رویای ساخت هواپیمای ایرانی در پیچ و تاب تاریخ/ شوق پروازِ «ایران ۱۴۰»!

اوایل سال جاری بود که ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم، در بازدید از کارخانه هواپیماسازی هسا دستور ساخت هواپیما مسافری ایرانی به تعداد هشت فروند را داد. 22 بهمن ماه امسال نیز رئیس سازمان هواپیمایی اعلام کرد که فاز اول ساخت هواپیمای ایران ۱۴۰ و بهره‌برداری از آن در حوزه‌های مختلف غیر از مسافری نهایی شده و آخر امسال اولین پرواز پلتفرم جدید هواپیمای ایران ۱۴۰ آخر امسال اتفاق می‌افتد. حال که تنها 15 روز به پایان سال زمان باقی مانده آیا هواپیمای ایرانی به پرواز درمی‌آید. آیا پیش از این دولت‌های ایران شوق پرواز را تجربه کرده‌اند؟

به گزارش تجار‌ت‌نیوز ، در دهه 70 یعنی زمانی که دولت سازندگی مجری قوانین در ایران بود، مسئولان کشور به دلیل فرسودگی ناوگان هوایی، کمبود صندلی هواپیما و همچنین به دنبال خروج از شرایط بحران‌زده جنگی تصمیم به تولید هواپیما در داخل کشور گرفتند.

در همین راستا شرکت هواپیماسازی هسا در سال 1375 موضوع ساخت هواپیمای ایرانی را پیش گرفت و مدارک ساخت هواپيما با نام ايرانی جهت همكاری و انتقال تكنولوژی ساخت هواپيما به ايران را به شركت‌های معتبر هواپيمای‌سازی از جمله فوكر، ای.تی.آر فرانسه، ايلوشين روسيه، آنتونوف اوكراين، وای ايت چين، كارا اسپانيا و ايرباس آمريكا ارسال كرد.

بنا به گفته مسئولان وقت، تنها فوکر و ایرباس بودند که این پیشنهاد را نپذیرفتند. در نهایت شرکت هواپیماسازی آنتونوف اوکراین در مناقصه تولید هواپیما با نام ایرانی برنده شد و پروژه ساخت هواپیمای مشترک با ایران را آغاز کرد.

البته برای ساخت هواپیما، ایران با اسپانیایی‌ها نیز قراردادی به امضا رساند، اما به دلیل اینکه موتور هواپیماهای این کشور آمریکایی و یا کانادایی بود، قرارداد لغو شد. نهایتاً هم بین روسیه و اوکراین، شرکت آنتونوف اوکراین مناقصه را برنده شد.

شروع ساخت هواپیمای ایرانی در سال 74

در سال 1374 شرکت هواپیماسازی آنتونوف قراردادی با شرکت هواپیماسازی هسا به امضا رساند که به موجب آن، اجازه تولید این هواپیما در ایران به نام تجاری «ایران 140» داده شد. طبق قراردادی که بین دو شرکت به امضا رسید، توافق شد تا 70 درصد توليد اين هواپيما را ايرانی‌ها به دست بگیرند و 30 درصد باقی را كه اغلب شامل قطعات بود توسط اوکراینی ساخته شود.

کارگروه عقد قرارداد اعلام کردند که ساخت 70 درصدی صرفاً به علت رعایت مسائل اقتصادی و صرفه و صلاح کشور بوده و هسا هر زمان اراده کند می‌تواند 100 درصد هواپیما را تولید کند.

ساخت هواپیمای مشترک ایران و اوکراین یا به عبارت بهتر مونتاژ آنتونوف 140، در شاهین‌شهر اصفهان آغاز شد و دولت وقت نيز با آغاز ساخت هواپيما، اعتباراتی برای اين منظور در نظر گرفت. بنابر اعلام سازمان مديريت و برنامه‌ريزی وقت، دولت برای ساخت هواپيمای ایران 140 تا قبل از سال 1383 حدود 200 ميليارد و 960 ميليون ريال اعتبار در نظر گرفته بود، اما مدیران وقت شرکت هواپیماسازی هسا همواره از تاخیر اختصاص بودجه به این پروژه گلایه‌مند بودند.

خروج اولین هواپیمای ایرانی از خط تولید در سال 79

در نهایت اولین فروند هواپیمای ایران 140 بعد از شش سال یعنی در سال 79 از خط تولید خارج و آماده پرواز شد؛ علت طولانی شدن ساخت اولین فروند هواپیمای ایران 140 تاخير در تكميل مراحل طراحی و تست نمونه‌های اوليه و اخذ گواهينامه تايپ اين هواپيما از طرف اوكراين و عدم تامين اعتبارات كافی برای آماده کردن تاسيسات و خريد تجهيزات مورد نياز عنوان شد.

لازم به ذکر است که در سال‌های 1379 تا 1383 به علت کاهش شدید قیمت نفت و عدم پرداخت اعتبارات مورد نیاز، پروژه به کندی پیش رفت و شرکت هواپیماسازی هسا نتوانست سیستم‌های مهم و استراتژیک این هواپیما را تهیه کند و در نتیجه خط تولید این هواپیما همواره با مشکل روبه‌رو بود.

در سال 81 نیز دومین هواپیمای ایران 140 در آبان ماه تولید شد. نکته قابل توجه این بود که سه روز پیش از مراسم، هواپیمای ساخت اوکراین، هنگام نزدیک شدن به اصفهان در نزدیکی این شهر سقوط کرد و تمام 44 سرنشین این هواپیما که عمدتاً متخصصان هوایی اوکراین و روسیه بودند، کشته شدند.

