فریبا تاجدینی 
گزارش ویژه تجارت‌نیوز
رد پای اموات در بورس ؛ روایت سوءاستفاده‌های کلان در بازار سهام
«ممکن است فردی ۱۰ کد بورسی در اختیار داشته باشد و حتی ممکن است از کد بورسی فردی که فوت شده هم استفاده شود.» این جمله تنها بخشی از روایت سوءاستفاده‌هایی است که امکان دارد در بازار سهام رخ داده باشد.
پاییز سال ۱۳۹۱، دانشجویان ترم چهارم رشته اقتصاد دانشگاهی در یکی از استان‌های غرب کشور، دانشجویان بعد از کلاس اقتصادسنجی با شوق فراوان منتظر گروهی بودند که از طرف یکی از کارگزاری‌های بازار سهام برای آموزش بورس مقدماتی می‌آمدند.
کلاس شروع شد و توضیحات کوتاه و کلی در مورد بازار سهام داده شد. وقت کم بود و مجال یادگیری بیشتر مهیا نبود. با همان اطلاعات دست و پا شکسته‌ای که داده شد دانشجویان دریافتند که به جز بازار طلا، دلار و سکه، بازار دیگری به نام بورس وجود دارد که می‌تواند گزینه‌ای برای سرمایه‌گذاری باشد.
در پایان کلاس فرم‌هایی داده و از افراد حاضر در کلاس خواسته شد برای دریافت کد بورسی و اولین حضور در بازار سهام، اطلاعات مورد نیاز در فرم‌ها پر شود. کدهای بورسی آن دانشجویان فعال شد اما خیلی از آنها دیگر هرگز نه سراغی از بورس گرفتند و نه به دنبال کد سهام خود رفتند؛ غافل از آنکه ممکن است روزی با این پدیده مواجه شوند که با همین کدهای بورسی آنها معاملاتی در بازار سرمایه انجام شده است.
آخرین آمار از کدهای بورسی
برای خرید و فروش سهام در بورس به‌صورت آنلاین یا روش‌های دیگر، هر فرد باید یک کد بورسی یا کد سهامداری داشته باشد.
سامانه معاملات برخط (آنلاین) در دی ماه سال ۱۳۸۹ آغاز به کار کرد و همین موضوع موجب نفوذ بازار سرمایه در جامعه و افزایش صدور کدهای بورسی شد.
تعداد کدهای فعال حاضر در بورس کمتر از دو میلیون نفر بوده و نشان می‌دهد تعداد سهامداران واقعی بازار سهام کمتر از میزان کدهای بورسی صادر شده است.
طبق آخرین آماری که شرکت سپرده‌گذاری مرکزی در اختیار تجارت‌نیوز قرار داده، تا ۲۶ تیر ماه سال ۱۳۹۸، تعداد ۱۱ میلیون و ۲۳ هزار و ۹۷۳ کد معاملاتی در بورس اوراق بهادار صادر شده که از این میزان ۱۰ میلیون و ۹۴۷ هزار و ۳۸ کد متعلق به افراد حقیقی و ۷۶ هزار و ۹۳۵ کد متعلق به اشخاص حقوقی است.
بر اساس اطلاعات این نهاد، تعداد کدهای فعال حاضر در بورس کمتر از دو میلیون نفر بوده و نشان می‌دهد تعداد سهامداران واقعی بازار سهام کمتر از میزان کدهای بورسی صادر شده است.
هجوم به کارگزاری‌ها برای دریافت کد بورسی قبل از عرضه‌اولیه
+ سلام احمد چقدر عوض شدی، چندساله ندیدمت!
- سلام، تو هم عوض شدی پسر، کجا میری هم‌مسیر شیم؟
+ من مسیرم فرق می‌کنه، دارم میرم کارگزاری کد بورسی بگیرم، یه عرضه اولیه گرون قیمت و پرسود داره میاد می‌خوام بگیرم. الان کارگزاری‌ها غلغله می‌شه، مردم با کل فامیل میان که کد بورسی بگیرن. کاش منم همون سال که از کارگزاری اومده بودن دانشگاه مثل تو کد بورسی می‌گرفتم و زودتر وارد بازار سهام می‌شدم.
- کد بورسی؟ من؟ اصلا یادم نمیاد!؟
+ آره شما کارگاه بورس رو رفتین بعدشم کد بورسی گرفتین. دو روز دیگه عرضه اولیه‌س، اگه داداشی، خاله‌ای، عمویی کسی داری ببر کارگزاری براشون کد بگیر و به‌جای اونا سهام بخر تا سودت چند برابر بشه. دوست من ۵۰ تا کد داره اینجوری خرج‌شو در میاره. توهم حتما این عرضه اولیه‌ای که میگم رو بخر یادت نره. خداخافظ
یک کارمند کارگزاری می‌گوید: در بسیاری از موارد، افراد از کارمندان کارگزاری درخواست کرده‌اند که در صورت عدم مشکل و اختلال در آینده نامشان برای دریافت کد بورسی ثبت شود زیرا کد بورسی را برای خود نمی‌خواهند و به درخواست یکی از اقوام آمده‌اند.
