بررسی جایگزین‌های موثر یارانه نقدی در گفتگوی تجارت‌نیوز با کارشناس اقتصادی:
به جای پرداخت پول، سازمان بیمه بیکاری ایجاد کنید!
دولت، کمیتهامداد و سایر نهادهای حمایتی، می‌توانند در زمینه هدفمندی یارانه‌ها همکاری کنند. اما باید این پارادایم ذهنی را بپذیرند که به جای دادن پول نقد، به فکر توسعه کیفی اقشار نیازمند باشند.
میلاد مرادی: با روی کار آمدن دولت یازدهم، بحث بر سر حذف یارانه‌های نقدی در قالب قانون هدفمندی یارانه‌ها آغاز شد. در ابتدا برخی زمزمه‌ها مبنی بر حذف یارانه تعداد زیادی از خانوارها شکل گرفت. در ادامه، دولت از مردم خواست تا به صورت داوطلبانه انصراف دهند.
به گزارش تجارت‌نیوز ، چند سال بعد از درخواست دولت برای انصراف از یارانه‌ها، تعداد کمی از خانوارها از این پیشنهاد استقبال کرده‌اند. هر‌از‌گاهی که زمزمه حذف یارانه‌ها به گوش می‌رسد، نگرانی مردم بیشتر می شود. بر این مبنا انواع شایعات شکل می‌گیرد.
جنگ مصلحت و منفعت در قطع یارانه‌ها
اخیرا پرویز فتاح رئیس کمیتهامداد، در اظهاراتی از دولت درخواست کرد تا یارانه همه افراد یا بخشی از آنها را حذف کند. وی پیشنهاد داد در این راستا کمیتهامداد نیز به دولت کمک خواهد کرد.
فتاح، در بخشی از سخنان خود به رئیس‌جمهور، گفته بود: «شما (رئیس جمهور) بگویید که هر کسی نیازمند است به کمیتهامداد مراجعه کند. مردم ما فهیم و بزرگ هستند و مسائل را درک می‌کنند. چرا ۲۰ هزار میلیارد تومان یارانه می‌دهید. در حالی که می‌شد این هزینه را که نیمی از مبلغ یارانه‌ها است، حذف کرد»
اما سوال اساسی اینجاست که با توجه به وضعیت حال حاضر و حاکم بودن شرایط رکود و بیکاری بر کشور، دست دولت برای حذف یارانه‌ها چقدر باز است؟
میثم هاشمخانی، اقتصاددان در گفتگو با تجارت‌نیوز ، در پاسخ به این سوال، می‌گوید: «قطع یارانه نقدی باعث نارضایتی وسیع اقتصادی و اجتماعی خواهد شد. چرا که اکثریت شهروندان در ایران بر روی یارانه نقدی به عنوان بخشی از درآمدشان حساب باز کرده‌اند. بنابراین این کار با اعتراض مردم روبرو می‌شود و منطقی نیست.»
کمیتهامداد 148 هزار تومان به مددجویان خود ماهانه مستمری پرداخت می‌کند. این مبلغ چیزی بیش از سه برابر مبلغ 45 هزار تومان است.
جای تعجب است که چرا مردم تا این اندازه نسبت به حذف یارانه‌ها حساس هستند. چرا که در خلال این سال‌ها مبلغ یارانه‌ها افزایش پیدا نکرده است. مبلغ 45 هزار تومان در ماه، با توجه به گذشت چند سال و افزایش تورم، ارزش خود را نسبت به سال 89 از دست داده است.
در حال حاضر کمیتهامداد 148 هزار تومان به مددجویان خود ماهانه مستمری پرداخت می‌کند. این مبلغ چیزی بیش از سه برابر مبلغ 45 هزار تومان است.
