دلارزدایی از سیستم بانکی ایران و روسیه به کجا رسید؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، ابراهیم رئیسی، در ژانویه 2022 برای گفتگو در مورد مسائل پولی و بانکی بین ایران و روسیه وارد مسکو شد و دو طرف با رفع موانع تجاری موافقت کردند تا تجارت بین دو کشور تا 10 میلیارد دلار در سال افزایش یابد. رئیسی در طول مدت سفر خود به روسیه گفت که مسکو و تهران در مورد اقداماتی در مورد به چالش کشیدن سلطه دلار آمریکا و ادامه تجارت بین ایران و روسیه با ارزهای ملی خود گفتگو کردند.

یک ماه پس از این نشست، تحریم‌های گسترده غرب علیه مسکو در پاسخ به حمله نظامی روسیه به اوکراین در 24 فوریه اعمال شد. در حالی که ایران پیش از این یکی از تحریم‌شده‌ترین کشورهای جهان بود، حمله به اوکراین، روسیه را نیز به سمت این موقعیت سوق داد.

به نقل از موسسه جیمزتاون ، در همین حال، مذاکرات برای احیای برجام و بازگشت آمریکا به آن به نتیجه روشنی نرسید. در نتیجه، اکنون ایران و روسیه روابط نزدیکتری دارند و همکاری‌های دو کشور در بخش‌های مختلف از جمله پولی و بانکی وارد مرحله جدیدی شده است.

در همین راستا، علی صالح آبادی، رئیس کل سابق بانک مرکزی ایران، پس از مذاکرات مفصل با الکساندر نواک، رئیس کل بانک مرکزی روسیه، در تاریخ 9 ژوئیه در مسکو، موضوع استفاده از ارزهای ملی را یکی از موضوعات کلیدی دانست و گفت: «تمرکز اصلی مذاکره با مقامات ارشد اقتصادی روسیه است و به زودی شاهد اجرای توافقات به دست آمده خواهیم بود».

هنگامی که ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در ژوئیه 2022، از تهران بازدید کرد، رهبری ایران تاکید کردند: «دلار آمریکا باید به تدریج از تجارت جهانی خارج شود و این کار می‌تواند به تدریج انجام شود». در همان روز، در اقدامی نمادین، معاملاتی بین روبل روسیه و ریال ایران انجام شد.

تلاش روسیه برای یافتن شریک برای سیستم بانکی خود

در این زمان، حل مشکل بانکداری سوئیفت (جامعه جهانی ارتباطات مالی بین بانکی در سراسر جهان) برای ایران و روسیه حیاتی شد، زیرا دسترسی هر دو کشور به سیستم سوئیفت به شدت محدود شده بود. دسترسی ایران به سوئیفت پس از خروج یکجانبه دونالد ترامپ از برجام در ماه مه 2018 قطع شد. این تعلیق در دولت جو بایدن نیز ادامه یافت، زیرا دو کشور در احیای برجام ناموفق بودند. در همین حال، کرملین از زمان آغاز جنگ خود علیه اوکراین در وضعیت مشابهی قرار گرفته است.

در این شرایط، روسیه تصمیم به توسعه یک سیستم مبادلات بین بانکی ملی به نام سیستم پیام‌رسانی مالی بانک روسیه (SPFS) گرفت که برای اولین بار در سال 2014 برای جایگزینی سوئیفت پیاده‌سازی شده بود. در این مدت، مسکو تلاش کرد SPFS را به بریکس (گروهی از کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EEU)، سازمان همکاری شانگهای و دیگر شرکای مهم روسیه گسترش دهد.

در نتیجه این تلاش، مسکو شریکی مشتاق در ایران پیدا کرد و دو کشور همکاری با یکدیگر را برای توسعه یک سیستم پرداخت جایگزین برای سوئیفت آغاز کردند.

