اهرمهای از کار افتاده در برنامه توسعه
با توجه به اینکه کشور در ۳۰ سال گذشته شش‌برنامه پنجساله توسعه داشته؛ چه چیزهایی باعث شده که آن‌طور که باید و شاید به اهداف این برنامه‌ها نرسد؟
خردادماه امسال و در اجرای سیاست‌‌‌های کلی لایحه برنامه پنجساله هفتم توسعه برای سال‌های ۱۴۰۶-۱۴۰۲ (با دوسال تاخیر) با رویکرد تحقق رشد اقتصادی عدالت‌‌‌محور، اصلاح نظام بانکی و مهار تورم، اصلاح ساختار بودجه، اصلاح نظام مالیاتی، اصلاح صندوق‌های بازنشستگی، امنیت غذایی و ارتقای تولید محصولات کشاورزی، بهبود نظام مدیریت یکپارچه منابع آب، رفع ناترازی‌‌‌های انرژی، تسریع در اجرای طرح‌‌‌های کلان پیشران و زنجیره ارزش، توسعه ساخت مسکن، افزایش سهم ترانزیت و اقتصاد دریا‌‌‌محور در اقتصاد ملی، افزایش سهم و نقش شبکه ملی اطلاعات، ارتقای نظام علمی، فناوری و پژوهشی و… تقدیم مجلس شد.
برنامه توسعه به‌‌‌عنوان راهبردی برای رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور و تاثیرگذاری زیاد آن در ابعاد مختلف جامعه از اهمیت زیادی برخوردار است. مهم‌ترین اهداف اصلی برنامههای توسعه‌‌‌ای، بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و… و افزایش کیفیت و بهبود شرایط زندگی مردم جامعه و رشد اقتصادی و رسیدن به توسعه پایدار است و در برنامه توسعه به‌دنبال استفاده حداکثری از عوامل مختلف اقتصادی برای تخصیص بهینه منابع فنی، مالی و انسانی در دسترس، به‌منظور توسعه اقتصادی و افزایش رقابت‌پذیری کشور هستیم.
داشتن برنامه توسعه برای کشور امری لازم و ضروری است؛ ولی به‌تنهایی کفایت نمی‌کند و قابلیت اجرای برنامه و عمل به آن از اهمیت شایان توجهی برخوردار است. با توجه به اینکه کشور در ۳۰ سال گذشته شش‌برنامه پنجساله توسعه داشته؛ ولی آن‌طور که باید و شاید به اهداف برنامه‌ها نرسیده است که در این خصوص نیازمند آسیب‌شناسی دقیق و کارشناسی هستیم تا ببینیم چه میزان کشور توانسته است به اهداف برنامه‌ها نائل شود و نقاط قوت و ضعف برنامه‌ها مشخص شود؛ چرا که تحلیل دقیق و کارشناسی برنامههای توسعه گذشته در کشور از جنبه‌های گوناگون، می‌تواند کمک قابل‌ملاحظه‌ای به اصلاح و تصویب برنامه توسعه هفتم در مجلس شورای اسلامی داشته باشد. از این‌رو یکی از عوامل موفقیت برنامههای توسعه، متناسب و منطبق بودن برنامه‌ها با امکان‌ها و ظرفیت‌های کشور است.
از عوامل دیگر هم می‌توان به برنامه‌محور بودن دولت‌ها اشاره کرد که در این خصوص کمتر شاهد برنامه‌محور بودن دولت‌ها بوده‌ایم و دولت‌ها کمتر به برنامههای توسعه عمل کرده‌اند و هر دولتی به‌دنبال برنامه خود بوده است تا برنامههای مصوب مجلس شورای اسلامی. مضافا اینکه بودجه‌های سالانه نیز کمتر در راستای تحقق برنامههای پنجساله بوده‌اند، به‌طوری بودجه هر سال باید ۲۰ درصد از برنامه پنجساله را محقق کند؛ ولی این اتفاق کمتر افتاده است.
از موضوعات بااهمیت در تدوین برنامه توسعه هفتم مشخص نبودن اجرای برنامه با وجود شرایط تداوم تحریم‌ها یا رفع تحریم‌هاست و درصورتی که این برنامه با فرض تداوم تحریم‌ها تنظیم شده باشد و با عنایت به تحریم‌ها و محدودیت‌های ایجادشده در دهه ۹۰ و خروجی‌های برنامههای پنجم و ششم توسعه در یک‌دهه گذشته، بسیار با واقعیت‌ها فاصله داشته و هدف‌گذاری‌های انجام‌شده خوش‌بینانه و دور از دسترس است؛ چرا که به دلیل تحریم‌ها در حوزه بین‌المللی با محدودیت‌های مختلفی در حوزه‌های گوناگون از جمله بانکداری، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و… مواجه بوده و در این حوزه نیازمند رفع محدودیت‌ها و توسعه بیشتر روابط بین‌المللی و پذیرش استانداردهای نظام بانکداری بین‌المللی هستیم.
یکی از موضوعات بسیار مهم در شرایط فعلی کشور که تحقق برنامه را با چالش‌های مختلف روبه‌رو می‌کند، پیش‌بینی‌پذیر نبودن شرایط اقتصادی است. در حالی که پیش‌بینی وضعیت اقتصادی کشور طی دوره‌های زمانی کوتاه‌مدت برای فعالان اقتصادی میسر نیست، چگونه می‌توان اهداف این برنامه را محقق کرد. بنابراین برای تحقق برنامه نیازمند ثبات‌بخشی بیشتر در قوانین و مقررات، بهبود فضای کسب‌وکار، کنترل تورم و رفع محدودیت‌های ناشی از تحریم‌ها و افزایش قدرت پیش‌بینی‌پذیری هستیم. در نتیجه برنامه توسعه کشور باید با شناسایی و تحلیل وضعیت و واقعیت‌های فعلی کشور از جمله محدودیت‌های تحریم و با تعیین اهداف مشخص و قابل اندازه‌گیری و متناسب با امکانات کشور و با بررسی فرصت‌ها و تهدیدها در زمینه‌های تغییرات در تکنولوژی، تغییرات در بازار، قوانین و مقررات و روندهای جدید تدوین شود، سپس اقدامات اجرایی آن انجام شود و به‌صورت منظم پایش و ارزیابی برای اطمینان از حرکت در مسیر اهداف و راهبرد‌ها صورت پذیرد.
منبع: دنیای اقتصاد
نظرات