تیری که به هدف نخورد
شهروندی به نام احمد فلاحی که در یکی از روستاهای استان کرمانشاه زندگی می‌کند در گفتگو با تجارت‌نیوز، می‌گوید: «در حال حاضر مردم روستای ما وابستگی زیادی به یارانه دارند. مردم روستا می‌گویند اگر یارانه‌ها قطع شود، دیگر نمی‌توانند زندگی خود را اداره کنند.»
این شهروند در پاسخ به این سوال که قبل از طرح هدفمندی یارانه‌ها، این افراد چگونه زندگی کرده‌اند، می‌گوید: «یارانه‌ها به نوعی مردم را در روستاها تنبل کرده است. مخصوصا آنکه در اینجا هزینه‌های زندگی پایین است.»
وی می‌افزاید: «از طرفی چون تعداد جمعیت هر خانوار زیاد است در نتیجه مبلغ قابل توجهی یارانه دریافت می‌کنند. این مبلغ در امرار معاش آنها تاثیر زیادی دارد. البته چون مبلغ یارانه‌ها افزایشی نداشته، ارزش این مبلغ تا حدودی کم شده است. اما همچنان مردم وابسته هستند.»
شهروند دیگری در همان روستا در گفتگو با تجارت‌نیوز، می‌گوید: «من قبول دارم که 45 هزار تومان در حال حاضر نسبت به سال 89 مبلغ زیادی نیست. اما مردم به شدت به آن وابسته هستند.
وی می افزاید: «مردم روستای ما گندم کاشت می‌کنند. بسیاری از زمین‌ها دیم‌کشت است و مردم بعد از کاشت گندم در پاییز، عملا فعالیت چندانی تا زمان برداشت ندارند. سپس به صورت تضمینی پول خود را دریافت می‌کنند.
عملا پول گندم و پول یارانه‌ها نباشد، بسیاری از مردم قادر به ادامه زندگی نیستند. تقریبا در خلال این سال‌ها دیگر مردم فعالیت‌هایی مانند دامدارای یا قالیبافی ندارند.»
در لا‌به‌لای صحبت‌های این دو شهروند، می‌توان این نکته را دریافت که با اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، تنبلی اجتماعی و وابستگی به اهدای پول نقد از طرف دولت در بین اقشار نیازمند جامعه بیشتر شده است.
در ابتدا قرار بود که هدفمندی یارانه‌ها براساس خوشه‌بندی‌های صورت گرفته اجرا شود. اما با اعتراض شدید مردم این کار لغو شد. سپس تصمیم گرفته شد که به همه افراد جامعه یارانه تعلق بگیرد. این کار دو ایراد اساسی داشت.
اول آنکه با این کار بین افراد کمتر برخوردار با سایر افراد جامعه هیچ‌گونه تفاوتی وجود نداشت.
دولت باید فرایندی طراحی کند که به جای آنکه وابستگی اقشار نیازمند به دولت بیشتر شود، این افراد بیشتر به خود متکی باشند.
دوم اینکه معلوم نبود که یارانه نقدی اختصاص یافته به اقشار آسیب‌پذیر، چگونه هزینه خواهد شد. در میان اقشار آسیب‌پذیر بسیاری از افراد سرپرست خانوار، به مواد مخدر اعتیاد دارند. لذا امکان اینکه مبلغ یارانه‌ها صرف اموری مانند تغذیه و آموزش شده باشد، بسیار کم است.
اکنون بعد از اظهارات رئیس کمیته امداد مبنی بر حذف یارانه‌ها، برخی سوالات در ذهن شکل می‌گیرد. دولت باید فرایندی طراحی کند که به جای آنکه وابستگی اقشار نیازمند به دولت بیشتر شود، این افراد بیشتر به خود متکی باشند.
بعد از چند سال از اجرای طرح هدفمندی یارانه‌ها، نه تنها قیمت انرژی افزایش قابل توجه داشته است، بلکه عملا تغییری در کیفیت زندگی اقشار آسیب‌پذیر نیز به وجود نیامده است.