از آنجایی که یکی از پیش‌شرط‌های ایجاد سامانه سوئیفت‌مانند بین ایران و روسیه، توسعه سامانه‌های پیام‌رسان بین بانکی داخلی است، این موضوع در ماه‌های اخیر بخش مهمی از مذاکرات کارشناسی و فنی دو کشور بوده است. در همین راستا، مهدی صفری معاون دیپلماسی اقتصادی وزیر امور خارجه ایران اعلام کرد: «طبیعاً دو کشوری که می‌خواهند مبادلات خود را دلارزدایی کنند، باید سیستم ویژه‌ای مشابه سوئیفت داشته باشند».

ادغام سیستم مالی ایران و روسیه

یکی دیگر از گام‌های مهم ایران و روسیه در توسعه همکاری‌های مالی و بانکی خود، توافق برای ادغام سیستم پرداخت میر (Mir) روسیه و سیستم بانکی شتاب ایران است. روسیه در سال 2014 علاوه بر ایجاد یک سیستم مالی مستقل از سوئیفت، سیستم «میر» را به عنوان راهی برای غلبه بر هرگونه مسدود شدن احتمالی پرداخت‌های الکترونیکی از سیستم‌های طراحی شده توسط کشورهای غربی، مانند ویزا یا مسترکارت، طراحی و ایجاد کرد.

علاوه بر توسعه و تسهیل مبادلات بانکی و مالی دوجانبه بین ایران و روسیه، تهران می‌تواند به سایر کشورهای عضو اتحادیه اروپا پول انتقال دهد، زیرا توافقنامه تجارت ترجیحی که تهران با این اتحادیه در سال 2019 امضا کرد قرار است به یک توافق تجارت آزاد ارتقا یابد. این توافق به ایران اجازه می‌دهد تا علاوه بر روسیه، با ارمنستان، بلاروس، قزاقستان و قرقیزستان نیز مبادلات تجاری داشته باشد، زیرا همه آنها به میر متصل هستند.

برای این پروژه، بانک «میر بیزنس» نقش محوری در تسهیل مبادلات بین ایران و روسیه دارد. این بانک یک نهاد روسی با مشارکت 100 درصدی سرمایه خارجی است. موسس و تنها سهامدار آن، بانک ملی ایران است. بانک میر بیزینس دارای سه شعبه در مسکو، کازان و آستاراخان است. اگرچه این بانک در نوامبر 2018 در فهرست تحریم‌های وزارت خزانه‌داری آمریکا قرار داشت، اما به عنوان شعبه بانک ملی ایران، در حال حاضر خارج از سیستم سوئیفت فعالیت می‌کند.

علاوه بر این، پس از تحریم‌ها علیه سیستم بانکی روسیه، بخش بانکی مسکو آزادانه‌تر با بانک میر بیزینس همکاری کرد. در مجموع به نظر می‌رسد تصمیم تهران و مسکو برای حذف تدریجی دلار آمریکا از مبادلات بانکی و تجاری و جایگزینی روبل و ریال، نشانه دیگری از افزایش دوستی دو کشور در بحبوحه جنگ اوکراین باشد. با این وجود، اگرچه این همکاری روابط تهران و مسکو را در سطح دوجانبه یا در چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا تقویت می‌کند، اما نمی‌تواند به همه چالش‌های مالی، بانکی و تجاری ناشی از تحریم‌های جامع غرب علیه هر دو کشور پاسخ دهد.

اکنون دو کشور اعلام کرده‌اند که از یک سیستم مالی مشترک برای مراودات مالی خود استفاده خواهند کرد. سیستمی که نیازمند یک واحد ارزی مشترک بین ایران و روسیه است.

روز گذشته در ساختمان شیشه‌ای میرداماد، قرارداد پولی بانکی بین ایران و روسیه امضا شد.با امضای این قرارداد، ۵۲ بانک ایرانی و ۴ بانک خارجی در بستر سپام از سمت ایران و ۱۰۶ بانک نیز از طریق SPFS از سمت روسیه متصل شدند. این اقدام می‌تواند مقدمه‌ای باشد بر اجرای دیگر توافقاتی که بین این دو کشور صورت گرفته است؛ توافقاتی که هنوز علنی نشده‌اند و هیچ جزئیاتی درخصوص چیستی و چگونگی آنها اعلام نشده است.