 هکتار می‌رسید، اما دولت توانست با تقسیم آن‌ها به مزارع 16 هکتاری فرصت شغلی بسیار مناسبی برای افراد محلی ایجاد کند.

تصور دولت بر این بود که شهروندان عادی و کشاورزان می‌توانند با کاشت موارد دیگری مانند موز در کنار قهوه، نه‌تنها هزینه‌های خود را تامین کنند، بلکه به سود خوبی نیز دست پیداکرده و صنعت قهوه کلمبیا را به جایگاه قبلی خود بازگردانند.

درعین‌حال، برای حمایت از کشاورزان خرد، کلمبیا سازمان FedeCafe را ایجاد کرد. هدف این سازمان مذاکره کردن از طرف کشاورزان برای پیدا کردن قیمت‌های منصفانه بود. در ادامه، این سازمان موفق شد تا قرارداد بین‌المللی قهوه را با 69 کشور دیگر با کلمبیا به امضا برساند؛ با توجه به این قرارداد، تمامی این 69 کشورها موظف بودند تا در هنگام معاملات قهوه، نرخ حداقلی مناسب برای کشاورزان را رعایت کنند.

به کمک این سیاست‌ها بود که صنعت قهوه جانی دوباره گرفت و با بهتر شدن وضع کشاورزان، قیمت‌ها به حالت عادی بازگشت. امروزه، کلمبیا سومین صادرکننده قهوه دنیاست و 500 هزار مزرعه در این کشور به کشت قهوه می‌پردازند.

اما هم‌زمان با مواجه‌شدن کشاورزان کلمبیا با تغییرات اقلیمی، اقتصاد پشتوانه قهوه این کشور نیز در حال تضعیف شدن است.

آینده‌ای که در آن قهوه می‌نوشیم

راه‌های متعددی برای کشاورزان وجود داشته تا از کشت‌های قهوه خود در برابر گرمایش زمین مراقبت کنند.

یکی از این راه‌ها کاشت درختان خاصی برای ایجاد سایه‌ است تا گیاه قهوه بتواند در شرایط مناسب‌تری رشد کند. از طرف دیگر، کشاورزان می‌توانند در ارتفاعات بالاتری کشت‌های خود را انجام دهند، چراکه هوا در ارتفاعات بالاتر خنک‌تر خواهد بود.

همچنین آن‌ها می‌توانند به گونه‌های مقاوم‌تری از گیاه قهوه روی آورند تا ریسک کمتری در قبل رشد آن تحمل کنند.

اما مشکل تمامی این راه‌حل‌ها این است که عملی کردن آن‌ها، نیازمند هزینه است؛ هزینه‌ای که کشاورزان کلمبیا با اوضاع وخیم فعلی خود از پس آن برنمی‌آیند.

بسیاری از این مشکلات از دهه 1980 به بعد ایجاد شد؛ زمانی که قرارداد بین‌المللی قهوه از هم پاشید و قیمت حداقلی آن نیز کاهش زیادی را تجربه کرد. از آن زمان، بسیاری از کشورهای آسیایی با قیمت‌های بسیار پایین خود به بازار هجوم آورده‌اند.

همه این موارد باعث شدند تا با وقوع حمله آفت‌ها در سال 2009، و آب‌وهوای نامناسب، اعتصاب بزرگی از ناحیه کشاورزان در کلمبیا صورت بگیرد. درخواست کشاورزان حمایت‌های مالی و تعیین قیمت حداقلی برای قهوه بود.

دولت سعی کرد تا با افزایش سوبسید به کشاورزان کمک کند؛ اما بدون یک قرارداد بین‌المللی قهوه دیگر، کمک‌های دولت کاری از پیش نبرد. درنتیجه، قیمت قهوه به نوسانات خود ادامه داد و با قیمت‌های فعلی، بسیاری از کشاورزان این کشور به نقطه سر‌به‌سری در سود و زیان خود نمی‌رسند.

و این مشکل تنها مختص کلمبیا نیست؛ 80% قهوه جهان از مزارع کوچک و 25 میلیون کشاورز خرد تامین می‌شود. که بسیاری از این کشاورزان در فقر زندگی می‌کنند. چه در آمریکایی مرکزی یا جنوبی و چه آفریقا و آسیا، تغییرات اقلیمی پرورش قهوه را بسیار دشوار کرده است.

اگر قیمت قهوه رشد شدید دیگری را تجربه نکند، کشاورزان توانایی مقابله با اثرات گرمایش زمین را نداشته و در نتیجه، تولید قهوه بسیاری از زمین‌های کوچک متوقف خواهد شد.

دیگر برای سبز شدن روند تولید قهوه دیر شده است؛ این بقای کشاورزان خرد است که ادامه دسترسی به قهوه، به حالتی که همه ما به آن عادت کرده‌ایم، را تعیین می‌کند.