سرمایه داری نظارتی با هوش مصنوعی اتفاق می‌افتد؟

امیرحسین جعفری/ به گزارش تجارت‌نیوز، پیش‌تر در تجارت نیوز در گزارشی با عنوان «تلفن همراه در نقش یک جاسوس» درباره سرمایه داری نظارتی بحث کرده بودیم. در این گزارش درباره محقق سرمایه داری نظارتی، شوشانا زوبوف، آمده بود:

«سال ۲۰۱۴ بود که شوشانو زوبوف، دکترای روانشناسی اجتماعی از دانشگاه هاروارد و نویسنده کتاب سرمایه‌داری نظارتی، در مقاله‌ای به بازتعریف سرمایه‌داری و ارائه تعریف جدیدی از این جهان برآمد. او در تحقیقات خود مدعی تغییر اشکال جدید سرمایه‌داری و تکیه بر اطلاعات است. او معتقد است که در این روزگار، دیگر بحث بر سر مالکیت زمین و نیروی کار نیست بلکه سرمایه‌داری به دنبال هدفی سراسری‌تر و گران قیمت‌تر یعنی اطلاعات و تحلیل می‌گردد. کالاسازی واقعیت و تغییر شکل به داده‌های تحلیلی، تکه‌ای از فهم تحقیقات شوشانا زوبوف در باب سرمایه‌داری نظارتی است. هرچند نظریه او صرفاً در مورد سرمایه‌داری نظارتی نیست که چالش تکنولوژی و کار را به تصویر کشیده است، این پژوهشگر در کتاب دیگر خود که در دهه ۸۰ میلادی منتشر شده بود، تأثیرات عمیق کامپیوتر‌ها بر محیط کار را پیش‌بینی کرده بود. »

روزنامه گازت در گفتگو با شوشانا زوبوف نوشته است:

گازت: انقلاب دیجیتال با وعده‌های بزرگ آغاز شد. از چه زمانی شروع به نگرانی کردید که غول‌های فناوری که آن را هدایت می‌کنند بیشتر به سوء استفاده از ما علاقه‌مند شده‌اند تا خدمت به ما؟ 

زوباف: در کتابم در سال 2002، «اقتصاد پشتیبان»، به چالش‌های سرمایه‌داری در تغییر ساختار مصرف از توده‌ای به ساختار فرد محور نگاه کردم. من در مورد اینکه چگونه ما در نهایت تکنولوژی را برای همسو کردن نیرو‌های عرضه و تقاضا داریم بحث کردم. با این حال، نشانه‌های اولیه این بود که افرادی که نسل اول تجارت الکترونیک را تشکیل می‌دادند، بیش از فرصت تاریخی که با آن مواجه بودند، مشغول ردیابی کوکی‌ها و جذب چشم برای تبلیغات بودند. برای مدتی فکر می‌کردم این بخشی از آزمون و خطای یک تحول ساختاری عمیق است، اما مطمئناً تا سال 2007، فهمیدم که این در واقع یک نوع جدید از سرمایه‌داری است که محیط دیجیتال را در دست گرفته است. فرصت‌ها برای همسو کردن عرضه و تقاضا بر اساس نیاز‌های افراد توسط یک منطق اقتصادی جدید که مسیر سریعی را برای کسب درآمد ارائه می‌کرد، پیشی گرفته است. من سرمایه داری نظارتی را ادعای یکجانبه تجربه انسانی خصوصی به عنوان ماده خام رایگان برای تبدیل به داده‌های رفتاری تعریف می‌کنم. سپس این داده‌ها به‌عنوان محصولات پیش‌بینی محاسبه و بسته‌بندی می‌شوند و به بازار‌های آتی رفتاری فروخته می‌شوند - مشتریان تجاری با علاقه تجاری به دانستن آنچه در حال حاضر، به زودی و بعداً انجام خواهیم داد. 

اما سرمایه داری نظارتی به همین‌جا ختم نمی‌شود و حالا با تزریق توانمندی‌های هوش مصنوعی به کارکرد‌های خود، صحنه‌ی جدیدی در جهان رقم‌زده است. صحنه‌ای که صرفاً در اختیار ابرقدرت‌های رسانه‌ای و کشور‌های غربی نیست، بلکه در شرق نیز نقش بازی می‌کند و در چین و روسیه نیز نقش پررنگی دارد. چینی‌ها به دنبال اهداف امنیتی و اقتصاد از تحلیل اطلاعات عمومی در جوامعی که عمدتاً قالب بسته‌ای نیز دارند، برای ترسیم مسیر پیش رویشان استفاده می‌کنند. این روند به شکل ضعیف‌تری در چین هم ادامه دارد. اگرچه خالی از لطف نیست که به نمونه‌های کوچک این تکنیک در ایران نیز اشاره کنیم که در برخی استارتاپ‌های تحلیل محتوا و آمار در حال رخ دادن است.

