سرمایه گذاری بی‌سروصدای چین در اقتصاد سبز/پشت پرده چه خبر است؟

چین یکی از جذاب‌ترین داستان‌های توسعه در دهه‌های اخیر را روایت کرده است. در سال 1980 سهم این کشور از تولید ناخالصی جهان تنها 2.5 درصد بود اما با آغاز برنامه اصلاحات و سیاست درهای باز، این سهم به 18.5 درصد در سال 2021 رسید. اکنون چین اقتصادی 17 تریلیون دلاری دارد و سهم این کشور در تجارت جهانی بیش از 15 درصد است. کمتر کشور در حال توسعه‌ای می توانید پیدا کنید که در دهه‌های اخیر چنین موفقیتی داشته باشد. از آنجا که چین قابلیت تبدیل شدن به یک ابرقدرت را دارد، پیامدهای رشد و توسعه آن بسیار فراتر از کشورهایی مانند کره جنوبی، سنگاپور و سایر قدرت های تازه صنعتی شده است. رشد اقتصادی کم نظیر چین می تواند توزیع ثروت و قدرت در اقتصاد سیاسی و سیاست بین‌الملل را دگرگون کند.

«رویای چینی» به عنوان استراتژی کلان رئیس جمهور چین، نماد تداوم حیات دولت توسعه‌گرای این کشور محسوب می‌شود. رویای چینی که شی‌جین پینگ مطرح کرده به پنج بخش تقسیم می‌شود:

• اقتصاد دانش بنیان
• اقتصاد همگون
• اقتصاد سبز
• چین گشوده به‌روی جهان
• چین برخوردار از رشد اقتصادی فراگیر

چین فعالانه از دستور کار 2030 سازمان ملل برای توسعه پایدار پیروی می‌کند، در مورد تعهد خود به ترویج توسعه سبز ثابت قدم می‌ماند و بهره‌گیری از سبک‌های زندگی و مدل‌های رشد سازگار با محیط‌زیست را سرعت می‌بخشد. این کشور یک نقش پیشرو را در همکاری‌های بین‌المللی برای واکنش به تغییرات آب‌وهوایی، توسعه سبز، کم‌کربن و پایدار در سراسر جهان بر عهده گرفته و تلاش می‌کند تا از خاک و بوم مشترک بشریت محافظت کند، اما این تمام ماجرا نیست.

اقتصاد چین

چالش‌‌های رشد پرشتاب اقتصاد چین

رشد پرشتاب اقتصاد چین در دهه‌های اخیر چالش‌های مهمی نیز برای این کشور پدید آورده است. تجارت‌نیوز با محوریت قرار دادن عنصر توسعه، این چالش‌ها را به چند دسته تقسیم کرده است:

1. دام درآمد متوسط
2. پیامدهای زیست‌محیطی توسعه پرشتاب
3. نیاز فزاینده به منابع‌ و مواد خام
4. تغییرات محیط بین‌المللی
5. آثار سیاست کووید صفر

اصلی‌ترین پیامد توسعه سریع زیست‌محیطی این کشور است که آن را به یکی از آلوده‌ترین کشورها مبدل کرده؛ محیط زیست چین در پیگیری رشد سریع اقتصادی آسیب‌های فراوان دیده است. افزون براین، چین به بزرگترین آلاینده جو کره زمین بدل شده که این موضوع توجه جهانی را به خود جلب کرده است. چین بزرگترین تولیدکننده دی اکسید کربن در سال 2021 بود که تقریباً 31 درصد از انتشار جهانی کربن را به خود اختصاص می‌داد. گازهای گلخانه‌ای توسط چین عمدتاً از سوزاندن زغال سنگ ناشی می‌شود چرا که این ماده هنوز سهمی 55 درصدی در سبد انرژی این کشور دارد. این رقم به خوبی گویای آلایندگی مدل توسعه سنتی چین و نیز آثار آن بر انتشار دی اکسید کربن در جو زمین است.

امروزه، 1300 نیروگاه زغال سنگی در چین فعالیت دارند که در مجموع 1.760.000 مگاوات برق تولید می‌کنند و سهمی 85 درصدی در تولید برق این کشور دارند.

براساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، چین در شرایطی بدل به مهمترین آلاینده جو کره زمین شد که تغییرات اقلیمی به نیرویی تعیین کننده و ویرانگر علیه زمین بدل شده است. از یک سو، چین متهم اصلی تغییرات اقلیمی است و از دیگر سو سـرعت یافتن آن تاثیرات فزاینده‌ای بر اقلیم این کشور و منافع جهانی آن می‌گذارد. چین در سال‌های اخیر به طور فزاینده‌ای در معرض سیل‌های ساحلی، طوفان‌های مکرر، فرسایش ساحلی و نفوذ آب شور به منابع آب شیرین قرار گرفته است. برآوردهای بانک جهانی نشان می‌دهد تداوم این وضعیت می تواند منجر به کاهش تولید ناخالص داخلی چین بین 0.5 تا 2.3 درصد در اوایل سال 2030 شود.

چالش سوم، نیاز فزاینده به منابع در پیگیری رشد اقتصادی بالا و پایدار این کشور بود. ارزش منابع طبیعی چین 23 تریلیون دلار تخمین زده می‌شود. زغال سنگ و فلزات نادر 90 درصد منابع معدنی چین را تشکیل می‌دهند. سهم چین از ذخایر معدنی جهان از کشورهایی همچون ایران و عربستان کمتر است، در حالی که این کشور حدود 20 درصد جمعیت جهان را دارد. از همین رو این کشور به سوی وابستگی فزاینده به منابع و مواد خام کشورهای دیگر سوق یافته است. بر مبنای برخی پیش‌بینی‌ها، مصرف نفت چین از 2214.9 میلیون تن سالانه در سال 2020 به 3103.6 میلیون تن سالانه در سال 2030 افزایش خواهد یافت که رشدی 40 درصدی را نشان می‌دهد. چین تا سال 2030 سهم 29 درصدی از ظرفیت پتروشیمی جهان را به خود اختصاص خواهد داد.

10 صنعت آینده چین را بشناسیم

در سند راهبردی این کشور 10صنعت به عنوان صنايع كليدي انتخاب شده‌اند كه تا سال 2025 بايد ارتقاء پیدا کنند. اين 10 صنعت عبارتند از:

• فناوری‌های جديد و پيشرفته اطلاعات
• روبوتيك و ماشين‌های اتوماتيك
• هوافضا و تجهيزات هوانوردی
• صنايع دريایی و كشتی‌های هايتك
• تجهيزات خط آهن مدرن
• تجهيزات توليد نيرو
• تجهيزات كشاورزی
• مواد پيشرفته
• بيوفارما و تجهيزات پيشرفته پزشكی
• توسعه سبز و کم‌کربن در چین

آثار مخرب زیست‌محیطی توسعه پرشتاب چین در داخل و خارج و وابستگی فزاینده این کشور به واردات مواد خام از یک سو و تشدید روند تغییرات آب‌وهوایی از دیگر سو تهدیدات مهمی پیش روی این کشور قرار داده است. دولت چین در پاسخ به این دسته از تهدیدات، در سالیان اخیر تغییرات مهمی در الگوی توسعه خود ایجاد کرده و کوشیده به سوی اقتصاد سبز و کم‌کربن حرکت کند. چین به عنوان بزرگ‌ترین کشور در حال توسعه، چندین سیاست، کنش و اقدام را برای مقابله با تغییرات اقلیمی و مشارکت در مدیریت جهانی آب‌وهوا در پیش گرفته است. چین تلاش می‌کند تا قبل از 2030 به اوج انتشار دی اکسید کربن رسیده و تا قبل از 2060 به سطح کربن خنثی دست پیدا کند. چین به عنوان یک کشور مسئول تعهد به ایجاد یک سیستم مدیریت آب‌وهوای جهانی است که منصفانه، منطقی، برانگیزنده همکاری و برای همه سودمند باشد.

جمعیت چین

در راستای تحقق الگوی توسعه سبز و کم کربن، چین در سال های اخیر سرمایه‌گذاری‌های عظیمی در حوزه انرژی‌های تجدید پذیر انجام داده است. این کشور تا سال 2022 مجموعا 546 میلیارد دلار در حوزه انرژی‌های تجدید پذیر شامل انرژی خورشیدی و بادی، وسایل نقلیه الکتریکی و باتری‌ها سرمایه گذاری‌کرده است. این میزان سرمایه‌گذاری تقریبا چهار برابر میزان سرمایه‌گذاری ایالات متحده به میزان 141 میلیارد دلار بوده است. اتحادیه اروپا به عنوان بلوک 27 کشوری، با سرمایه‌گذاری 180 میلیارد دلاری در زمینه انرژی پاک پس از چین در رتبه دوم قرار دارد.این میزان سرمایه‌گـذاری در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر به خوبی عزم چین برای تغییر در الگوی سنتی توسعه را نشان می‌دهد. در عمل، میزان تولید برق از منابع تجدیدپذیر در سال 2021 به 2000 تراوات ساعت رسید. مجموع مصرف برق چین در این سال حدود 8 هزار تراوات بوده است. پیش‌بینی می‌شود این میزان در سال 2025 به 2200 تراوات افزایش یابد. در سال 2021 چین سهم 50 درصدی در افزایش استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر در حوزه پنل‌های خورشیدی، چین سهم 80 درصدی در کل زنجیره تولید این در تولید برق داشته است.

