حامد اناری 
عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با «تجارت‌نیوز» مطرح کرد:
هوش مصنوعی مانند یک چاقو عمل می‌کند
توسعه هوش مصنوعی مدت کوتاهی است که در جهان تبدیل به یک وظیفه شده است. هر کشور و نهادی یا شرکتی برای عقب نماندن از این رقابت مجبور به برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های متفاوت است. در گفت‌وگو با دکتر محمدشهرام معین عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به جوانب مختلف این حوزه پرداختیم.
به گزارش تجارت‌نیوز، یکی از مشکلات اساسی تقریباً تمام کارگروه‌ها، انجمن‌ها و پژوهشگاه‌های حرفه‌ای کشور، نبود ارتباط کافی با رسانه‌ها برای معرفی و شرح فعالیت‌های سطح اول جامعه علمی کشور است. در این گفت‌وگو با دکتر محمد شهرام معین، عضو هیات علمی پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات، مشاور رئیس پژوهشگاه در حوزه هوش مصنوعی و رئیس انجمن سیستم‌های هوشمند ایران فعالیت‌های مرتبط با هوش مصنوعی در گذشته و حال را تشریح کرده و به آینده این حوزه در کشور نیز پرداخته است.
دکتر معین طی سال‌ها پژوهش حرفه‌ای در حوزه هوش مصنوعی، اجرا، مدیریت، همکاری و مشارکت در فعالیت‌ها و پروژه‌های متعدد و متنوعی را در کارنامه خود دارد. بخش مهمی از فعالیت‌های ایشان در حوزه سیستم‌های تشخیص هویتی به کمک هوش مصنوعی بوده است. فعالیتی که یکی از نتایج ارزشمند آن را در کارت ملی هوشمند هر فرد ایرانی می‌توان مشاهده کرد.
تاریخچه هوش مصنوعی
هوش مصنوعی همان‌طور که از اسمش پیداست، هوشی مصنوع دست انسان است. به عبارتی شبیه‌سازی از ذهن انسان است که هدف آن بازنمایی، بازشناسی، درک، استنتاج، تصمیم‌گیری و تولید محتواست. این اهداف شاید در گذشته به ابتدایی‌ترین شیوه‌ها دنبال می‌شد. دستاورهای امروزی در این حوزه چه بسا برای پرچمداران هوش مصنوعی جهان در سال‌های نه‌چندان دور آرزوهایی دور از دست به حساب می‌آمدند.
البته هوش مصنوعی یا دستگاهی با اراده و میلی مستقل از انسان پیشینه‌ای بلند در تاریخ انسان دارد. تمامی صنعتگران و دانشمندان این حوزه در تمام طول تاریخ، در خطی حرکت کرده‌اند که سازندگان و توسعه‌دهندگان Chat GPT حرکت می‌کنند.
Chat GPT یک چت‌بات مبتنی بر هوش مصنوعی است که از سوی استارتاپ Open AI به جهان معرفی شد و مدتی است به‌رایگان در دسترس عموم قرار گرفته. پس از رونمایی Chat GPT، مردم در سراسر جهان توجه زیادی به امکانات و توانایی‌های این چت‌بات نشان دادند. اما از سوی دیگر با توسعه این فناوری در بین مردم و شناخته شدن بیشتر آن، نگرانی‌های بسیاری نیز در مورد آینده هوش مصنوعی به وجود آمد. امکان بازنمایی و بازسازی تصاویر مختلف به وسیله هوش مصنوعی، ترس از رعایت نشدن حریم خصوصی و مخاطرات امنیتی نمونه‌هایی از این نگرانی‌ها هستند. ترسی که بعضاً ریشه در ناآگاهی عمومی در این حوزه دارد. این ترس تا آنجا در تخیل و تصور انسان پیش می‌رود که گاهی جنگی بین ربات‌ها و انسان‌ها در ذهن مردم ترسیم می‌شود. ایلان ماسک در یکی از سخنرانی‌های خود ادعا کرده بود هوش مصنوعی می‌تواند بسیار خطرناک‌تر از بمب اتم باشد و مردم تصوری از خطرات آن ندارند.
هوش مصنوعی مانند یک چاقو عمل می‌کند
دکتر معین برای اشاره به خطرات ناشی از هوش مصنوعی به مثال چاقو اشاره کرد. یک چاقو می‌تواند به عنوان ابزاری مفید در حوزه‌های مختلف به کمک انسان بیاید و زمانی می‌تواند ابزار ضرب و جرح باشد. نحوه استفاده از آن به خود انسان بازمی‌گردد. اینکه هوش مصنوعی چگونه می‌تواند ابزار دست کلاهبرداران باشد، یک بحث فنی نیز در خود دارد. همواره سوءاستفاده‌گران به دنبال راه‌هایی برای کسب درآمدهای نادرست بوده‌اند و با کشف ترفند‌ها راه بر آنها بسته شده. اما این چرخه به پایان نمی‌رسد. بنابراین فرایند حفاظت از تکنولوژی و فناوری پایان ندارد. همیشه عده‌ای باید در راستای حفظ و امن نگه داشتن این مسیر بکوشند.
