آقای نجفی! قبل از گران کردن زیرساخت بسازید

میلاد مرادی: ترافیک و استفاده از خودرو شخصی به جای حمل‌ونقل عمومی به یکی از بزرگترین معضلات شهر تهران تبدیل شده است. به طوری که اگر بگوییم مهم‌ترین خواسته مردم این کلانشهر از مسئولین در چند سال اخیر، کاهش ترافیک و مشکلات ناشی از آن مانند آلودگی هوا بوده است، سخن به بیراهه نگفته‌ایم.

به گزارش تجارت‌نیوز ، معضل ترافیک آنچنان در این کلانشهر ریشه دوانده است، که شاغلین برای آنکه زودتر بتوانند به محل کار خود برسند، در خرید یا اجاره خانه دسترسی به سیستم حمل‌ونقل عمومی مانند بی‌آر‌تی و مترو را امتیازی مهم تلقی می‌کنند.

شهردار سابق تهران در چند سال گذشته رویکرد خود را بر توسعه مترو و احداث بزرگراه‌های مختلف اتخاذ کرده بود. برخی از کارشناسان مدیرت شهری اعتقاد دارند که مدیریت سابق شهرداری تهران، شهر تهران را به انبوهی از سازه‌ها و بزرگره‌های مختلف تبدیل کرده است. به طوری که این ساخت‌وسازها موجب بی‌روح شدن فضای شهری شده است. حتی در میان تبلیغات انتخاباتی لیست امید در شورای شهر، همواره انتقاداتی به عدم توجه محمدباقر قالیباف به انسان محوری و نقش مشارکت‌های اجتماعی در اداره شهر مطرح می‌شد.

نجفی و نگاه تازه در اداره شهر

اکنون چند صباحی است که محمد علی نجفی با اکثریت آرا از طرف شورای شهر سکان اداره ساختمان بهشت را بر عهده گرفته است.

نجفی همواره در ارائه برنامه‌های خود بر نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در اداره شهر تاکید می‌کند.

اما در نشست خبری امروز، شهردار تهران یکی از راه‌های حل مشکل ترافیک را اینگونه بیان کرد: «گران کردن استفاده از حمل و نقل شخصی نیز مهم است. در بسیاری از کلانشهرهای دنیا استفاده از خودروهای شخصی همراه با هزینه‌هایی است. در تهران چنین چیزی پیش بینی نشده است. در بعضی ساعات پیک ترافیک، بزرگراه‌های تهران ترافیک وحشتناکی دارند. ما طرحی داریم و امیدواریم شورای شهر و مجلس نیز از این طرح حمایت کنند. کسی که از وسیله نقلیه شخصی خصوصا در ساعات پیک ترافیک استفاده می‌کند باید هزینه بیشتری هم بابت همه مواردی که به شهر از آلودگی و ترافیک تحمیل می‌کند، بپردازد»

انسان یا ماشین؛ مسئله این است

در این میان عده‌ای عقیده دارند که در اداره شهر باید به انسان محوری و نقش عامل‌های اجتماعی و فرهنگی تاکید داشت. اما عده ای دیگر بر ماشین محوری و توسعه زیرساخت‌ها، راه ها و بزرگراه‌ها تاکید دارند. که تا حدودی مشخص است برنامه شهردار فعلی تهران بر عقیده نخست استوار است. به همین دلیل برای ارتقای فرهنگ پیاده‌روی و به نوعی انسان محوری در کلانشهر تهران، بر افزایش هزینه‌های استفاده از خودرو شخصی تاکید کرده است. چرا که با این کار نه تنها ترافیک کاهش پیدا می‌کند، بلکه به تبع آن آلودگی نیز کاهش محسوسی را به خود می‌بیند.

اما قبل از پیاده کردن یک تئوری و برنامه، باید به بسترهای لازم برای اجرای آن توجه کرد. از این رو توجه به سایر مولفه های درگیر برای اجرای چنین برنامه‌ای در شهر تهران لازم و ضروری به نظر می‌رسد. طبق گفته‌های رئیس سازمان برنامه و بودجه شهر تهران براساس نتایج سرشماری سال 95، جمعیت تهران چیزی قریب به 13 میلیون نفر بوده است.

نکته‌ مهم این است که جمعیت این کلانشهر به واسطه افزایش مهاجرت‌ها هر سال در حال افزایش است. چرا که به علت عدم توسعه متوازن در کشور، مردم سایر مناطق کمتر برخوردار، به امید پیدا کردن شغل و موقعیت مناسب به تهران مهاجرت می‌کنند. علت این امر آن است که شهر تهران علاوه بر آنکه پایتخت سیاسی محسوب می‌شود، اکثر قریب به اتفاق صنایع مهم کشور و مراکز مهم را در خود جای داده است. به گونه ای که براساس گفته‌های نعمت زاده وزیر سابق صنعت، معدن و تجارت «حدود 40 درصد از صنعت کشور تنها در دو استان تهران و اراک هستند».

همه راه‌ها به تهران ختم می‌شود

همچنین معمولا کشورها در کنار پایتخت سیاسی خود یک پایتخت فرهنگی نیز دارند، که برخی از تراکم جمعیتی را به خود جذب می‌کند. به عنوان مثال، در ترکیه در کنار آنکارا که پایتخت سیاسی این کشور است، استانبول و حتی برخی شهرهای دیگر نیز به نوعی به عنوان پایتخت فرهنگی و گردشگری توسعه پیدا کرده اند.

