سدسازی‌های ترکیه برای منطقه نگران‌کننده است

یکی از بحث‌برانگیزترین حاشیه‌ها، اظهارنظر نمایندگان هئیت اعزامی ترکیه در مورد عدم تاثیر سدسازی‌های این کشور در طوفان‌های گرد وغبار منطقه بود که در این باره، رئیس ستاد ملی مقابله با گرد وغبار اظهار کرد: ضرر و زیانی که تاکنون از بابت بروز طوفان‌ها به ایران وارد شده مسلما بر اثر کم‌آبی حاکم بر عراق، رها شدن کشاورزی و کاهش منابع آب در این کشور بوده است اما به دلیل ناامنی در عراق و وجود عوامل مختلف در بروز گردوغبار تفکیک تاثیر سدسازی‌های ترکیه از سایرعوامل ساده نیست.

به گزارش تجارت‌نیوز، طی ماه‌های گذشته کارشناسان و فعالان محیط زیست کشور بارها در مورد اثرات منفی ناشی از سدسازی‌های ترکیه بر کشورهای همسایه به ویژه ایران ابراز نگرانی کرده‌اند. مجموع اظهار نظر مقامات، مدیران، کارشناسان و فعالان محیط زیست کشور باعث شد تا رئیس هیات اعزامی ترکیه به ایران در اجلاس بین‌المللی مقابله با گردوغبار موضع دولت خود در این باره را اعلام کند. فضلی چرمن که در دستگاه خارجه ترکیه نیز فعال است در حاشیه اجلاس وزرا در ۱۲ تیر ماه با حضور در جمع خبرنگاران، تاثیر سدهای ترکیه در وقوع طوفان‌های منطقه را به طور کامل رد کرد و ادعای کارشناسان ایرانی را در این باره بی‌پایه و اساس دانست.

ضیاءالدین شعاعی -رئیس ستاد ملی مقابله با پدیده گردوغبار- با اشاره به اظهارنظر رئیس‌جمهور کشورمان درباره تاثیرات منفی سدسازی‌های ترکیه بر وضعیت زیست‌محیطی کشورهای همسایه در سخنرانی خود در افتتاحیه کنفرانس بین‌المللی گردوغبار می‌گوید: در بیانات آقای رئیس‌جمهور خیلی به طور واضح و روشن مطرح شد که وقتی قرار است کشوری از منابع طبیعی حوزه‌ها استفاده کند فرآیند باید برد-برد و به نحوی باشد که هم کشور بهره‌بردار از اقدامات خود منفعت ببرد و هم کشورهای پایین‌دست متضرر نشوند. رئیس‌جمهور از جمله به کشور ترکیه اشاره کرد و گفتند که در بالادست اقدام به عملیات استحصال و نگهداری آب در قالب سدهای متعدد شده است بنابراین لازم است به مدیریت آب، حوضه‌ای نگاه کرد تا سهم پایین‌دست و محیط زیست رعایت شود.

وی می‌افزاید: اظهارات آقای رئیس‌جمهور و تاکید سازمان حفاظت محیط زیست بر این است که بحث حق‌آبه‌ها جدی گرفته شود چون ما تجربه جنگ عراق را داریم و دیدیم که وقتی مردم بر اثر ناامنی منطقه را ترک و اراضی کشاورزی را رها کردند، در کنار پدیده خشکسالی چه بحران عظیمی به صورت طوفان‌های گردوغبار منطقه را درگیر کرد.

ترکیه باید با کشورهای پایین‌دست وارد مذاکره شود

شعاعی تاکید می‌کند: نگران هستیم که وقتی توان استحصال آب در بالادست وجود دارد، در آینده ممکن اسا ترکیه آب را عادلانه توزیع نکند و یا بر اثر یک درگیری سیاسی آب را قطع کند و معضلی که امروز داریم در سال‌های بعد هم تکرار و تشدید شود. نگاه آقای رئیس‌جمهور این بود که گردوغبار مرز نمی‌شناسد و برای کنترل آن کشورها باید با یکدیگر تعامل داشته باشند و مدیریت آب با مشارکت همه ذینفعان و به اصطلاح با نگاه برد-برد باشد. در این صورت ترکیه مکلف است در مورد حق‌آبه و محیط زیست پایین‌دست با کشورهای همسایه وارد مذاکره شود و این مسائل را به طور جدی در نظر بگیرد.

