رمزارز مشترک ایران، چین و روسیه؟/ چرا «رمزارز ملی ایران» ایده‌ای شکست‌خورده است؟

ایران برای استفاده از رمزارزها در تجارت خارجی آماده می‌شود. همین تازگی، «علیرضا پیمان پاک»، رییس سازمان توسعه تجارت ایران اعلام کرد که امکان استفاده از رمزارزها در داد و ستدها با دیگر کشورها تا «دو هفته آینده» فراهم می‌شود.

به گزارش تجارت‌نیوز ، او گفته بود: «حتی با استفاده از رمزارزها پرداخت هم می‌تواند صورت گیرد، یعنی رمزارزها می‌توانند وسیله‌ای برای انتقال اعتبار صادرکننده به واردکننده کالا باشند، چرا که در بازارهای اصلی ما مانند روسیه، چین، هند و جنوب‌شرق آسیا، استفاده از رمزارزها رواج دارد.»

منتظر رمزارز ملی باشیم؟

اما این تمام ماجرا نیست. همزمان، بانک مرکزی ایران هم آماده شده تا «رمزارز ملی» را وارد بازار کند.

«سیدابوطالب نجفی»، مدیرعامل شرکت خدمات انفورماتیک هم به تازگی خبر داده که پس از حدود دو سال کار بر روی پلتفرم و زیرساختِ «رمزپول بانک مرکزی»، نمونه پایلوت این رمزارز آماده شده است.

او با اشاره به اینکه مثلا چینی‌ها نزدیک به هشت سال بررسی و تحقیق در خصوص رمزارز ملی را در دستور کار قرار داده‌اند، گفت: «مساله پروژه رمزپول فقط تبدیل ریال به فرم دیجیتال نیست، بلکه باید ابعاد اقتصادی، اجتماعی، حقوقی و ریسک‌ها را نیز درنظر بگیریم که این مساله نیازمند مطالعات سنگین است.»

پولی در قالب «صفر و یک»، یا چیزی فراتر از آن؟

اما هنوز هم مشخص نیست که «رمزارز ملی ایران» (یا هر نام خاصی که بعدها ممکن است روی آن گذاشته شود)، چه مشخصات دیگری دارد.

اگر چنان که در بالا گفته شد، هدف تنها دیجیتالی‌کردن «ریال» باشد، اتفاق جدیدی رخ نمی‌دهد، اما اگر این رمزارز تنها برخی مشخصات رمزارزهای کنونی را هم داشته باشد، تحولات بسیاری در راه خواهد بود.

مثلا، آیا امکان استخراج رمزارز ملی هم مشابه استخراج بیت‌کوین و اتریوم وجود خواهد داشت؟ اگر پاسخ مثبت است، آیا فکری به حال زیرساخت‌های شبکه برق و فشاری که باید تحمل کنند، شده است؟

علاوه بر این، هزاران مساله و مشکل حقوقی هم وجود دارد: آیا ساز وکارهای قانونی در مورد مالکیت رمزارزها، انتقال آنها و مواردی از این دست، در نظر گرفته شده است؟ در مورد وراثت رمزارزها چطور؟

کشوری که اقتصادش با «بیت‌کوین» کار می‌کند

اما این پرسش‌ها و کلیت موضوع رسمی و قانونی‌کردن تراکنش‌ها با استفاده از رمزارزها، تنها مختص ایران نیست و روندی جهانی است که کشورهای بسیاری را در بر می‌گیرد.

همین چند ماه پیش بود که کنگره «السالوادور» با تصویب یک قانون، «بیت‌کوین» را یک ارز قانونی اعلام کرد.

«السالوادور» کشوری بسیار کوچک در آمریکای مرکزی است که واحد پول رسمی آن هم «دلار آمریکا» است.

اقتصاد این کشور به شدت به انتقال حواله‌های ارزی از سوی اتباع السالوادوری در خارج از این کشور وابسته است.

السالوادور نخستین کشور در جهان است که «بیت‌کوین» را به عنوان ارز قانونی به رسمیت شناخته است.

برآوردها نشان می‌دهند که تنها در سال گذشته، نزدیک به ۶ میلیارد دلار حواله ارزی از این طریق به السالوادور انتقال پیدا کرده که معادل حدود ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور بوده است.

بنابراین، استدلال دولت این کشور در قانونی کردن بیت‌کوین، در واقع به قصد گره‌زدن سرنوشت آن با اقتصاد داخلی السالوادور بوده است.

دولت السالوادور ۲۰۰ دستگاه خودپرداز بیت‌کوین را در سراسر مساحت این کشور نصب کرده که می‌توان از آنها برای تبادل بیت‌کوین با دلار آمریکا استفاده کرد.

پیش‌بینی دولت هم این است که با این تصمیم، دست‌کم موج گردشگران خارجی که بیت‌کوین در اختیار دارند، به این کشور شروع شود.

آیا «ایران» هم می‌تواند مسیر «السالوادور» را برود؟

ایران تفاوت‌های بزرگی با السالوادور دارد.

نخست اینکه ایران ۱۲ برابر پرجمعیت‌تر از السالوادور است و اقتصاد ایران هم (بسته به سالِ معیار اندازه‌گیری) بین ۸ تا ۲۰ برابر بزرگ‌تر از اقتصاد السالوادور است.

علاوه بر این، ایران یک از اصلی‌ترین استخراج‌کنندگان بیت‌کوین (و احتمالا دیگر رمزارزها) در جهان است.