سرمایه داری نظارتی با هوش مصنوعی 

هوش مصنوعی با توجه به کارکرد‌های فعلی‌اش، نقش مهمی در سرمایه داری نظارتی ایفا می‌کند، زیرا پردازش و تجزیه و تحلیل حجم وسیعی از داده‌ها را با سرعت و مقیاس بی نظیری امکان‌پذیر می‌کند. الگوریتم‌های یادگیری ماشینی می‌توانند الگو‌ها و روند‌های رفتار کاربر را شناسایی کنند و به شرکت‌ها اجازه می‌دهند کمپین‌های تبلیغاتی هدفمند، محتوای شخصی‌سازی شده و حتی تحلیل‌های پیش‌بینی‌کننده ایجاد کنند. با پیشرفت فناوری هوش مصنوعی، انتظار می‌رود که در رمزگشایی رفتار انسان و پیش‌بینی نیاز‌ها و خواسته‌های ما مهارت بیشتری پیدا کند و در نتیجه پتانسیل سرمایه داری نظارتی را تقویت کند. اما این پدیده با توجه به بحران‌هایی که می‌تواند برای امنیت اطلاعات و تصمیم‌گیری‌ها بشر به وجودآورد، الزاماً پدیده مثبتی نیست. هوش مصنوعی در دست ابرقدرت‌های فناوری، تبدیل به یک ابزار برای تحلیل داده و ترسیم نقشه راه شده است؛ نقشه راهی که شاید نوعی از استثمار بدون شکل در آن جریان داشته باشد و در فرآیند‌های پیش رو بشر بروز و ظهور جدی‌تری ایفا کند. ابزاری که می‌تواند انسان را بیش از قبل نسبت به طغیان و یا اعتراض و برهم زدن نظم جهانی کنترل کند. سؤال اساسی در این بین تضاد اخلاقی در این مسیر است؛ آیا انسان باید با ابزا‌های مدرن کنترل شود تا نظم جهانی برهم نخورد و تولیدات هر روز افزایش یافته و مصرف نیز شکل جدیدی بگیرد، یا اینکه انسان در آزادی ظاهری و باطنی خود باقی بماند و گا‌هاً طی تصمیمی اقدام به برهم زدن نظم نیز بکند و با قدرت پلیس با آن برخورد شود؟ آیا محدود کردن اخلاق با به دست گرفتن آزادی مسأله قابل قبولی است؟ شاید پاسخ این سؤال را یک فیلسوف حوزه تکنولوژی باید پاسخ دهد. 

متاورس، شکل جدید سرمایه داری نظارتی

متاورس، به عنوان فضای واقعیت مجازی که در آن کاربران می‌توانند با محیط‌های تولید شده توسط سیتسم و سایر کاربران تعامل داشته باشند، مرز جدیدی را برای سرمایه داری نظارتی ارائه کرده است. همراه با رابطه‌ای عصبی، که می‌توانند فعالیت مغز را با پیشنهادات سریع ضبط یا تحریک کنند، به شرکت‌های فناوری دسترسی بی‌سابقه‌ای به افکار، احساسات و تجربیات کاربران ارائه می‌دهد. این سطح از بینش نسبت به زندگی شخصی کاربران می‌تواند منجر به پیش‌بینی‌ها و دستکاری‌های دقیق‌تر رفتار آن‌ها شود و دامنه سرمایه‌داری نظارتی را بیشتر گسترش دهد. 

دیوید دی. کارشناس حوزه سبک زندگی در لندن، درباره برهم زدن وجوه اخلاقی جامعه در این زمینه می‌گوید: 

این فناوری پتانسیل تغییر جنبه‌های مختلف زندگی ما را دارد، بسیار مهم است که تجربیات مجازی خود را با غنای دنیای چند بعدی خارج از فراجهان متعادل کنیم. همانطور که ما به کشف و توسعه فراجهان می‌پردازیم، اولویت دادن به رفاه و ملاحظات اخلاقی حیاتی است. 

اخبار حوزه استارتاپ و فناوری اطلاعات را در صفحه استارتاپ تجارت نیوز بخوانید.