سدسازی ترکیه با توجه به بحران‌های سیاسی منطقه ترکیه نگران‌کننده است

وی در پاسخ به پرسشی درباره میزان درستی ادعای ترکیه مبنی بر انجام ارزیابی زیست‌محیطی برای سدسازی‌های این کشور می‌گوید: در شرایط حاضر ترکیه توانی را در کنترل آب در بالادست فرات و دجله ایجاد کرده است که می‌تواند در شرایط وقوع بحران‌های سیاسی صددرصد آورد فرات و ۶۰ در صد آورد دجله را کنترل کند. این وضعیت با در نظر گرفتن بحران‌های سیاسی منطقه، موضوع نگران‌کننده‌ای است.

شعاعی تاکید می‌کند: اگر منشا و مصرف آب داخل مرز باشد نگرانی‌ها به این شکل نیست. کرخه و هورالعظیم یک نمونه واضح است چون در شرایطی که ما آب کافی در پشت سد کرخه داریم و تشخیص دهیم که رفع بخشی از بحران گردوغبار در جنوب خوزستان با استفاده از این آب قابل حل است می‌توان با انتقال آب کرخه به هورالعظیم، به‌خوبی بحران را کنترل کرد. برای همین هم از سال ۹۳ تاکنون ۴.۲ میلیاردمتر مکعب آب به سمت هورالعظیم رها شد و امروز مشکل طوفان گردوغبار از این منشا مرتفع شده است این درحالیست که در صورت استقرار منبع آب در خارج از مرزها مثل دریاچه هامون در شرق و بین‌النهرین در غرب،کنترل آب در اختیار کشورهای دیگر قرار می‌گیرد و این مسئله، نگران‌کننده می‌شود. بدیهی است باید در محاسبات حق‌آبه‌های پایین‌دست به مدیریت گردوغبار توجه شود و در رودهای هیرمند، دجله و فرات، رهاسازی آب کافی توسط کشور کنترل‌کننده آب به منظور مقابله با بحران‌های گردوغبار تضمین شود.

رئیس ستاد مقابله با گردوغبار می‌افزاید: درست است که امروز ترکیه می‌تواند ادعا کند خشکسالی، خشک کردن دو سوم هورالعظیم برای اکتشافات نفتی و احداث سدهای بسیار و آبگیری در دریاچه صدام (دریاچه مرکزی) توسط دولت عراق عامل بروز مشکلات بروز طوفان‌های گردوغبار با منشا کشورعراق است که اثبات یا نفی این ادعا کار آسانی نیست ولی مسلم است وقتی کنترل آب در دست کشور بالا دست است و قرارداد روشنی هم در نشان دادن میزان تعهد این کشور در رعایت حق‌آبه‌های پایین‌دست وجود ندارد، مسئله نگران‌کننده می‌شود.

وی می‌افزاید: اگر ترکیه در انجام تعهدات رهاسازی حق‌آبه‌ها کوتاهی کند ضرر آن نه تنها متوجه کشور عراق است بلکه کشور ایران را هم دچار مشکل جدی زیست محیطی و آلودگی ناشی از گردوغبار می‌کند بنابراین پیشنهاد آقای رئیس‌جمهور این بود که نگاه به موضوع برد-برد باشد نه به شکل بهره‌برداری و بدون توجه به محیط زیست که همین موضوع موجب عکس‌العمل در نمایندگان ترکیه در اجلاس گردوغبار شد.

شعاعی در ادامه در مورد ضرورت روشن شدن سهم سدسازی‌های ترکیه در بروز گردوغبار در ایران می‌گوید: نمی‌توان به طور مشخص بیان کرد که چه میزان پروژه «گاپ» در افزایش تعداد روزهای گردوغبار در استان‌های غربی از ۳۲ روز به ۱۳۲ روز در سال تاثیر داشته است ولی به طور مسلم افزایش تعداد طوفان‌های گردوغبار ناشی از کم‌آبی است و چون پروژه «گاپ» در صورت بی‌توجهی به حقوق پایین‌دست می‌تواند عامل کم‌آبی شدید در منطقه شود پس نگرانی دولت ایران منطقی است البته تاثیر این پروژه‌ها قابل ارزیابی است اما هنوز کار تحقیقاتی مدونی در این زمینه انجام نشده است.

