نگاهی به سیر تکاملی تاکسی در ایران

الهام میرمحمدی: تا پیش از سال 1324 تعدادی از اتومبیل‌های شخصی به عنوان کرایه در خیابان‌های تهران مسافر جابجا می‌کردند، اما درشکه‌ها نیز همچنان جایگاه خود را حفظ کرده بودند. در سال 1325 شرکتی به نام تاکسی ب.ب با 10 دستگاه اتومبیل فیات شروع به کار کرد و مسافران را در تهران به مقصد می‌رساند. این تاکسی‌ها همانند آژانس‌های امروزی فقط مسافران را به صورت تک‌‌سرنشین یا خانوادگی جابجا می‌کردند. از آنجا که این تاکسی‌ها مورد استقبال مردم قرار گرفتند، پس از چند ماه شرکت تعداد خودروهای خود را به 50 دستگاه رساند.

به گزارش تجارت‌نیوز ، در همین سال‎ها بود که عده دیگری از مردم به فکر ایجاد شرکت‌های خصوصی تاکسیرانی افتادند. اشرف‌الملوک، ملقب به فخرالدوله، نهمین دختر مظفرالدین شاه قاجار بنیانگذار سیستم تاکسی‌رانی در ایران است. وی با بهره‌گیری از ارثیه پدری و مدیریت خود، به یکی از ثروتمندترین زنان ایران تبدیل شد و اولین کسی بود که در ایران به فکر ترویج فرهنگ استفاده از تاکسی افتاد. اولین تاکسی در ایران در سال 1326 توسط او وارد تهران قدیم شد.

وی با خرید 100 دستگاه تاکسی و سپردن آنها به 100 شوفر به تاسیس سازمانی مستقل به نام تاکسیرانی تهران روی آورد.

انواع خودروهای تاکسی در آن دوران بسیار متنوع بود. از سال 1347 به بعد، کم‌کم تمامی اتومبیل‌ها به یک مدل خاص یعنی پیکان تبدیل شدند. بعدها در دهه 70، این خودروها به رنو 21 و سپس هیوندا تبدیل و امروز نیز سمند و پراید جایگزین آنها شده‌اند.

در آن زمان انواع خودروها با گرفتن مجوز از شهرداری می‌توانستند تبدیل به تاکسی شوند. خودروهایی نظیر فیات، مسکویچ، فورد، واکسال، آستین، شورلت، اپل، بنز و غیره که همگی با رنگ کردن گلگیرهای جلو و عقب به رنگ سفید به عنوان تاکسی مشغول به کار می‌شدند. تمامی این رانندگان به هنگام رانندگی با خودروهای خود می‌بایست کت و شلوار می‌پوشیدند و آرمی فلزی به صورت مدال را که تصویری از خودرو روی آن بود بر روی یقه خود نصب می‌کردند.

تاکسیرانی در ایران دورانی پرمشقت و غیرمتمرکز را پشت سر گذاشت و در نهایت در خرداد ماه سال 1359 لایحه قانونی برای تمرکز امور مربوط به تاکسیرانی شهر تهران زیر نظر شهرداری به تصویب شورای انقلاب جمهوی اسلامی ایران رسید.

پس از آن تمامی امور مربوط به تاکسیرانی از جمله صدور پروانه کار، پیشنهاد نرخ سالانه، نظارت بر اجرای کرایه‌های مصوب، رسیدگی به امور رانندگان و غیره به سازمان مدیریت و نظارت بر تاکسیرانی شهر تهران واگذار شد.

بررسی اپلیکیشن‌های تاکسی‌یاب در ایران

با افزایش محبوبیت تاکسی‌های اینترنتی در جهان نظیر اوبر، بسیاری از شرکت‌های دیگر مدل کسب‌وکار آن را تکرار کرده و این روند به اوبری‌سازی مشهور شد.

اسنپ نخستین پلت‌فرم‌ تاکسی‌یاب در تهران است که در ابتدای کار خود با برند تاکسی‌یاب آغاز به کار کرد. اما پس از مدتی به دلیل ایجاد مشکلاتی که در مسیر تاکسیرانی ایجاد شد، نام سرویس خود را به اسنپ تغییر داد. اسنپ فعالیت خود را از زمستان سال 1393 آغاز کرد و مالکیت این نرم‌افزار متعلق به گروه اینترنت ایران است.

اسنپ در حال حاضر در شهرهای تهران، کرج، اصفهان، شیراز و مشهد فعالیت می‌کند.

پس از آغاز به کار اسنپ، این شرکت مورد انتقاد صنف تاکسیرانی قرار گرفت و با اتهاماتی نظیر تاکسیرانی غیرقانونی و پایین آوردن قیمت و خدمات ناایمن مواجه شد.

مزایای استفاده از تاکسی‌های هوشمند:

• امکان دسترسی به اتومبیل در هر زمان و مکان
• قیمت‌های پایین‌تر از آژانس و جابجایی مقرون‌به‌صرفه
• دیگر نیازی به پرداخت نقدی نیست
• دقیقا می‌دانید که خودرو چه زمانی به شما می‌رسد و می‌توانید زمان رسیدن خود به مقصد را تخمین بزنید
• کیفیت سفر نسبت به تاکسی‌های معمولی بالاتر است
• شما با یک شرکت طرف هستید و نه یک راننده، بنابراین می‌توانید توقع بیشتری داشته باشید
• عموما رانندگان خوش‌برخوردترند

از دیگر مزایای این اپلیکیشن‌های تاکسی‌یاب می‌توان به امتیازدهی که از سوی راننده و مسافر پس از پایان سفر انجام می‌شود، اشاره کرد. این شیوه امتیازدهی منجر به ایجاد سیستم نظارتی هوشمند می‌شود. از یک‌سو میانگین امتیاز کاربر به راننده تاثیر مستقیمی در افزایش تعداد سفر او دارد. رانندگانی که امتیازی بین 4 تا 5 می‌گیرند در اولویت سرویس‌دهی قرار می‌گیرند.