هوش مصنوعی و حفظ حریم شخصی
حریم شخصی یکی از دغدغه‌های جهانی امروزه انسان‌هاست. برای تشخیص اینکه آیا هوش مصنوعی می‌تواند ناقض حریم شخصی افراد جامعه باشد، ابتدا باید تعریف دقیقی از حریم شخصی داشت. اصطلاحی که می‌توان آن را از زوایای مختلفی بررسی کرد.
دکتر معین اضافه کرد، پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات با تدوین نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی نقش مهمی در حوزه هوش مصنوعی ایفا کرده است. پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات به عنوان بزرگ‌ترین مجموعه پژوهشی ICT در کشور تاثیر بسزایی در پیشرفت و تکامل زیرساخت‌های هوش مصنوعی در کشور داشته است. در تدوین نقشه توسعه ملی هوش مصنوعی به ضوابط و مجموعه روش‌هایی پرداخته شده که از الگوهای جهانی الگوبرداری و آنها را بومی‌سازی کرده است.
از طرفی یک از مطالبی که باید بازگو کرد، ضرورت قانون‌گذاری و ترسیم خطوط قرمز برای افراد جامعه و نهادهای نظارتی بر جامعه است تا حریم خصوصی حفظ شود. لزوم برقراری مجازات‌های بازدارنده ضامن اعتمادسازی در بین عموم افراد جامعه است. کمااینکه هوش مصنوعی در حوزه‌ها و صنایع مختلفی می‌تواند به کار بیاید، گستره کارایی هوش مصنوعی بسیار وسیع است. این‌گونه می‌توان نقل کرد که هوش مصنوعی در آینده‌ای نه‌چندان دور، قادر خواهد بود زیست انسان‌ها را به‌کلی متحول و به عبارت دیگر تسهیل یا ساده‌تر کند.
نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی
برنامه تدوین‌شده این پژوهشگاه، که در بهمن‌ماه 1400 رونمایی و سپس مستمراً به‌روز شده، در ابتدا به تعریف و تنظیم اصطلاحات و مفاهیم اولیه این حوزه می‌پردازد. برنامه‌ای که صورت عمومی منتشر شده، به شرح وظایف نهادهای مختلف در این راستا پرداخته است. یک جنبه دیگر که در این نقشه راه و در صحبت‌های آقای دکتر معین به آن بارها اشاره شد، لزوم فرهنگ‌سازی در این حوزه بود. فرهنگ‌سازی و آموزش‌های ضروری که افراد جامعه را آگاه و آماده استفاده صحیح از این حوزه می‌کند.
نکته دیگر ترسیم و تعریف استانداردهای ملی بود. استانداردهایی که از الگوهای جهانی برگرفته و بومی‌سازی شده‌اند. تدوین نظام فنی-اجرایی هوش مصنوعی برای تعریف پروژه‌ها و نظام‌مند کردن نحوه اجرای آنها از عناوین دیگر قیدشده در این برنامه جامع چندساله است که در قالب پروژه اجرا شده است. ضربان و ریتم پیشرفت جهان بر پایه این تکنولوژی ایجاب می‌کند که سرمایه‌گذاری‌های کلانی در این حوزه صورت بگیرد. در غیر این صورت ما تنها می‌توانیم شاهد پیشرفت دیگر جوامع و دولت‌ها باشیم.
پژوهشگاه ارتباطات و فناوری اطلاعات نقش مهمی در تشخیص موقعیت‌های سرمایه‌گذاری دارد. سرمایه‌گذاری نهادهای دولتی برای به کار گرفتن زیرساخت‌های مختلف شرط اساسی پیشرفت در این حوزه است. در این صورت با تکامل سازه هوش مصنوعی کشور، سرمایه‌گذارهای غیردولتی و خصوصی و چه بسا شخصی به این حوزه ورود خواهند کرد. نکته اینجاست که در شروع احتمال بازگشت سریع سرمایه وجود ندارد. شاید همین مساله مانع ورود سرمایه‌گذارهای غیردولتی به صورت گسترده باشد.
طبق مطالعات انجام‌شده در نقشه راه توسعه ملی هوش مصنوعی کشور، سرمایه‌گذاری هنگفت در حدود هشت میلیارد دلار در 10 سال برای توسعه زیرساخت‌های هوش مصنوعی در کشور ضروری است. لزوم احداث و تاسیس صندوق‌های مالی دولتی و غیردولتی به هر نحوی، باعث جان گرفتن و توسعه اکوسیستم هوش مصنوعی کشور خواهد شد.
اخبار حوزه استارتاپ و فناوری اطلاعات را در صفحه استارتاپ تجارت‌نیوز بخوانید.
نظرات