راستی‌آزمایی سه شایعه درباره زلزله ترکیه

به گزارش تجارت‌نیوز ، زلزله اخیر ترکیه خسارت فراوانی با خود به همراه داشته است. آواره شدن دستکم 5 میلیون نفر، مرگ بیش از 30 هزار نفر، ویرانی انبوهی از آثار تاریخی آناتولی و … . این اما تمام خسارت‌های زلزله اخیر ترکیه و سوریه نیست. این زلزله بازار داغ شایعات را هم به همراه داشته؛ از قابل پیش‌بینی بودن زلزله تا ارتباط آن با هارپ. تجارت‌نیوز سه شایعه پیش آمده پس از زلزله ترکیه و سوریه را راستی‌آزمایی کرده است:

آیا خودکشی نهنگ‌ها نتیجه زلزله ترکیه بوده است؟

چند روز پیش و در دهم فوریه، جسد یک نهنگ مرده در سواحل شمالی قبرس در نزدیکی روستای آرگاکا مشاهده شد. مقامات روز جمعه گفتند که تعدادی از نهنگ ها در سواحل شمالی قبرس مرده‌اند که احتمالاً تحت تأثیر زمین‌لرزه‌های عظیم این هفته در کشورهای همسایه ترکیه و سوریه قرار گرفته‌اند.

اداره شیلات و تحقیقات دریایی قبرس گفت که روز جمعه شش نهنگ منقاری مرده و یک غلاف از چهار نهنگ در روز پنجشنبه در ساحل پیدا شدند. سه نهنگ از این چهار نهنگ روز پنجشنبه به دریا بازگردانده شد، در حالی که چهارمین نهنگ جان باخت. مشخص نیست که آیا غلاف مرده پیدا شده در روز جمعه، شامل نهنگ‌های روز پنجشنبه است که به دریا بازگردانده شده بودند یا خیر؟

یانیس یوانو از بخش تحقیقات ماهیگیری و دریایی می‌گوید: «این حیوانات دارای یک سیستم پژواک‌یابی هستند که تحت تأثیر صدای دریا قرار می‌گیرد؛ منبع این صدا می‌تواند مانورهای نظامی، مانورهای لرزه‌ای یا طبیعتاً زلزله در منطقه باشد.»

مقامات ترکیه این نهنگ مرده را با نام نهنگ منقاری کوویر شناسایی کردند که معمولا زیستگاهش در سواحل قبرس بوده است. این نهنگ‌ها در قسمت نسبتاً کوچکی از خط ساحلی شمالی قبرس پیدا شدند.

بر این اساس هنوز به طور مستقیم نمی‌توان مرگِ این نهنگ را به زلزله ترکیه مرتبط دانست اما همانطور که یوانو گفته بود، این آبزی به زلزله‌ها واکنش نشان می‌دهند.

زلزله ترکیه یک عملیات هارپ است؟

کارشناسان به رویترز گفتند که زلزله اخیر در ترکیه هیچگونه ارتباطی با هارپ ندارد. گزارش این رسانه نشان می‌دهد که زلزله ترکیه ارتباطی به برنامه نظامی سابق ایالات متحده به نام برنامه تحقیقاتی شفق فعال با فرکانس بالا (هارپ) ندارد. آن‌ها می‌گویند که هارپ برخلاف ادعاهایی که در رسانه‌های اجتماعی منتشر می‌شود، قابلیت تغییر آب‌وهوا که باعث ایجاد زلزله شود را ندارد.

روز دوشنبه 6 فوریه، زلزله ترکیه با بیش از 31 هزار کشته و میلیونها آواره فلات آناتولی را لرزاند. اطلاعات نادرست اغلب پس از وقوع یک فاجعه و به صورت آنلاین پخش می‌شود و می‌تواند شامل تصاویر نادرست از عواقب بعدی یا روایت‌های گمراه‌کننده در تلاش‌های نجات باشد. این بار اما بازار شایعاتی درباره ارتباط زلزله ترکیه با برنامه هارپ در شبکه‌های اجتماعی داغ شده است.

در یکی از توئیت‌ها آمده است: «زلزله در ترکیه شبیه عملیات هارپ توسط ناتو یا آمریکا علیه ترکیه است.در حالی که ویدئویی در شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته شده که صاعقه‌ها را نشان می‌دهد و اضافه می‌کند که وجود رعد و برق در هنگام زلزله عادی نیست اما در پروژه‌های هارپ همواره می‌توان ردِ رعد و برق را پیدا کرد.