در حالی که برای تهران چنین امری وجود ندارد. مجموعه این عوامل باعث شده تا پتانسیل و امکانات شهر تهران دیگر جوابگوی شهروندان آن نباشد. تا آنجا که معصومه ابتکار رئیس اسبق سازمان حفاظت محیط زیست در سال 94 در مورد ظرفیت کلانشهر تهران اینچنین می‌گوید: «تهران و هر شهر دیگری ظرفیت تحمل مشخصی دارد، درمورد تهران این ظرفیت در سال 1375 تکمیل شده است و هم‌اکنون بار جمعیت و صنعت بیش از حدی را به آن تحمیل می‌کنیم و ما دیگر نباید این‌گونه فعالیت‌ها را افزایش دهیم.»

مصائب تهران و حومه

مهم‌ترین اتفاقی که با افزایش جمعیت برای شهر تهران افتاده است، عدم در دسترس بودن امکانات مناسب، خصوصا حمل و نقل عمومی برای شهروندان است. اگر چه در چند سال اخیر شهرداری برنامه‌هایی را برای توسعه حمل و نقل عمومی، خصوصا مترو داشته است، اما همچنان شهروندان تهرانی از حمل و نقل نامناسب عمومی گله دارند. شهر تهران علاوه بر افزایش جمعیت، از لحاظ وسعت نیز بسیار گسترش پیدا کرده است.

حسین ایمانی جاجرمی، جامعه شناس در این باره در گفتگو با عصر ایران می‌گوید: «فقط مساله تهران نیست. این یک خصلت شهرهای پس از جنگ جهانی دوم است یعنی شهر و حومه شهر. افزایش جمعیت از یک سو و افزایش وسعت شهری از سوی دیگر باعث شده است تا مردم برای رفت و آمد یک مسافت طولانی را در تراکم جمعیتی بالا طی کنند. در این میان عدم توسعه حمل و نقل عمومی در شهر تهران باعث شده است تا مردم به خودروهای شخصی روی بیاورند.»

آنچه که باید در مورد توسعه حمل و نقل عمومی گفت این است که تنها توجه به توسعه کمّی حمل و نقل عمومی کافی نیست. هر چند که از لحاظ کمّی نیز سیستم حمل و نقل شهر تهران دارای ضعف گسترده است. اما از لحاظ کیفی هم شهروندان تهرانی همواره از شلوغی بیش از حد ایستگاه های مترو و بی‌آر‌تی، مشاجره بر سر قیمت کرایه با برخی رانندگان تاکسی، برخورد نامناسب برخی رانندگان با مردم گله دارند.

از طرف دیگر هزینه استفاده از حمل و نقل عمومی باعث شده است تا میزان استفاده از آن کاهش یابد. به گونه‌ای که پس از ورود شرکت‌های حمل و نقل اینترنتی به تهران، یکی از مباحث روزمره شهروندان، مقایسه بین نحوه خدمات‌رسانی و میزان قیمت خدمات این شرکت‌ها با سیستم حمل و نقل عمومی به ویژه تاکسی بود. از همین رو تنها پس از مدتی این شرکت‌ها توانستند تاکسی‌ها را که یکی از مهم‌ترین ارکان حمل و نقل عمومی هستند، به چالش بکشانند.

چه باید کرد؟

سوال آن است با توجه به صحبت‌های امروز شهردار در نشست خبری خود، مبنی بر افزایش هزینه‌های استفاده از خودرو شخصی در تهران، و از طرف دیگر، مشکلات پیش گفته در مورد شهر تهران، بهترین راهکار برای بهبود ترافیک چیست؟ و آیا می‌توان هزینه استفاده از خودرو شخصی را بدون بهبود سایر شرایط افزایش داد؟

ااظهارات شهردار تهران کاملا درست است، اما با توجه به مشکلاتی که در مورد شهر تهران گفته شد به نظر می‌رسد حداقل فعلا نمی‌توان چنین سیاستی را اجرا کرد. یا آنکه بدون در نظر گرفتن و استفاده از سایر روش‌های حل معضل ترافیک نمی‌توان این راهکار را عملی کرد و اجرای آن نارضایتی شهروندان را به همراه خواهد آورد.

تنها در شرایطی می‌توان این سیاست را اجرا کرد که سیستم حمل و نقل عمومی کاملا توسعه یافته باشد. از طرفی سایر زیرساخت های مربوط به حمل و نقل شهری مانند پارکینگ‌ها نیزگسترش یابد. همچنین لازم است جلوی افزایش بی‌رویه خودروهای شهر تهران گرفته شود. که چنین امری خود بدون هماهنگی و تعامل با دستگاه‌های ذی‌ربط امکان پذیر نیست. جلوگیری از افزایش بی‌رویه جمعیت شهر تهران و مهاجرت از سایر شهرها به این کلانشهر نیز نیازمند تعامل با سایر دستگاه‌ها و برنامه‌ریزی بلندمدت است.

در پایان می‌توان گفت مشکلات ترافیکی شهر تهران مجموعه‌ای از عوامل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی را در بر می‌گیرد که تنها با یک روش و به صورت ضربتی نمی‌توان آن را حل کرد. بلکه نیازمند تعامل و همکاری گسترده تمام دستگاه‌ها، همراه با برنامه‌ریزی بلندمدت است.