طرح‌های کلاهبرداری پانزی و هرمی در دنیای ارزهای دیجیتال؛ تفاوت این دو چیست؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، یکی از ویژگی‌های اصلی بازار ارز دیجیتال که باعث می‌شود بسیاری از افراد از آن دوری کنند، عدم تشخیص صحت و یا دروغین بودن پروژه‌ها است. از سال‌های ابتدایی ظهور این بازار مالی، میلیاردها دلار از سرمایه کاربران این بازار توسط حمله‌های هکری، فیشینگ، وام فلش، راگ پول، ایردراپ‌های رایگان و دروغین به‌سرقت رفته است. دو روش مرسوم کلاهبرداری در دنیای ارزهای دیجیتال که در دیگر بازارها نیز متداول هستند، طرح‌های کلاهبرداری پانزی (Ponzi Scheme) و هرمی (Pyramid Scheme) هستند که شباهت زیادی به‌یکدیگر دارند و اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می‌شوند.

آشنایی با طرح کلاهبرداری پانزی

در تعریف ساده، طرح سرمایه‌گذاری کلاهبرداری که به سرمایه‌گذاران وعده سودهای بالا را می‌دهد، به‌عنوان ترفند پانزی شناخته می‌شود. این روش کلاهبرداری اولین بار در قرن 20 و توسط شخصی به‌نام چارلز پانزی طراحی شد. روش پانزی بر ایده فریب سرمایه‌گذاران بنا شده است، به‌طوریکه سود سرمایه‌گذاران با مبالغ سرمایه‌گذاری شده توسط افراد جدیدی که وارد این طرح شدند، تامین می‌شود. بقای این طرح بر پایه ورود سرمایه‌گذاران جدید به پروژه است تا سودهای سرمایه‌گذاران قبلی از این طریق، تامین مالی شود، چراکه در حقیقت سرمایه‌گذاری دقیق و مشخصی با سرمایه‌های در دست کلاهبرداران، انجام نمی‌شود.

طرح‌های پانزی با ویژگی عدم شفافیت مشهور هستند و اطلاعات محدودی درباره نحوه سرمایه‌گذاری مبالغ جمع‌آوری شده به افراد می‌دهند. در نهایت، زمانی که تعداد سرمایه‌گذاران ورودی به پروژه کلاهبرداری کاهش می‌یابد، طرح شکست می‌خورد و کلاهبرداران با سرمایه افراد دست به‌فرار می‌زنند. طرح‌های پانزی در اکثر دستگاه‌های قضایی به‌عنوان جرم شناخته می‌شود و مقامات در تلاش هستند تا سرمایه‌گذاران را از ریسک‌های مالی ناشی از این پروژه‌ها، در امان نگه دارند.

طرح‌های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال

طرح‌های پانزی به دنیای ارزهای دیجیتال نیز نفود کرده است، به‌طوریکه برخی از بزرگترین کلاهبرداری‌های تاریخ این بازار، از نوع پانزی بوده است. به‌دلیل اینکه بازار ارزهای دیجیتال جزو بازارهای نوظهور و در حال توسعه محسوب می‌شود، کلاهبرداران با معرفی پروژه‌های جدید کلاهبرداری و با ظاهر فریبنده و تبلیغات گسترده، اقدام به جمع‌آوری سرمایه‌ کاربران می‌کنند.

طرح‌های پانزی در دنیای ارزهای دیجیتال، اغلب چند ویژگی مشترک دارند. قول سودهای بدون ریسک از طریق سرمایه‌گذاری و بدون توجه به وضعیت نزولی یا صعودی بازار یکی از اصلی‌ترین ویژگی این نوع کلاهبرداری است. یکی دیگر از ویژگی‎‌های مشترک، نامشخص بودن و یا بیش از حد پیچیده بودن نحوه سرمایه‌گذاری و فعالیت عاملان این طرح‌ها است. سومین ویژگی مشترک این طرح‌ها، عدم نگهداری مدارکی است که تصدیق کننده قانونی بودن و وجود کسب‌و‌کار و سرمایه‌گذاری است.

معرفی طرح‌های هرمی

در تعریف ساده، طرح‌های هرمی به پروژه‌های سرمایه‌گذاری کلاهبرداری اطلاق می‌شود که افراد را سودهای هنگفت فریب می‌دهند و این روش را اغلب با افزودن اعضای جدید سرمایه‌گذار به پروژه انجام می‌دهند. این نوع طرح دارایی نوعی از بازاریابی شبکه‌ای (MLM) است، اما کالا و یا خدمت معتبری در این طرح‌ها وجود ندارد.

