اقتصاد سبز چه جایی در صنایع ایران دارد؟/کشورهای دیگر چه می‌کنند؟

نگاهی به وضعیت کارایی و بهره‌وری در بخش صنایع و رعایت ملاحظات زیست محیطی در تولید محصولات نشانگر این است که کماکان رویکرد سنتی اقتصاد قهوه‌ای در کشور دنبال می‌شود و تا رسیدن به جایگاه مطلوب در اقتصاد سبز فاصله زیادی داریم.

به گزارش تجارت‌نیوز ، اقتصاد سبز از اقتصادی به نفع محیط زیست صحبت می‌کند و به دنبال تسهیل دستیابی به توسعه پایدار در کشورهاست. با توجه به اهمیت این حوزه در دنیای امروزی، باید دید مولفه‌های آن چه جایگاهی در تولید و صنعت ایران دارند و به بیانی ساده‌تر آیا ما حرفی برای گفتن در این بخش داریم؟

چشم‌نوازی روی کاغذ

سبز شدن اقتصاد و سرمایه‌گذاری جهت رسیدن به توسعه پایدار، مزایای بی‌شماری را شامل حال اقتصادهای در حال رشد می‌کند.

در ایران هم بند ۸ سیاست‌های کلی محیط زیست بر گسترش اقتصاد سبز تاکید می‌کند و محورهای آن را چنین برمی‌شمرد:

صنعت کم‌کربن، استفاده از انرژی‌های پاک، محصولات کشاورزی سالم و ارگانیک و مدیریت پسماندها و پساب‌ها با بهره‌گیری از ظرفیت‌ها و توانمندی اقتصادی، اجتماعی، طبیعی و محیط زیستی؛ اصلاح الگوی تولید در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی و بهینه‌سازی الگوی مصرف آب، منابع، غذا، مواد و انرژی به‌ویژه ترویج مواد سوختی سازگار با محیط زیست و توسعه حمل و نقل عمومی سبز و غیر فسیلی از جمله برقی و افزایش حمل و نقل همگانی به‌ویژه در کلان‌شهرها.

اما آیا مولفه‌های اقتصاد سبز توانسته‌اند به اقتصاد ایران راه یابند، یا فقط روی کاغذ باقی مانده و چشم‌نوازی می‌کنند؟

جایگاه ایران در اقتصاد سبز با نگاهی به EPI

برای بررسی بهتر وضعیت اقتصاد سبز در ایران بهتر است نگاهی به شاخص EPI (شاخص عملکرد محیط زیست) بیاندازیم. محققان دانشگاه ییل، این شاخص را با بررسی چند زیرشاخص در سه حوزه تغییرات آب و هوایی ، سلامت محیط زیست و سرزندگی اکوسیستم اعلام می‌کنند. تقریبا از سال ۲۰۰۶، گزارش‌های شاخص عملکرد محیط زیست هر دو سال یک‌بار منتشر می‌شوند و نگاهی به آنها حکایت از وضعیت نه چندان مطلوب ایران دارد.

بر اساس تازه‌ترین آماره منتشر شده، رتبه عملکرد ایران در سال ۲۰۲۲ در بین ۱۸۰ کشور با امتیاز ۳۴.۵۰، ۱۳۳ است. در حالی که، رتبه ایران در سال ۲۰۲۰، با کسب امتیاز ۴۸، ۶۷ بوده است.

متاسفانه، شاخص از دست رفتن مرتع (۳۹.۶۰-)، شاخص انتشار مونوکسید کربن (۲۰.۸۰-) و روند شدت گازهای گلخانه‌ای (۲۴.۴۰-) روند منفی قابل توجهی طی ۱۰ سال گذشته داشته‌اند.

همچنین، لیلا زمانی مدیرکل دفتر اقتصاد و فناوری محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست، به تازگی به بیان وضعیت ایران در گزارش عملکرد محیط زیست پرداخته که در جدول زیر به آن اشاره شده است.

