حرکت عجیب در میانه مذاکرات/ چرا چین می‌خواهد عربستان را به قدرت موشکی تبدیل کند؟

طی روزهای اخیر، شبکه «سی‌ان‌ان» در آمریکا به نقل از سه منبع آگاه گزارش داد که چین در حال کمک به عربستان سعودی برای ساخت موشک‌های بالستیک است. چین تاکنون در این مورد موضعی نگرفته، اما اگر این خبر صحت داشته باشد، آن هم در گرماگرم مذاکرات هسته‌ای ایران و قدرت‌های جهانی، باید ماجرا را جدی گرفت.

به گزارش تجارت‌نیوز ، همکاری نظامی ابرقدرت‌ها با کشورهای دیگر (اگر آمریکا، چین و روسیه را ابر قدرت به حساب بیاوریم)، معمولا ناظر به «فروش سلاح» است و نه «کمک به تولید سلاح». اساسا، «انتقال فناوری» به کشورهای دیگر، امری است که به ندرت در اقتصاد مدرن رخ می‌دهد و اگر فایده‌ای برای کشور صاحب فناوری نداشته باشد، دلیلی ندارد فناوری به کشور مقصد انتقال پیدا کند.

این حساسیت در حوزه فناوری‌های نظامی دو چندان هم می‌شود: چرا چین باید به عربستان سعودی کمک کند که خودش موشک‌های بالستیک بسازد، در حالی که چینی‌ها می‌توانستند همچون گذشته، به این کشور موشک بفروشند؟

این موضوع، در کنار این واقعیت که موشکی‌شدنِ عربستان سعودی به ضرر منافع ایران در منطقه است و البته اینکه اکنون تنها ۱۵ کشور در جهان قادر به شلیک موشک‌های بالستیک هستند، علامت سوال بزرگی در مقابل چراییِ اقدام چین می‌گذارد.

در ادامه، به برخی « احتمالات » و « حدس و گمان‌ها » در مورد دلیل این اقدام چین می‌پردازیم. واضح است که این احتمالات و حدس و گمان‌ها، ممکن است همه با هم درست نباشند؛ برخی در همراهی با برخی دیگر درست باشند؛ در جاهایی کمبود داشته باشند؛ یا اینکه اساسا هیچ‌یک درست نباشند.

۱-چین می‌خواهد میان ایران و عربستان توازن برقرار کند

نخستین احتمال، این است که چینی‌ها می‌خواهند با خروج آمریکا از منطقه (که نمونه بارز آن در خروج از افغانستان تجربه شد) جای خالی این کشور را در غرب آسیا پر کنند. شواهدی هم هست که نشان می‌دهد کاهش تنش میان ایران و عربستان در دو سال اخیر، با چراغ سبز چینی‌ها و ذیل «توافق‌نامه ۲۵ ساله ایران و چین» انجام شده است.

در واقع، چین که هم با ایران و هم با عربستان روابط سیاسی و تجاری خوبی دارد، از دو کشور خواسته که تنش‌ با یکدیگر را کاهش دهند.

چینی‌ها با ایران و عربستان روابط خوبی دارند. شواهدی هست که نشان می‌دهد مصالحه این دو، با درخواست چین انجام شده است.

فروش سلاح به عربستان سعودی و انتقال فناوری موشکی به این کشور (که برای عربستان گران‌تر هم تمام خواهد شد)، می‌تواند شق دیگر ماجرا باشد: چین، ایران و عربستان را به یک «مسابقه تسلیحاتی» وارد می‌کند که می‌تواند با فروش سلاح به هر دو طرف تکمیل شود و برای چینی‌ها سودآور باشد.

۲- چین«برادر بزرگِ» خاورمیانه می‌شود

دنباله منطقیِ استدلال بالا این است که چینی‌ها می‌خواهند تجربه آمریکا در توازن‌بخشی به قدرت در منطقه غرب آسیا را تکرار کنند. این موضوع برای چینی‌ها هم نان دارد و هم آب: طرح «یک کمربند-یک جاده»، یا همان «جاده ابریشم جدید» که چین تلاش دارد اجرایی کند، بزرگ‌ترین طرح زیربنایی در حوزه اقتصاد جهانی است و تکمیل آن می‌تواند فرآیند «چینیزاسیون» اقتصاد جهانی را سرعت ببخشد.

چین می‌خواهد جای خالی آمریکا در غرب آسیا (خاورمیانه) را به سرعت پر کند.

اصطلاح «برادر بزرگ» (Big Brother)، که معمولا به یک قدرت مافوق و تمامیت‌خواه اطلاق می‌شود که سعی می‌کند بر زیردستانش نظارت کند، تمثیل خوبی برای موقعیتی است که چینی‌ها به دنبال دستیابی به آن در غرب آسیا (یا همان خاورمیانه) هستند.