راهکارهایی برای کلاف سردرگم یارانه‌ها
میثم هاشمخانی، اقتصاددان در پاسخ به این سوال که دولت باید منابع حاصل از افزایش قیمت انرژی و یا انصراف از یارانه‌ها را چگونه هزینه کند، به تجارت‌نیوز می‌گوید: «در صورت افزایش قیمت انرژی و یا انصراف از یارانه‌ها، بهتر است یارانه‌های نقدی زیاد نشود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «دولت می‌تواند منابع مالی جدید را به سه صورت هزینه کند. در درجه اول باید تلاش شود تا همه کودکان و نوجوانان 5 تا 18 سال که از فقر آموزشی رنج می‌برند، بتوانند به آموزش‌و‌پرورش با کیفیت دسترسی داشته باشند. بنابراین بخشی از منابع مالی در این زمینه صرف شود.»
این اقتصاددان با ارائه پیشنهادی در مورد شکل‌گیری سازمان بیمه بیکاری، می‌گوید: همچنین بخشی از این منابع می‌تواند صرف اشتغال جوانان شود. دولت باید تمهیداتی فراهم کند تا مقرری بیکاری فراگیر برای همه ایرانیان بزرگسال فراهم شود. در این راستا یک سازمان بیمه بیکاری تشکیل شود.
وی می افزاید: «سپس تمام ایرانیان بالای 18 سال بیکار که خواهان اشتغال هستند، در این سازمان ثبت نام کنند و ماهانه رقم مشخصی به این افراد تعلق بگیرد. به این افراد از طرف سازمان بیکاری شغل پیشنهاد شود و در صورت نپذیرفتن شغل پیشنهادی از طرف فرد، مقرری بیکاری برای دو سال قطع شود.»
این اقتصاددان در پایان، می‌گوید: «بدین صورت برای بیکاران یک نوع انگیزه برای یافتن شغل ایجاد می‌شود. طراحی، راه‌اندازی و مدیریت سازمان بیمه بیکاری می‌تواند به کمیته امداد واگذار شود. در آخر می‌توان پرداخت حقوقی معادل حداقل حقوق قانون کار به همه سربازان در دوره خدمت سربازی تعلق گیرد.»
اما اکنون که کمیتهامداد بحث عدم پرداخت یارانه نقدی و همکاری این نهاد با دولت را مطرح کرده است، بهتر است چند نکته در نظر گرفته شود. در حال حاضر این نهاد مبلغی بیش از سه برابر یارانه‌ها مستمری پرداخت می‌کند.
به همین دلیل اگر بخواهیم به لحاظ پرداخت پول نقدی، دولت را نقد کنیم، این نقد به کمیتهامداد نیز وارد است. از طرف دیگر بسیاری از افرادی نیازمند که یارانه دریافت می‌کنند، اگر یارانه آنها قطع شود، به این نهاد مراجعه نمی‌کنند. چرا که حمایت این نهاد از افراد تا حدودی در بین جامعه بار منفی دارد.
به جای روش‌های سنتی مانند اعطای پول نقد، باید به فکر توسعه کیفی دهک‌های پایین جامعه در زمینه‌های مختلف بود.
بنابراین این حرف رئیس کمیتهامداد مبنی بر اینکه هر فردی که محتاج است به این نهاد مراجعه کند، ممکن است در عمل چندان اجرایی نشود.
دولت در کنار کمیتهامداد، بهزیستی و سایر نهادهای حمایتی می‌تواند برنامه‌ای جامع در مورد یارانه‌ها داشته باشند. اما باید این پارادایم ذهنی را بپذیرند که به جای روش‌های سنتی مانند اعطای پول نقد، باید به فکر توسعه کیفی دهک‌های پایین جامعه در زمینه‌های مختلف بود.
این امر می‌تواند از طریق توجه به مقوله‌های جدیدی مانند کارآفرینی اجتماعی، آموزش رایگان برای همه، توسعه مهارت های شغلی با همکاری نخبگان جامعه محقق شود.
نظرات