هرچند، برخی مقامات با وجود تغییر در ساختار، شاخص‌ها، وزن شاخص‌ها، نحوه محاسبه و تعداد کشورها نسخه‌های متوالی گزارش‌ها را قابل مقایسه نمی‌دانند.

از بهره‌روی پایین تا نابودی منابع طبیعی

با توجه به جایگاه نامطلوب اقتصاد سبز، کارایی و بهره‌وری در بخش صنایع بسیار پایین است، منابع طبیعی به هدر رفته و ملاحظات زیست محیطی در تولید محصولات نادیده گرفته می‌شوند.

این موضوع به معنای باقی ماندن در رویکرد سنتی اقتصاد قهوه‌ای (رشد اقتصادی وابسته به پتروشیمی از قبیل زغال‌سنگ، نفت و گاز طبیعی) است و این در حالیست که بر اساس تحقیقات انجام شده توسط برنامه محیط ‌زیست سازمان ملل در سال ۲۰۱۲، سرمایه‌گذاری در اقتصاد سبز در یک بازه زمانی ۵ تا ۱۰ ساله سودآوری به مراتب بیشتری نسبت به اقتصاد قهوه‌ای در مدت مشابه دارد.

برای درک بهتر این شرایط به اظهارات اخیر کارشناسان رجوع کرده‌ایم. حجت میرزایی، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، می‌گوید: «متأسفانه شاخص بهره‌وری طی ۱۰ سال گذشته در ایران نزولی بوده است.»

فرزاد علیزاده، فعال محیط زیست، نیز به ایسنا هشدار می‌دهد: «تا ۵۰ سال آینده تمامی جنگل‌ها و در ۸۰ سال آینده تمامی مراتع را از دست می‌دهیم.»

مصطفی فدایی‌فرد، پژوهشگر حوزه آب و محیط زیست، هم به ایلنا گفته: «مقایسه ایران در سال ۱۴۰۰ با کشورهای کوچک منطقه نشان می‌دهد که ما در نابودی منابع طبیعی و کاهش سرمایه‌های اجتماعی متاسفانه در رتبه‌های‌ اول قرار گرفته‌ایم.»

چرا محصولات برگشت می‌خورند؟

جای ندادن مولفه‌های اقتصاد سبز در تولید و صنایع ایران، پیامد منفی دیگری نیز به دنبال داشته است؛ برگشت خوردن محصولات صادراتی. این قضیه را به‌ویژه در ارتباط با محصولات کشاورزی می‌توان به وفور دید. دلیل بازگشت محصولات کشاورزی و صیفی‌جات از روسیه، هند و حتی ترکمنستان به خاطر نادیده گرفتن استانداردهای بازارهای هدف برای تولید غذای سالم عنوان شده است. امری که سبب شده بخش خصوصی سهم ناچیزی در بازارهای هدف داشته باشد.

تجارب کشورها در سبز شدن

فعالان اقتصادی با توجه به ظرفیت‌های خوب در کشورمان برای ورود به عرصه اقتصاد سبز ، به تجارب دیگر کشورها اشاره می‌کنند. تجربه تعدادی از کشورها در زیر آمده است:

هلند: بهبود بخشیدن بازده تصفیه‌خانه‌های فاضلاب و تعطیل کردن هر گونه فعالیت‌های تولیدی که منجر به ورود مس و آرسنیک به آب می‌شود/ افزایش ۱۴ درصدی رشد

فرانسه: تصویب۵۰ طرح در زمینه‌های توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر شامل تولید انرژی ناشی از باد، گرمای زمین، خورشید و برقابی تا سال ۲۰۲۰ / صرفه‌جویی هرساله ۲۰ میلیون تن نفت خام

دانمارک: مدیریت پسماند/ بازیافت ۳۱ درصد زباله‌های خانگی

استفاده از تجربه کشورهای موفق و تلاش مضاعف دولت و بخش خصوصی برای گذار به اقتصاد سبز، از جمله توصیه‌هایی هستند که کارشناسان ضرورت پیگیری آنها را گوشزد می‌کنند تا مسیر رسیدن به جایگاه مطلوب در این حوزه کوتاه و کوتاه‌تر شود.