در حوزه پنل‌های خورشیدی، چین سهم 80 درصدی در کل زنجیره تولید این پنل‌ها دارد و 10 شرکت بزرگ تولیدکننده این پنل‌ها همگی چینی هستند.

سرمایه‌گذاری چین در زمینه انرژی پاک

در حوزه انرژی بادی، چین در حال حاضر سهم 70 درصدی در رشد تولید انرژی بادی دارد و از کشورهایی مانند ایالات متحده (14درصـد) و برزیل (7 درصـد) با فاصله بسیار جلوتر است. این کشور کانون جهانی تولید تجهیزات انرژی بادی محسوب می‌شود. سهم انرژی بادی در تولید برق این کشور در سال 2021 به 7.5 درصد افزایش یافت. در این سال چین 600 تراوات برق از انرژی بادی تولید کرد. در همین سال آمریکا 400 تراوات تولید کرد. این دو کشور در مجموع نیمی از انرژی بادی جهان را تولید می‌کنند. در سال‌های اخیر چین به بازیگر مسلط در زنجیره جهانی ارزش در حوزه خودروهای الکتریکی بدل شده است. تنها طی سال های 2021 و 2022 ، تعداد خودروهای برقی فروخته شده به طور سالانه در این کشور از 1.3 میلیون به 6.8 میلیون دستگاه افزایش یافته است. در سال 2022 چین برای هشتمین سال متوالی بزرگترین بازار خودروهای الکتریکی در جهان بود. در مقام مقایسه در سال 2022 در ایالات متحده حدود در سال 2021 حدود 77 درصد باتری خودروهای برقی در 800 هزار دستگاه خودرو برقی به فروش رفت. در سال 2021 حدود 77 درصد باتری خودروهای برقی در چین تولید شده است و 6 شرکت از ده شرکت بزرگ تولیدکننده این باتری‌هـا چینی هستند.

به موازات این روند تمرکز شرکت‌های چینی بر سرمایه‌گذاری، تامین مالی و احداث پروژه‌های انرژی‌های پاک در قالب «ابتکار کمربند و راه» نیز افزایش یافته است. به فاصله اندکی پس از انتشار سند «ابتکار کمربند و راه»، متممی تحت عنوان راه ابریشم سبز و کم کربن به آن افزوده شد و دستورالعملی برای توسعه همکاری‌ها در این حوزه تدوین شد. به علاوه، از آنجا که چین همواره در معرض اتهام بزرگترین آلاینده جهان بوده است و در سالهای نخست اجرایی شدن «ابتکار کمربند و راه» نقش مهمی در تأمین مالی و احداث نیروگاه‌های زغال سنگی در کشورهای در حال توسعه داشته مورد نقد سایر کشورها به ویژه غربی قرار گرفته است. از همین رو جاده ابریشم سبز و کم کربن برای آن از اهمیت پرستیژی نیز برخوردار شده است. این کشور از یک سو تامین مالی نیروهای زغال سنگی و سرمایه‌گذاری در این حوزه را متوقف کرده و از طرف دیگر توجه بیشتری به سرمایه‌گذاری و تامین مالی انرژی‌های پاک نشان داده است. در پایان دهه نخست اجرایی شدن «ابتکار کمربند و راه»، استراتژی کلان چین در حوزه انرژی تغییر کرده و این تغییر در پیشبرد این ابتکار در حوزه انرژی تاثیرات فزاینده‌ای به سود سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک گذاشته است.تمرکز چین به سوی سرمایه‌گذاری و تامین مالی پروژه‌های تولید انرژی از منابع تجدیدپذیر سوق یافته است. سوق یافتن تدریجی استراتژی چین به سوی انرژی‌های تجدیدپذیر عمدتاً ریشه در تغییر راهبرد کلان این کشور در حوزه انرژی دارد.