سودهای کلان تنها با یک امضا و اثر انگشت
پس از بحران اقتصادی که در تابستان سال ۱۳۹۷ به وجود آمد، همزمان با افزایش قیمت دلار، بازار سهام نیز با رشد شاخص، هر روز رکوردهای تازه‌ای را به ثبت می‌رساند.
در این زمان کارگزاری‌ها از حضور گسترده مردم برای دریافت کد بورسی برای خود و حتی بستگان، به ویژه در زمان‌های نزدیک به عرضههای اولیه خبر دادند.
کارمند یکی از کارگزاری‌های بورسی به خبرنگار تجارت‌نیوز می‌گوید: زمانی که خبر ورود یک عرضه‌اولیه به بورس داده می‌شود، می‌دانیم که روز سختی را در پیش داریم. بسیاری از افراد برای دریافت کد بورسی به کارگزاری می‌آیند و در این روز کارگزاری بسیار شلوغ می‌شود. برخی افراد خود کد بورسی دارند اما بستگان و دوستان خود را به کارگزاری می‌آورند و با پر کردن فرم این افراد و تنها یک امضا و اثر انگشت از آنها، کد بورسی آنها را برای خود استفاده می‌کنند. در بسیاری از موارد، این افراد از کارمندان کارگزاری درخواست کرده‌اند که در صورت عدم مشکل و اختلال در آینده نامشان برای دریافت کد بورسی ثبت شود زیرا کد بورسی را برای خود نمی‌خواهند و به درخواست یکی از اقوام آمده‌اند.
معامله‌گرانی که یک سبد کد بورسی دارند
- علی واسه عرضه‌اولیه چه قیمت و تعدادی باید بزنم؟
+ ببین احمد باید بالاترین قیمت رو بزنی و حجم حداکثری ۵۰۰ سهم. من با دوستم شریک شدم باید برای ۶۰ تا کد بورسی سفارش عرضه‌اولیه بزارم، سرم شلوغه نمیتونم بیشتر از این جواب بدم. همین کاری که گفتم رو انجام بده.
- علی من نمیتونم سفارش بزارم پیغام میده که قبلا این درخواست ثبت شده؟!
- علی دوباره می‌تونم سفارش بزارم؟
- علی؟ پیغام‌های من و اگه میبینی جواب بده من اولین بارمه چطور باید سفارش بزارم؟
+ احمد وقت دیگه تموم شده مگه سفارش نزاشتی؟
- از قبل ثبت شده بود من کاری نکردم.
+ امکان نداره، حتما داری اشتباه میکنی.
احمد: مسئول محترم چرا بدون اجازه از کد بورسی من تو این چند سال استفاده کردین؟
کارگزاری: آقای محترم اشتباه میکنین ما این کار رو نکردیم.
احمد: اطلاعات من فقط در اختیار شما بوده، ممکن نیست کسی این کار رو کرده باشه من ازتون شکایت می‌کنم.
تکرار فساد کارت‌های بازرگانی از نوع بورسی
از نظر فعالان بازار بورس اوراق بهادار، عرضه اولیه همیشه یک موقعیت جذاب و ارزشمند برای سرمایه‌گذاری اندک و کوتاه مدت به حساب می‌آید.
یکی از فسادها و رانت‌خواری‌ها در این زمینه از سوی کارگزاری‌ها و افراد دیگر و با چشم پوشی سازمان بورس انجام می‌گیرد که سبب نارضایتی برخی سهامداران شده است.
اتفاقی که در سال گذشته درباره صدور کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف نیز رخ داد و در چارچوب آن افرادی با انجام فعالیت‌های اقتصادی بدون آنکه پیشینه‌شان مشخص باشد به اقتصاد کشور ضربه زدند.
کدهای بورسی و دریافت سودهای کلان از این طریق نیز پدیده جدیدی بود که در اقتصاد کشور شکل گرفت و افراد سودجویی با به کارگیری کدهای بورسی بلااستفاده دیگران سودهای کلانی را به جیب زدند.
اموات هم در بورس معامله می‌کنند
حسین فهیمی، مدیر عامل شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) در گفتگو با تجارت‌نیوز با تایید موضوع استفاده از کدهای دیگران عنوان کرد: کدهای بورسی که مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند، کدهای معاملاتی هستند که در اختیار فرد دیگری قرار می‌گیرد؛ حال این فرد می‌تواند کارمند یک کارگزاری یا فرد دیگری باشد. این کد یا با رضایت یا بدون اطلاع شخص در دسترس این افراد قرار گرفته است.