شروع سقوط پی‌درپی ایران 140 از سال 84

در این میان یک ایرلاین ایرانی که اکنون دیگر فعال نیست، برای خرید هواپیماهای ایران 140 ابراز تمایل کرد. شرکت هواپیمایی سفیران، تمام سه فروند هواپیمای ایران 140 تولیدشده را خریداری کرد. اما پنج ماه بعد، یعنی در مردادماه 1384، موتور سمت راست این هواپیما هنگام فرود در فرودگاه اراک از کار افتاد و هواپیما از باند خارج شد. در نهایت این شرکت هواپیماهای باقی‌مانده را به شرکت هواپیماسازی هسا بازگرداند.

در این مدت مشخص شد، هواپیماهای ایران 140 مناسب شرایط آب و هوایی ایران نیستند. اما شرکت هوایی ایران ایر تور سه فروند هواپیما که در حال تولید بودند را خریداری کرده بود.

در 27 بهمن 1387، چهارمین هواپیمای ایران 140 ساخته شده در هنگام فرود در فرودگاه شاهین شهر دچار سانحه شد و تمام پنج نفر سرنشین آن جان خود را از دست دادند. این هواپیما، در قالب برنامه آموزش خلبان‌‏های شرکت ایران ایرتور، در حال پرواز آزمایشی بود.

همین موضوع منجر به این شد که مجوز سه فروند هواپیمای ایران 140 از سوی سازمان هواپیمایی کشوری لغو شود.

در سال 1388، تولید تحت لیسانس چهار پلتفرم هوایی دیگر بعد از سه سال تاخیر تکمیل شد. اما در نبود خریدار بالقوه، صنایع هواپیماسازی ایران و صنایع دفاعی تصمیم گرفتند تا برای بهره‌‏برداری از هواپیماهای ساخته شده، شرکت هواپیمایی منطقه‏‌ای تاسیس کنند.

اولین پرواز این شرکت هواپیمایی از مقصد اصفهان به تهران در 29 دی 1389 انجام گرفت. این شرکت به نام شرکت هواپیمایی صنایع هواپیماسازی ایران (HESA) نام‌گذاری شد و بعدها به شرکت هواپیمایی سپاهان تغییر نام داد.

اما فشارهای سیاسی آمریکا به اوکراین موجب توقف تامین قطعات یدکی هواپیماهای ایران 140 از سوی آنتونوف شد و در نتیجه نیمی از ناوگان شرکت سپاهان زمین‌گیر شدند.

سال 1393، تنها هواپیماهای ایران 140 قابل پرواز شرکت سپاهان دچار سانحه دلخراشی شد و این هواپیما در بلوار شیشه مینا در شمال غرب فرودگاه مهرآباد، فرود اضطراری کرد که در اثر آن تنها 10 نفر از سرنشینان از این حادثه جان سالم به در بردند، اما سایر آنها در اثر انفجار کشته شدند.

توقف ساخت هواپیما ایران 140 در سال 93

در جریان این حادثه، ساعت 9:20 ‌روز یکشنبه 19 مردادماه 1393 بود که یک فروند هواپیمای ایران 140 به شماره ثبت EP-GPA مسیر تهران-طبس متعلق به شرکت هواپیمایی سپاهان، دقایقی پس از برخاستن از باند فرودگاه مهرآباد تهران، یک موتور خود را از دست داد و هواپیما پس از برخورد به کابل‌های برق، دچار سانحه شد ‌و در جاده مخصوص کرج سقوط کرد.

پس از اين حادثه كه منجر به جان باختن 40 نفر از سرنشينان ‌اين هواپيما شد، دستور توقف پرواز اين نوع هواپيماها صادر و در نهایت زنگ پایان این پروژه خورده شد و شركت صنايع هواپيماسازی ايران (هسا) وابسته به وزارت دفاع و پشتيبانی نيروهای مسلح اعلام كرد، خط توليد هواپيمای مسافربری ايران 140 در اين شركت متوقف است.

گفتنی است به علت اينكه برای اولين بار توليد هواپيما مسافربری در ايران انجام می‌گرفت، هيچ كدام از ساختارهای قانونی و تجاری آن مانند نحوه بيمه كردن و نرخ بيمه، نحوه تامين اعتبارات بانكی و سود مشاركت، نحوه ثبت هواپيما و گرفتن تضمين‌های لازم بانكی و ده‌ها مسائل قانونی ديگر در ايران شكل نگرفت.

با روی کار آمدن دولت نهم توجه بیشتری به این پروژه شد و بخشی از بدهی‌های پروژه بخشوده و اعتباراتی جهت خرید این هواپیما برای خطوط هوایی کشور تخصیص داده و پروژه از سال 86 دوباره فعال شد. اما کمتر از یک سال بعد، سانحه‌ی سقوط این هواپیما در 27 بهمن 1387 و رکود اقتصادی سال 88 باعث شد تا این پروژه دوباره وارد رکود شود.

حال با گذشت بیش از یک دهه مسئولان سازمان هواپیمایی کشوری از ورود هواپیمای ایران 140 به چرخه پروازی با یک پلتفرم جدید سخن می‌گویند و عنوان می‌کنند اولین پرواز این هواپیما تا پایان سال انجام خواهد شد. این در حالی است که 15 روز به پایان سال باقی نمانده است. اما گویا شوق پرواز باعث شده تا مسئولان کشور تمام زمین‌خوردن‌های گذشته و جان‌های پرپرشده را از یاد ببرند و به دنبال راهی جدید برای اوج‌گرفتن باشند.

برای مطالعه بیشتر گزارش ایران سازنده موتور هواپیما می‌شود؟ را در تجارت‌نیوز بخوانید.