افرادی که به این نوع طرح‌های کلاهبرداری وارد می‌شوند، در ابتدا مبلغی را سرمایه‌گذاری کنند و بجای شرکت در بحث فروش و تبلیغ فعالیت پروژه، بقیه افراد را به سرمایه‌گذاری در پروژه دعوت می‌کنند. به‌همین شکل، ساختاری هرمی با مسئولیت دعوت کردن اعضای جدید سرمایه‌گذار به طرح ایجاد می‌شود. سرمایه‌گذاران اولیه اغلب سودهای خود را از طریق سرمایه‌های جذب شده جدید، دریافت می‌کنند. پس از مدتی که تشویق و پیدا کردن اعضای جدید برای افزوده شدن به طرح هرمی دشوار می‌شود، طرح هرمی درهم شکسته و سقوط خواهند کرد. افرادی که در بالای هرم قرار گرفته‌اند با قربانی شدن افراد در سطوح پایین هرم، سود خواهند کرد. به‌دلیل ریسک ضرر بسیاری از سرمایه‌گذاران ساده‌باور، این طرح کلاهبرداری در بسیاری از کشورها ممنوع است، اما گاها به‌صورت قانونی آغاز می‌شوند.

حضور طرح‌های هرمی در دنیای ارزهای دیجیتال

طرح‌های هرمی با توسعه بازار ارزهای دیجیتال در سراسر جهان، به این بازار راه پیدا کردند. رهبران طرح‌های هرمی در بازار ارزهای دیجیتال اغلب تنها ایده‌ای کلی درباره شیوه سوددهی پروژه و نحوه سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران ارائه می‌دهند. ذات ریسکی بودن این بازار باعث می‌شود که وعده سودهای هنگفت و پروژه‌های مذکور ریسکی دیده شوند و اغلب باعث ضرر سرمایه‌گذاران شوند. در طرح‌های هرمی محصول و یا خدمت حقیقی ارائه نمی‌شود و عضوگیری و سرمایه‌گذاری اعضا، درآمد پروژه را تامین می‌کنند.

بزرگترین‌ پروژه‌های کلاهبرداری تاریخ در بازار ارز دیجیتال

1. وان کوین: این پروژه را می‌توان به‌عنوان بزرگترین پروژه کلاهبرداری تاریخ دنیای ارز دیجیتال معرفی کرد. پروژه وان کوین با بازاریابی لایه‌ای توسط روژا اینگناتوا یا همان ملکه کریپتو برنامه‌ریزی شد. این پروژه موفق شد تا سال 2017، بیش از سه میلیون عضو را جذب خود کند. این پروژه در نهایت در سال 2019 تعطیل شد و ملکه کریپتو با بیش از چهار میلیارد دلار سرمایه جمع‌آوری شده، گریخت و تاکنون اثری از وی مشاهده نشده است. وی بیش از شش سال است که تحت تعقیب پلیس اف‌بی‌ای است و آخرین اخبار منتشر شده درباره این کلاهبردار، حاکی از آن است که وی در نوامبر 2018 میلادی توسط رهبر یک باند قاچاق مواد مخدر بر روی یک کشتی تقریحی در یونان به قتل رسیده است.
2. صرافی تودوکس ترکیه : این صرافی در سال 2017 توسط فاروق فاتح اوزر آغاز بکار کرد. پیش از تعطیلی ناگهانی صرافی تودکس (Thodex) در سال 2021، تودوکس یکی از بزرگترین صرافی‌های ارز دیجیتال در کشور ترکیه به‌شمار می‌رفت و بیش از 100 هزار کاربر فعال داشت. در آپریل 2021، فعالیت این صرافی کاملا ناگهانی و بدون اطلاعیه قبلی متوقف شد و 400 هزار کاربر این صرافی، دسترسی به حساب‌های خود را از دست دادند. مجموع دارایی‌های کاربران در این صرافی معادل دو میلیارد دلار برآورد شده بود. بر اساس حکم دادگاه ترکیه، مدیرعامل این صرافی و همدستان وی مجموعا به 11 هزار سال حبس محکوم شده‌اند.
3. بیت کانکت : این پلتفرم وام‌دهی و صرافی رمز ارزی، به واسطه توسط توکن این پروژه به‌نام بیت‌ کانکت کوین، فعالیت داشت. بعدها، کویت پروژه بیت کانکت به‌عنوان کلاهبرداری پانزی معرفی شد، چرا که تبلیغات و بازاریابی گسرده‌ای با وعده سودهای هنگفت داشت. در ژانویه سال 2018، پلتفرم این مجموعه تعطیل شد و کوین این پروژه، بیش از 92 درصد از ارزش خود را از دست داد. در فوریه سال 2022، مدیرعامل این پروژه متهم به کلاهبرداری پانزی 2.4 میلیارد دلاری شد.