وی افزود: استفاده از کد بورسی توسط افراد غیرمرتبط یا کارگزاری‌ها، بدون اطلاع شخص موردنظر موجب شده هر از چندگاهی در بخش تخلفات و رسیدگی به تخلفات سازمان بورس و دبیرخانه هیئت داوری پرونده‌هایی از این دست شکل بگیرد.
فهیمی ادامه داد: این موضوع دیگر امکان‌پذیر نیست و این اختیار از افراد سلب شده که از کد معاملاتی دیگران استفاده کنند. در حال حاضر صدور کد بورسی برای اشخاص صرفا از طریق سامانه سجام صورت می‌گیرد. افراد علاوه بر اینکه باید اطلاعات دقیق خود را اعلام کنند، این اطلاعات راستی‌آزمایی هم می‌شود و همچنین نیاز به احراز هویت فرد نیز است.
در همین رابطه روابط عمومی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) نیز با تایید موضوع سوءاستفاده از کدهای بورسی عنوان کرد: یکی از علت‌های مهم راه‌اندازی سامانه سجام، وجود تخلفات فراوان در استفاده از کدهای بورسی دیگران بود. ممکن است فردی ۱۰ کد بورسی در اختیار داشته باشد و حتی ممکن است از کد بورسی فردی که فوت شده هم استفاده شود. در حال حاضر حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر در سامانه سجام ثبت نام کرده‌اند.
سوءاستفاده از کد بورسی پیگیری قضایی دارد
خرید و فروش اوراق بهادار توسط کارگزار بدون اطلاع شخص، از طریق قانونی و حقوقی قابل پیگیری بوده و طبق قانون شامل خسارت و مجازات است.
بر اساس اظهارات یکی از کاربران کانال تلگرامی «عرضه اولیه»، ادعا شده بود که تعدادی از کارگزاری‌ها، در روز عرضه اولیه، با کدهای قدیمی و بلااستفاده، اقدام به خرید عرضه اولیه می‌کنند.
به دنبال این قضیه، مستنداتی نیز ارسال شد و حتی چند نفر اظهار کردند که قصد پیگیری قضایی دارند.
تصویر اظهارنامه یکی از این کاربران نشان می‌دهد که ادعا شده، یک کارگزاری با کد شخص بدون اجازه وی سهام خریداری کرده است.
فساد کدهای بورسی اجاره‌ای
نظارت بر عملکرد کارگزاری‌ها از وظایف مهم سازمان بورس بوده، وقتی فساد در تمام جریانات تولید نفوذ کرده و سودجویان و دلالان با بکارگیری شیوه‌های نادرست جان تولیدکننده را گرفته‌اند و این قشر ضعیف و متوسط جامعه هستند که هر روز با زیان مواجه می‌شوند، بازار سهام که با شعار شفافیت خود را به جامعه معرفی کرده وظیفه سنگینی بر دوش دارد و باید در کاهش تخلفات و کوتاه کردن دست سودجویان تلاشی بیش از پیش بر عملکرد خود حاکم کند.
از سوی دیگر شناسایی دقیق و احراز هویت مشتریان نیز از وظایف اصلی کارگزاران است.
بحث مربوط به استفاده از کدهای بورسی دیگران مربوط به امروز یا دیروز نیست، این مساله مهم از سال‌های گذشته در بورس تهران رواج داشته و تبدیل به یک عادت و فرهنگ غلط شده است.
استفاده از کد معاملاتی یا بورسی دیگران توسط کارگزاری‌ها یا اشخاص برای معامله سهام شرکت‌ها بخصوص عرضههای اولیه، قطعا در حوزه پولشویی قرار دارد.
طی سال‌های گذشته سازمان بورس بارها به کارگزاری‌ها اخطار داده که در صورت تکرار تخلف در استفاده از کد بورسی دیگران نام آنها را افشا خواهد کرد.
پس از ماجرای فساد کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف که با انتشار خبر واردات ٧٠٠ دستگاه پورشه با کارت بازرگانی یک پیرزن روستایی برملا شد، زنگ خطری برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران اقتصادی حاکم بر اقتصاد به صدا در آمد.
در ماجرای کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف، جدای از سودهای کلانی که این افراد به جیب زدند زیان بزرگی معادل ۱۲ هزار میلیارد تومان (به گفته سیدکامل تقوی‌نژاد رئیس سازمان امور مالیاتی کشور) از محل فرار مالیاتی به سازمان امور مالیاتی وارد شد.
اتفاق فساد کارت‌های بازرگانی یکبار مصرف که به کارت‌های بازرگانی اجاره‌ای لقب گرفت در بازار سهام نیز در حال رخ دادن بوده و در حال حاضر بازار سهام با پدیده کدهای بورسی اجاره‌ای روبرو است.
اینکه این اتفاق چه تبعاتی فراتر از کارت‌های بازرگانی می‌تواند داشته باشد موضوعی است که نگرانی‌هایی را در پی دارد و به نظر می‌رسد هرچه زودتر باید تمهیدات لازم در این خصوص اندیشیده شود.
نظرات