وقتی چین میان دو کشوری می‌ایستد که تا حدی تخاصم دارند (ایران و عربستان)، می‌تواند در بسیاری روابطِ آتی میان این دو کشور هم حکمِ «ریش‌سفید» یا «برادر بزرگ» را داشته باشد. اگر این دو کشور در زمره بزرگ‌ترین دارندگان ذخایر نفت جهان باشند (که هستند) و اگر یکی (عربستان) نفوذی اساسی بر دیگر کشورهای عربی، از کویت و امارات گرفته تا مصر و مراکش، داشته باشد، می‌توانیم موضع چین را بهتر درک کنیم.

۳- چین می‌خواهد عربستان را از آمریکا دور کند

در زمستان سال ۲۰۱۸ میلادی، «محمد بن سلمان»، ولیعهد عربستان سعودی در مصاحبه با شبکه خبری «سی‌بی‌اس» در آمریکا گفته بود که ‌اگر ایران بمب اتمی بسازد، عربستان ساکت نخواهد نشست. این تهدید، بیشتر متوجه آمریکا بود تا ایران.

در واقع، ولیعهد عربستان داشت آمریکا را تهدید می‌کرد که اگر نتواند جلوی ایران را بگیرد، عربستان ممکن است راه‌های دیگری پیدا کند. بخش عمده رخدادهای مربوط به مصالحه میان برخی کشورهای عربی (همچون امارات و بحرین) و اسرائیل، پس از این به وقوع پیوست که عربستان احساس کرد نمی‌تواند روی آمریکا حساب کند و باید از تنش میان ایران و اسرائیل، به نفع خود استفاده کند.

زمزمه‌های زیادی هم در محافل دیپلماتیک به گوش می‌رسید که عربستان، عمدتا به دلیل فشار تندروهای مذهبی در داخل خودِ این کشور، نمی‌تواند به صورت مستقیم با اسرائیل پیمان صلح ببندد، اما دیگر کشورهای عربی را جلو انداخته است.

عربستان در دوره ترامپ به آمریکا نزدیک‌تر بود، اما ظاهرا حالا ترجیح داده از دلارهای نفتی، سهمی هم به چین بدهد.

اما این حدس و گمان، می‌تواند ابعاد دیگری هم داشته باشد. «حسین ملائک»، سفیر اسبق ایران در چین به تازگی در گفت‌و‌گو با سایت «انتخاب»، گفته بود: «[…] بحث تولید موشک و یا حتی پهپاد در عربستان، از زاویه بحث تجاری و اقتصادی مربوط می‌شود به قراردادی که در سال ۲۰۱۵ میان چین و عربستان بسته شد. در آن زمان آقای ملک سلمان به چین رفت و آقای شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین هم به عربستان آمد و یک توافق ۴۰۰ میلیارد دلاری تجاری بین دو کشور بسته شد که بخش تسلیحاتی آن از جمله تولید پهپاد و صنایع موشکی، چه دفاعی و چه تهاجمی، بسیار خود نمایی می‌کرد.»

این دیپلمات ایرانی ادامه داده بود: «این اقدام برای چین تبعات مثبتی در پی دارد. وقتی شما وارد معاملات تسلیحات این‌چنینی می‌شوید، تبعات سیاسی دارد. این تبعات در ارتباط با چین این است که این کشور بخشی از بازار غربی‌ها، آمریکایی‌ها، فرانسوی‌ها و انگلیسی‌ها را در عربستان به خود اختصاص می‌دهد و درست مانند رفتاری که روس‌ها بر سر S400 با ترکیه داشتند، چین هم برای آینده سیاسیِ خود ظرفیت‌سازی می‌کند.»

۴- چین نمی‌خواهد شاهد مصالحه ایران و آمریکا باشد

اما یک احتمال دیگر هم وجود دارد و آن هم اینکه چینی‌ها به شکلی غیرمستقیم، به دنبال سنگ‌اندازی در مصالحه میان ایران و آمریکا هستند. شاید عجیب به نظر برسد، اما چین و روسیه (و در رده بعدی، کشورهایی مانند ترکیه) به هیچ‌وجه نمی‌خواهند ایران و آمریکا به هم نزدیک شوند.

دور بودن ایران و آمریکا از یکدیگر، به نفع کشورهایی مانند چین، روسیه یا ترکیه است.

هدف روشن است: ایرانی که از آمریکا دور باشد و در چنبره تحریم‌ها هم گرفتار شده باشد، ناچار است به چین نفت ارزان بفروشد؛ قراردادهای طولانی مدت و غیرشفاف با چین ببندد؛ به جای «دلار»، برخی معاملات خارجی‌اش را در قالب «یوان» انجام بدهد و برای «وتو کردن» قطعنامه‌های سازمان ملل، به چین امتیاز بدهد.

چین با در دست داشتن «کارت ایران»، می‌تواند بازی‌های دیگری هم داشته باشد: با اسرائیل معامله کند؛ با مصر معامله کند و حتی در شمال آفریقا، با کشورهایی مانند مراکش یا الجزایر که بر سر نفوذ ایران در این منطقه مشکلاتی دارند، وارد بازی‌های سیاسی شود.