رئیس ستاد ملی مقابله گردوغبار با اشاره به نقش سدسازی‌های عراق روز دجله و فرات می‌گوید: طرح‌های استحصال آب در عراق نیز در بر هم زدن روند طبیعی منطقه و تشدید طوفان‌های گردوغبار موثر بوده است که با تفاهم انجام شده با کشورعراق امیدواریم در این زمینه همکاری‌های متقابل به منظور هماهنگی در نظام‌های مدیریتی آب و زمین با عراقی‌ها داشته باشیم.

شعاعی درباره پیگیری تاثیرسدسازی‌های ترکیه بر وضعیت زیست‌محیطی منطقه توسط سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه این سازمان به تنهایی مسوول پیگیری چنین موضوعی نیست و فعالیت همه دستگاه‌ها از جمله دستگاه دیپلماسی کشور را طلب می‌کند، می‌گوید: پیگیری این موضوع در دستور کار کمیسیون‌های مجلس شورای اسلامی، وزارت امور خارجه، وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد که به صورت همکاری مشترک و کارگروه‌های مشخص، موضوع را پیگیری می‌کنند.

رئیس ستاد مقابله با گردوغبار معتقد است پیگیری این موضوع نیاز به درایت دارد. وی تاکید می‌کند: باید اهداف پروژه گاپ مرور، نگاه دولت ترکیه به پروژه بررسی و هشدارهای لازم در این زمینه داده شود همچنین کشورهای ذینفع باید بتوانند با ترکیه تعامل داشته باشند تا پروژه‌های انجام شده حداقل اثرات زیست محیطی را در منطقه داشته باشد و دولت ایران نیز در تمام دستگاه‌ها این موضوع را به عنوان یک دغدغه جدی پیگیری می‌کند.

ضرورت دید علمی و منطقی در مطالبات مدنی

شعاعی در پایان در مورد فعالیت‌های مدنی شکل گرفته در ایران به منظور مقابله با سدسازی‌های ترکیه تاکید می‌کند: همه نهادها از جمله سازمان‌های مردم‌نهاد که در بیان مطالب و ایراد اتهام به خصوص در پویش‌هایی که در فضای مجازی ایجاد می‌کنند به مسائل با دید علمی و منطقی و به دور ازهر گونه برخوردهای احساسی توجه کنند چون طرح نادرست مطالب می‌تواند نتایج منفی به بارآورد. این کار باید از فضاهای غیر تخصصی و جنجالی خارج شود و در فضای منطق و خرد علمی مورد موشکافی و بررسی قرار گیرد البته دستگاه‌های دولتی موظف هم باید با دقت مسائل را پایش کنند و مورد تجزیه و تحلیل قرار دهند چون هرگونه غفلت می‌تواند ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیری را برای کشور داشته باشد.

حسن روحانی -رئیس‌جمهور کشورمان- در آغاز برگزاری اجلاس گردوغبار -که با همکاری سازمان ملل و دولت جمهوری اسلامی ایران برپا شد- ضمن اشاره به سهم ۸۰ درصدی منشاهای گردوغبار ایران از خارج از مرزها اظهار کرد: «معضل گردوغبار از مسئله ملی فراتر رفته است. امروز غرب و شرق آسیا و دیگر نقاط جهان از معضل گردوغبار در رنج هستند. احداث سدها و آب‌بندها بدون مطالعه، محیط زیست را دچار مشکل می‌کند و برای منطقه بحران‌زا خواهد بود. اینکه همسایه ما طرح ۲۲ سد در دجله و فرات را دارد، برای ایران و عراق و بسیاری از کشورهای دیگر مشکل‌زا خواهد شد و نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن عبور کرد.»

رئیس‌جمهور کشور در این اظهارنظر به‌طورمستقیم به سیاست‌های دولت ترکیه در مورد اجرای پروژه گاپ (پروژه آناتولی جنوبی) و سدسازی‌های این کشور روی دو رودخانه استراتژیک دجله و فرات اشاره کرد.