برآوردها نشان می‌دهند که ایران در طول ۳ سال گذشته، همواره یکی از ۱۰ کشور نخست با بیشترین میزان استخراج بیت‌کوین در جهان بوده و از قضا، سهم خود را دائما افزایش هم داده است.

به عنوان نمونه، آخرین داده‌ها در این زمینه که به ماه آگوست سال ۲۰۲۱ بر می‌گردند و توسط Statista منتشر شده‌اند، نشان می‌دهند که ایران ۳٫۷ درصد از کل استخراج جهانی بیت‌کوین را به خود اختصاص داده است.

برآورد‌های شرکت «الیپتیک» و همچنین تحقیقات «دانشگاه کمبریج» هم نشان می‌دهند که سهم ایران از استخراج جهانی بیت‌کوین حدود پنج درصد است و ارزش سالانه آن حدود یک میلیارد دلار برآورد می‌شود.

از آن‌سو، «غلامرضا مرحبا»، سخنگوی کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی هم میزان استخراج رمزارزها در ایران را سالانه ۱٫۱ میلیارد دلار عنوان کرده و خواستار استفاده از آن برای مقابله با تحریم‌های ایالات متحده شده است.

به گفته او، استفاده از رمزارزها مانع رصد مبادلات مالی ایران می‌شود و از این رو می‌توان آن را به عنوان مسیر جایگزین معاملات تهاتری یا تسهیل‌کننده این نوع معاملات در نظر گرفت.

سهم بیت‌کوین از تجارت خارجی ایران: تقریبا هیچ!

با این مقدمه، حالا شاید بتوان در مورد آنچه که در ذهن مسئولان ایرانی می‌گذرد، گمانه‌زنی‌های دقیق‌تری داشت.

اگر همه اعداد و ارقامی که در بالا ذکر شد به واقعیت نزدیک باشند، ایران می‌تواند «حداکثر» سالانه یک میلیارد دلار تجارت به وسیله بیت‌کوین داشته باشد.

حجم رمزارزهای دیگر در اختیار اتباع ایرانی مشخص نیست، ولی با توجه به قیمت رمزارزها و اقبال عمومی به آنها، به نظر می‌رسد که اعداد و ارقام در مورد دیگر رمزارزها (نظیر اتریوم یا دوج‌کوین) بسیار پایین‌تر باشد.

سهم بیت‌کوین از تجارت خارجی ایران، در بهترین حالت به حدود ۱٫۶ درصد خواهد رسید.

علاوه بر این، تمام دارندگان رمزارزی نظیر بیت‌کوین، در کار تجارت یا واردات-صادرات نیستند. به این ترتیب، یک میلیارد دلار، حد بالایِ توانایی ایران در استفاده از بیت‌کوین در امور تجاری است.

آمارهای گمرک ایران نشان می‌دهند که در ۸ ماهه نخست سال ۱۴۰۰ خورشیدی، حجم تجارت خارجی ایران به حدود ۶۳ میلیارد دلار رسیده است.

به این ترتیب، اگر تمام بیت‌کوینِ استخراج‌شده در یک سال به تجارت خارجی اختصاص پیدا کند، باز هم سهم این شکل از انتقال پول به تنها ۱٫۶ درصد از تجارت خارجی ایران می‌رسد، یعنی تقریبا هیچ!

مسیرهای پیشِ روی ایران: آیا کسی روی ما حساب باز می‌کند؟

این موضوع در مورد ایجاد یک رمزارز ملی حتی پر ایرادتر هم هست.

کشورهایی نظیر چین و روسیه هم به دنبال ایجاد رمزارز ملی خود هستند، اما این کشورها مانند ایران (یا به‌اندازه ایران) تحت تحریم نیستند.

مهم‌ترین ویژگی «پول» (به طور کلی)، این است که همه آن را از شما بپذیرند.

بر همین اساس است که اگر شما یک اسکناس ۱۰۰ دلار در جیب‌تان بگذارید و به کم‌جمعیت‌ترین نقطه در نزدیکی «قطب ‌شمال» در روسیه هم بروید، می‌توانید با این ۱۰۰ دلاری خرید کنید، اما در آنجا کسی از شما «منات جمهوری‌آذربایجان» را قبول نمی‌کند.

آیا ممکن است که در زمینه رمزارزها هم ایران دوباره روی چین و روسیه حساب باز کند؟

حالا پرسش این است که حتی با فرض ایجاد یک رمزارز ملی در ایران، آیا کشوری در جهان هست که حاضر باشد این رمزارز ملی را از ایران قبول کند؟

دارنده این رمزارز، احتمالا تنها قادر خواهد بود که از ایران کالا بخرد و کالاهایی که ایران اکنون می‌تواند صادر کند، تنوع چندانی ندارند.

بر این اساس، به نظر می‌رسد تنها راه‌حل برای ایران، ایجاد یک رمزارز مشترک با کشورهایی نظیر چین و روسیه باشد.

گزینه بدیل دیگر هم مثلا ممکن است ایجاد یک رمزارز مشترک در میان کشورهای «پیمان شانگهای» یا چیزی شبیه به این باشد.

در غیر این صورت، به نظر می‌رسد که مسئولان ایرانی هنوز عمق مشکل را درک نکرده‌اند: موضوع اساسی در اقتصاد ایران، انزوای بین‌المللی و خروارِ تحریم‌هایی است که اقتصاد ما را به یک جزیره جداافتاده در جهان بدل کرده‌اند.

تا این مساله حل نشود، بقیه راه‌حل‌ها راه به جایی نخواهند برد.