نگاهی به تاریخچه صنعت خودروسازی ایران

صنعت خودروسازی ایران بیش از 70 سال است که فعالیت خود را آغاز کرده است. اما این صنعت از ابتدای کار خود چه فراز و نشیب‌هایی را تاکنون طی کرده است؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، صنعت خودروسازی در ایران کار خود را از اوایل دهه 30 آغاز و از همان ابتدا فراز و نشیب‌های فراوانی را پشت سر گذاشت. به‌رغم این‌که حدود 70 سال از عمر صنعت خودروسازی کشور می‌گذرد، اما همچنان نقدهای فراوان و جدی به آن وارد می‌شود.

حال این مساله مطرح است که این صنعت طی 70 سال گذشته چه روندی را طی کرده است تا به نقطه کنونی برسد؟

فعالیت صنعت خودروسازی ایران با مونتاژ خودروهایی همچون خودروهای نظامی و شهری جیپ کلید خورد. اما طولی نکشید که خودروسازان ایرانی از چرخه مونتاژ خارج و به تولیدکننده خودرو تبدیل شدند.

حال باید به این نکته اشاره کرد که پیش از این، ایران یکی از اصلی‌ترین واردکنندگان خودرو بود. ایران از اوایل سال 1300 اقدام به واردات خودروهای خارجی به کشور کرد. اولین خودرو وارداتی به ایران نه نام خاصی و نه مدل خاصی داشت. بلکه به ساده‌ترین شکل ممکن یعنی کالسکه‌ای با بخار و آتش بود.

این خودروها که در تهران تردد داشتند، عموماً سواری‌های فورد کروکی کلاچی بودند.

در این رابطه، صنعت خودروسازی ایران را به چهار دوره مهم تقسیم می‌کنند: پیش از انقلاب، دهه 60، 70 و 80 به بعد.

خودروسازی پیش از انقلاب

پیش از انقلاب بازار خودرو رقابتی‌تر و واردات آزاد بود. ایرانی‌ها از روابط سیاسی بازتر و قدرت خرید بالاتری بهره‌مند بودند. این شرایط باعث شد که جنرال موتورز به سرمایه‌گذاری در ایران و تاسیس اولین خطوط تولید پیشرفته خارج از آمریکا تشویق شود.

اما تنها آمریکا نبود که خواستار سرمایه‌گذاری و آغاز فعالیت در ایران شد.

دهه 40 بود که انگلیسی‌ها به ایران آمدند. کارخانه‌ صنعتی ایران ناسیونال (ایران خودرو) تحت لیسانس کمپانی تالبوت از زیرمجموعه‌های روتس انگلیس در سال ۱۳۴۱ توسط برادران خیامی تاسیس شد. اولین محصولات این شرکت گونه‌ای اتوبوس و مینی‌بوس بود. تولید پیکان که از محصولات قدیمی تالبوت بود در سال ۴۶ دربرنامه‌ ایران ناسیونال قرار گرفت و تا سال ۵۶ مدل‌های مختلفی از آن مانند کار، جوانان، استیشن و لوکس ساخته شد.

پیکان کمپانی برادران خیامی در طبقه خودروهای اقتصادی کشور قرار گرفت و در فاصله‌ی کوتاهی در تمام خیابان‌های کشور مشاهده شد. پیکان تا سال‌ها پرفروش‌ترین خودرو در کشور بود.

البته پیش از این نیز ایرانیان مشغول تولید نخستین محصولات شرکت فیات ایران بودند. شرکت جیپ‌ایران (پارس‌خودرو کنونی) که در سال ۱۳۳۶ تاسیس شده بود در ۱۳۳۸ اولین خودرو تولیدشده در ایران را تولید کرد.در سال بعد اولین فیات‌های ایرانی تولید شدند.

دومین کارخانه‌ خودروسازی ایران سایپا بود که در سال ۱۳۴۴ تاسیس شد. اولین خودرویی که در سایپا تولید شد، ژیان بود که با مشارکت سیتروئن فرانسه تولید می‌شد. ژیان مهاری، ژیان پیکاپ، رنو ۵ و رنو ۲ از خودروهایی بودند که توسط سایپا تا سال ۵۶ تولید شدند.

دهه 60

در این دهه بود که جنگ ایران و عراق آغاز شد و به صنعت خودروسازی ایران، مانند دیگر صنایع کشور، آسیب جدی وارد شد. با کاهش درآمد ارزی ایران در جنگ تحمیلی و کاهش بودجه ارزی صنعت ایران از حدود دو میلیارد دلار به 200 میلیون دلار در سال عملا صنعت خودرو به تعطیلی کشانده شد. در این دوره دیگر حتی خبری از مونتاژ نبود. چراکه خودروسازان آمریکایی با شروع جنگ ایران را ترک کردند.