هارپ برنامه ای است که از یک فرستنده پرقدرت و فرکانس بالا برای مطالعه خواص و رفتار یونوسفر استفاده می‌کند. در سال 2015، عملیات این مرکز تحقیقاتی از نیروی هوایی آمریکا به دانشگاه فِیربنکس آلاسکا منتقل شد. کارشناسان متعددی می‌گویند که هارپ نمی‌توانست مسئول زلزله ترکیه یا هر جای دیگری باشد، زیرا چنین قابلیتی ندارد.»

هارپ نمی‌تواند باعث ایجاد زلزله شود

طبق بخش سؤالات متداول وب سایت هارپ، هارپ نمی‌تواند آب‌وهوا را کنترل یا در آن دستکاری ایجاد کند.

به گفته دیوید هایسل، استاد مهندسی توماس آر بریگز در دانشگاه کرنل، هارپ یک فرستنده رادیویی است بزرگتر از سایر فرستنده‌های رادیویی و از نظر تئوری، امکان ایجاد زلزله توسط هارپ وجود ندارد.

دیوید مالاسپینا، دانشمند محقق در آزمایشگاه فیزیک جوی و فضایی (LASP) در دانشگاه کلرادو بولدر می‌گوید: «امواج رادیویی هارپ شبیه به یک ایستگاه رادیویی قوی AM هستند و هیچ مکانیسم شناخته شده‌ای وجود ندارد که پخش رادیویی AM می‌تواند باعث زلزله شود.»

به گفته وی این نوع امواج رادیویی کمتر از 1 سانتی متر به داخل زمین نفوذ می‌کنند، در حالی که زمین لرزه‌ها بسیار عمیق‌تر هستند. به عنوان نمونه زلزله ترکیه، حدود 17 کیلومتر پایین‌تر از سطح زمین شکل گرفته است.

توشی نیشیمورا، دانشیار پژوهشی مهندسی برق و کامپیوتر در دانشگاه بوستون می‌گوید: «امواج رادیویی مصنوعی در واقع می‌توانند جو فوقانی را به صورت محلی مختل کنند که با اختلال ناشی از خورشید قابل مقایسه است. وی افزود که از هیچ شواهد علمی مبنی بر اینکه امواج مصنوعی می‌توانند اختلالات بسیار قوی‌تری ایجاد کنند و بر شرایط لرزه‌ای محلی تأثیر بگذارند، آگاه نیست.»

نیشیمورا در ادامه گفت: «علاوه بر این، در حال حاضر هیچ فناوری برای پرتاب امواج رادیویی از زمین و برخورد دقیق به یک شهر وجود ندارد. به نظر نمی‌رسد که امواج رادیویی بتوانند بر شرایط لرزه‌ای دور تأثیر بگذارند.»

رعدوبرق در طول زلزله شایع است

هایسل، استاد دانشگاه همچنین به بررسی تاثیر زلزله بر رویدادهای جوی پرداخته است و می‌گوید: «هارپ نمی‌تواند صاعقه ایجاد کند؛ برخلاف ادعای ویدیوهای به اشتراک‌گذاشته شده در اینترنت که می‌گویند صاعقه‌ها در زلزله‌ها عادی نیستند.»

جیمسینا سیمپسون، استاد مهندسی برق و کامپیوتر در دانشگاه یوتا می‌گوید: با این حال، پدیده‌ای که به عنوان نورهای زلزله شناخته می‌شود، در واقع بسیار رایج است، اگرچه من از ارتباط صاعقه‌ها به عملیات هارپ اطلاعی ندارم.

نیشیمورا به عنوان سومین کارشناس، نظری مشابه دارد: «چراغ‌های زلزله به‌دلیل جرقه‌هایی در خطوط برق یا شبکه‌های برق ایجاد می‌شوند که در اثر زلزله مختل شدند و این احتمالاً همان فیلمی است که آنلاین پخش شده است.»

نیشیمورا گفت که ممکن است در ویدئوی به اشتراک گذاشته شده در فضای مجازی اصلاً صاعقه‌ای وجود نداشته باشد: «چراغ‌ها با قطع برق خاموش شدند که نشان می‌دهد چراغ‌ها به خطوط فشار قوی و خرابی شبکه برق مرتبط هستند. این ویدئو نشان می‌دهد که در آن شب هوا ابری بوده است. نور از فضا نمی‌آید، بلکه از زمین سرچشمه می‌گیرد و توسط ابرها منعکس می‌شود. نورها همچنین شامل رعد و برق نمی‌شوند، و نشان می‌دهد که آنها صاعقه نیستند.