از سوی دیگر راننده نیز با انتخاب گزینه‌های بله و خیر، رضایت خود از یک مسافر را نشان می‌دهد.

امکان به اشتراک‌گذاری سفر و مشخصات راننده از دیگر مزایای استفاده از این اپلیکیشن‌ها است. دوستان یا خانواده کاربر می‌توانند مشخصات راننده، خودرو، مبدا، مقصد و مسیر را به صورت آنلاین دنبال کنند.

دو سال پس از تاسیس اسنپ، در تیرماه 1395 شرکت دیگری به نام تپسی فعالیت خود را آغاز کرد.

تاسیس و فعالیت چشمگیر این دو شرکت، رانندگان آژانس و تاکسی را دچار احساس عدم امنیت شغلی کرد. شاید مهم‌ترین دلیل آن ناآشنایی و عدم تمایل رانندگان به تکنولوژی و موبایل‌های هوشمند باشد. سازمان تاکسیرانی بارها با زیر سوال بردن امنیت این خدمات، فعالیت این دو شرکت را غیرقانونی و بدون مجوز خواند.

شاید ترس از تغییر، نداشتن اعتماد، عدم آگاهی کافی و یا هر چیز دیگری هست موجب شد روش‌های سریع و مدرن که شاید می‌بایست زودتر از اینها به ذهن خود تاکسیرانی می‌رسید جای خود را به روش‌های کهنه، قدیمی و کند بدهد.

اما محبوبیت این سیستم‌های آنلاین از سوی مخاطبان موجب شد انتقادهای تاکسیرانی نتواند مانع فعالیت آنها شود. چرا که در این سیستم راننده پورسانت کمتری پرداخت می‌کند و همچنین این امکان را دارد که مسیر بازگشت خود را با مسافری دیگر طی کند. کرایه ارزان‌ برای کاربران هم استقبال از این سیستم‌ها را افزایش داد.

از سوی دیگر رانندگان آژانس از آنجا که مسافری برای مسیر بازگشت ندارند، به این سیستم‌ها پیوستند تا مسیر بازگشت خود را بدون مسافر طی نکنند. علاوه بر آن کمیسیون پایین‌تری هم از آنها کسر می‌شود.

اگرچه ممکن است آژانس‌ها هم مشتریان ثابت و قدیمی خودشان را داشته باشند، اما این عوامل موجب شد شرکت تاکسیرانی خود به فکر راه‌اندازی سیستمی به نام کارپینو بیفتد. کمی بعد اپلیکیشن دیگری به نام آژانسی ارائه خدمات آنلاین مسافربری را آغاز کرد و ممکن است در آینده تعداد این استارت‌آپ‌ها بیشتر هم شود و با ایجاد خدمات خاص و منحصربه‌فرد به رقابت با یکدیگر بپردازند.

به گفته سازمان تاکسیرانی در حال حاضر آنچه کارپینو را نسبت به دیگر شرکت‌ها متمایز کرده این است که تمامی خودروها دارای معاینه فنی و پروانه رسمی سازمان تاکسیرانی هستند. رانندگان باید دارای تاییدیه پزشکی و روانشناسی باشند. همچنین تمامی سرنشینان خودرو دارای بیمه هستند و از هم مهم‌تر ورود راحت به محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد قیمت‌های این محدوده را نسبت به رقبا ارزان‌تر می‌کند.

به طور کلی باید اذعان کرد که چنین طرح‌هایی، سبب رضایتمندی مشتری و راننده شده است و برای هر دو معامله‌ای برد-برد محسوب می‌شود. از یک سو مسافر هزینه کمتری پرداخت می‌کند و خودروی بهتری نصیبش می‌شود و بر روی سفر خود کنترل دارد و در صورت عدم رضایت، از طریق واحدهای پشتیبانی می‌تواند پیگیر موارد باشد.

از سوی دیگر رانندگان نیز مسیرهای دلخواه خود را انتخاب می‌کنند و می‌توانند به عنوان شغل دوم، ساعت‌های خالی خود را با استفاده از این سیستم‌ها به کسب درآمد بپردازند. همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، پرداخت پورسانت کمتر هم از دیگر مزایای این روش است.

اما این طرح معایبی هم دارد که از جمله آنها می‌توان به وابستگی زیاد به اینترنت و نیاز به استفاده از گوشی‌های هوشمند اشاره کرد که البته برای بسیاری از افراد چندان ساده نیست. نداشتن تسلط کافی رانندگان به این اپلیکیشن‌ها و استفاده از نقشه‌های آنلاین برای پیدا کردن مبدا و مقصد از دیگر معایب این طرح است. همچنین منحصر شدن آن به تهران و چند شهر بزرگ موجب شده که بسیاری از مردم ایران همچنان از این طرح ارزشمند بی‌بهره باشند.