در زمانی که به دلیل جنگ چیزی از صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی نمانده بود، ایرانیان با آغوش باز از خودروهای ژاپنی استقبال کردند.

دهه 70

صنعت خودروسازی ایران در دهه 70 که تقریبا چیزی از آن نمانده بود و حیاتش با ابهامات زیادی همراه شد، اتفاقات بسیاری را تجربه کرد.

دهه 70 ایران دو خودروی جدید را به سبد محصولات خود اضافه کرد. پژو ۴۰۵ در سال ۱۳۶۸ و کیا پراید در سال ۱۳۷۲ تولید شدند. اما مونتاژ این دو خودرو در کشور سر و صدای زیادی به پا کرد. چراکه از طرفی، پژو 405 یکی از خودروهای برگزیده اروپا و در طرف دیگر، پراید یکی از اقتصادی‌ترین و کم‌مصرف‌ترین آن‌ها شناخته می‌شد. در این میان، باید یادآور شد که در این دوره، اطلاعات این خودروها در اختیار مهندسان ایران خودرو که مشغول مونتاژ بودند، قرار داده نمی‌شد.

حال باید به نقش پررنگ پیکان در صنعت خودروسازی ایران اشاره کرد. پیکان در آن سال‌ها، صنعت خودروسازی ایران را نجات داد و جریان حیاتی سرمایه را به شرکت ایران خودرو بازگرداند. حتی در اوایل دهه 70 و واردات انبوه خودرو، از محبوبیت پیکان در بازار کشور کم نشد.

دهه 80

در این دهه بود که چینی‌ها وارد بازار و صنعت خودروسازی ایران شدند. در دهه 80 چینی‌ها چند قرارداد منعقد کردند و این روند را تا دهه ۹۰ نیز ادامه دادند و توانستند بازار ایران را به دست بگیرند.

هم‌زمان با ورود چینی‌ها، فرانسوی‌ها نیز تصمیم گرفتند تا سبد محصولات‌شان را در ایران متنوع کنند. به همین دلیل به ایران آمدند و با ایران خودرو و سایپا همکاری کردند. اما طولی نکشید که تحریم‌های جدیدی علیه ایران اعمال شد و خودروسازان فرانسوی بدون توجه به تعهدات خود ایران را ترک کردند. این اقدام خودروسازان فرانسوی باعث شد که چینی‌ها جای بیشتری برای جولان‌دادن داشته باشند.

دهه 90

ابتدای این دهه واردات خودرو به ایران آغاز شد و فرانسوی‌ها، چینی‌ها و ژاپنی‌ها یکی پس از دیگری به ایران آمدند. صنعت خودروسازی ایران نیز به همان نسبت رونق گرفت، رقابت میان خودروسازان ایرانی و خارجی شکل گرفت و در آخر باعث پیشرفت صنعت خودروسازی ایران شد. اما این وضعیت ادامه‌دار نبود و نوسانات نرخ ارز در سال ۹۷ صنعت خودروسازی ایران را به وضعیت زیان‌دهی کشاند.

واردات خودرو از تیرماه ۹۷ ممنوع اعلام شد و حتی خودروهای از پیش خریداری شده نیز تعیین تکلیف نشد. به گونه‌ای که هنوز خودروهای فروخته‌شده تعیین تکلیف نشده است و برخی از مسئولان در زندان به سر می‌برند.

طرح تولید خودرو ملی

خودروسازان طی این سال‌ها تلاش فراوانی برای ساخت یک خودروی کاملاٌ ملی و داخلی کردند. طرح خودروی ملی که ایده آن نیز چندان در ایران تازه نبود، مجدداٌ مدتی پس از پایان واردات خودرو در دوره اول، برای تولید یک پیکان جدید آغاز شد.

نخستین‌بار در سال 96 اعلام شد که اولین خودروی ملی درحال ساخت است. در آغاز، طراحی خودروی ملی چندان سخت به نظر نمی‌رسید اما زمانی که این طرح به مرحله اجرا رسید، سختی کار آن مشخص شد.

مدیران شرکت‌های خودروساز می‌دانستند تولید کاملا ایرانی برای رقابت در بازارهای جهانی تنها یک شعار است و عملی‌شدن آن غیرممکن به نظر می‌رسد. گرچه اکنون مدیران شرکت‌های خودروسازی مدعی هستند که محصولات‌شان تولید داخل است، اما همان‌گونه که مشاهده می‌شود، هنوز خودرویی که به صورت کامل با استفاده از ظرفیت‌های داخلی تولید شود، در ایران وجود ندارد.

برای مطالعه بیشتر، خبر عربستان چگونه تولیدکننده خودروی برقی شد؟ را در تجارت‌نیوز بخوانید.