حجم اقتصاد سایه چقدر است؟/ دلایل گسترش بخش غیررسمی از دهه ۵۰ تا ۹۰

به گزارش تجارت‌نیوز ، بر اساس اطلاعاتی که توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی منتشر شده، در سال 1400 میزان فعالیت‌های غیررسمی یا اقتصاد سایه با افزایش قابل ملاحظه‌ای از 40 درصد به 60 درصد رسیده است.

کارشناسان می‌گویند اقتصاد غیررسمی و فساد دو روی یک سکه هستند که پیامدهای منفی برای کشور به دنبال داشته‌اند. کولبری، شوتی و زباله‌گردی را می‌توان از جمله فعالیت‌های انسان‌ستیزی دانست که در بخش غیررسمی قرار می‌گیرند. اما چرا حجم بخش غیررسمی در اقتصاد ایران بزرگتر شده است؟ اهل فن، ناامنی‌های شغلی، تورم‌های بالا و کاهش سرمایه‌گذاری در پی آن، مالیات‌ستانی گسترده، فقدان حمایت‌های دولتی به‌ویژه از بخش خصوصی را از جمله دلایلی می‌دانند که به این معضل دامن زده است.

روند زمانی اقتصاد غیررسمی در ایران

بر اساس مطالعاتی که در موسسه عالی آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی انجام گرفته، در دوران جنگ به دلیل رشد پایین اقتصاد رسمی، بخش غیررسمی همان بخش غیرثبتی و اقتصاد سایه در تولید رشد زیادی داشت و به‌نوعی جایگزین فعالیت‌های رسمی شد. جلوتر که برویم، اقتصاد غیررسمی (قاچاق و اقتصاد سایه در بازار پول) در دهه 70 به دنبال تحولات ارزی و اتفاقاتی که در بازار سرمایه رخ داد، با نوسانات زیادی همراه شد اما می‌توان گفت روند کلی ثابت بود.

در دهه 80 هم اقتصاد غیررسمی با روند نزولی آرام همراه شد؛ علت را هم می‌توان به کنترل تورم، رشد با دوام تولید و شناور سازی نرخ ارز نسبت داد. در پایان این دهه و اوایل دهه 90 هم اقتصاد غیررسمی (تقریبا تمام طبقات مختلف از فعالیت‌های پنهان) به خاطر وجود دلایلی از جمله رشد منفی اقتصاد، تورم بالا، نوسانات و جهش ارز، اتفاقات بازار سرمایه و از همه اینها مهم‌تر به دلیل اعمال تحریم‌ها با یک جهش بزرگ مواجه می‌شود.

پیامد گسترش اقتصاد سایه و چالش سیاستمداران

بررسی‌ها نشان می‌دهد که گسترش بخش غیررسمی یا رشد اقتصاد سایه موجب بروز بحران‌های مختلف اجتماعی از جرایم سبک تا بزرگتر می‌شود. بنابراین اگر با این پدیده مبارزه شود، قطعا از مشکلات اجتماعی و اخلاقی کاسته می‌شود.

البته آنگونه که گفته می‌شود با ظاهر شدن اثرات و پیامدهای نامطلوب اقتصاد سایه، ضرورت برخورد با این پدیده بیشتر از قبل احساس می‌شود و جدی‌تر شده است. اما به دلیل شرایطی که در اقتصاد ایران حاکم است، برخورد و مقابله با اقتصاد سایه به‌ویژه در دوره پساتحریم به یک مساله حل‌نشده و به یک چالش بزرگ برای سیاستمداران تبدیل شده است.