شهر به زبان آدمیزاد؛ گام‌هایی برای توسعه انسان‌محور در تهران

میلاد مرادی: این روزها بحث حمل‌و‌نقل عمومی و توسعه انسان‌محور شهرها، به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های مسئولان و دست‌اندرکاران مدیریت شهری در ایران تبدیل شده است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، برخی از رویکرهای نوین در زمینه توسعه شهری در کشورهای توسعه‌یافته مورد توجه قرار گرفته است و توانسته مشکلات شهری را تا حد زیادی برطرف کند. از جمله آنکه ترافیک و معضل آلودگی هوا با اجرای این رویکردها کاهش چشمگیر داشته است.

«توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی» -(transit oriented development)- که معمولا از آن با عبارت خلاصه‌شده (TOD) یاد می‌کنند، یکی از رویکردهای نوین در امر توسعه شهری است که در بسیاری از کشورهای دنیا با موفقیت اجرا شده است.

TOD به دنبال آن است تا توسعه یک شهر، براساس سیستم حمل‌و‌نقل عمومی آن شهر باشد. در این سیستم، ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی مانند ایستگاه اتوبوس، مترو، بی‌آر‌تی و… مورد توجه قرار می‌گیرد.

در اطراف این ایستگاه‌ها باید مراکز مهم اداری، تجاری و مسکونی شکل بگیرد. همچنین بلندمرتبه‌ها نیز باید نزدیک به این ایستگاه‌ها احداث شوند. در نهایت باید به گونه‌ای شود که نیاز مردم، بیشتر در اطراف ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی برطرف شود.

البته این سیستم تاکید ویژه بر پیاده‌روی و استفاده از روش‌های حمل‌و‌نقل مانند دوچرخه دارد که باید در اطراف ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل عمومی شکل گیرد. تا بدین وسیله امکان استفاده از وسیله شخصی کاهش یابد.

در ایران تاکنون کمتر به این موضوع پرداخته شده است. اما در همین زمینه، همایش «توسعه مبتنی بر حمل‌و‌نقل همگانی» در سالن همایش‌های هتل المپیک تهران با حضور مسئولان راه‌و‌شهرسازی و دست‌اندرکارن حمل‌و‌نقل عمومی برگزار شد.

TOD و توجه به رویکرد انسان‌محور در توسعه شهری

محسن پورسیدآقایی، معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهرداری تهران در بخشی از این همایش در مورد سیستم TOD، گفت: ترافیک و آلودگی که ریشه در خودرو‌محوری دارد، دو مشکل اصلی شهر تهران هستند. این مشکلات در همه شهرهای بزرگ دنیا وجود داشته، که عموما نیز برای رفع آنها به دنبال توسعه حمل‌و‌نقل عمومی رفته‌اند. اما معمولا نتوانسته‌اند مشکل را حل کنند.

ما نیز در تهران همین روند را داشته‌ایم. در واقع حمل‌و‌نقل عمومی چندان نتوانسته مشکلات را حل کند. به عنوان مثال، هنگامی‌که مترو در تهران وجود نداشت، شاید وضعیت ترافیک بهتر بود. در حالی‌که امروز سهم خودروی سواری از عمومی بیشتر است.

وی در مورد علت این مشکل گفت: علت آن است که شهرها خودرو‌محور شده‌اند. شهرها برای خودرو‌محوری ساخته شده‌اند. بنابراین مردم به استفاده از حمل‌و‌نقل عمومی ترغیب نمی‌شوند. از این رو باید دید خود را تغییر دهیم.

در TOD دو مساله اساسی وجود دارد. در درجه اول باید همه چیز را به نفع عابران تغییر دهیم. در درجه دوم باید به فکر بازآفرینی شهری باشیم. برای اجرای TOD لازم است تا ابتدا سیستم حمل‌و‌نقل قابل‌قبولی داشته باشیم، که در شهر تهران چنین سیستمی وجود دارد.

باید توجه کرد، شهری که سیستم حمل‌و‌نقل عمومی مناسب ندارد، برای اجرای سیستم TOD مناسب نیست. در این سیستم دو زون اصلی در اطراف هر ایستگاه حمل‌و‌نقل عمومی وجود دارد که یکی از آنها زون مرکزی با تراکم جمعیتی بالا است. اما زون بعدی تراکم کمتری دارد.

در اطراف ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی نباید صرفا به فکر ایجاد فضای تجاری بود، بلکه فضای تجاری، اداری و مسکونی باید با هم ایجاد شوند و اقشار مختلف درآمدی باید بتوانند در اطراف ایستگاه‌ها سکونت کنند.

برای اجرای این سیستم، نباید کوچه‌بندی‌ها و خیابان‌ها بیشتر از 150 متر باشند. کوچه‌های طولانی برای اجرای این سیستم مناسب نیستند. به عنوان مثال، در ایستگاه مترو مفتح تهران این امکان وجود دارد.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، افزود: مساله دیگر در بحث TOD، بحث یکپارچگی است. هر کسی باید بتواند در زون خود یا حداقل در زون کناری که در نزدیک ایستگاه هستند، نیازش را برطرف کند. اصل مهم دیگر در این زمینه شیفت است.

به این معنی که باید خیابان‌ها را به سمت شیفت مشترک پیاده‌روی، حمل‌و‌نقل عمومی، دوچرخه و خودرو شخصی پیش ببریم تا بتوانیم با اعمال محدودیت، استفاده از خودرو شخصی را به حداقل برسانیم.

همچنین بحث پیاده‌روی نیز در TOD بسیار مهم است. باید رکن اصلی شهر مبتنی بر پیاده‌روی باشد. لازم است پیاده‌روها نیز درست طراحی شوند، زیبا باشند، سایبان داشته باشند و همچنین عرض زیاد داشته باشند.

پورسیدآقایی در پایان گفت: در نهایت در سیستم TOD بر دوچرخه محوری تاکید می‌شود. در شهری مانند تهران شاید امکان استفاده از دوچرخه کمتر باشد اما باید در مقابل ادارات، ساختمان‌ها و … پارکینگ دوچرخه وجود داشته باشد تا مردم بتوانند حداقل یک مسیر را با دوچرخه طی کنند. به نظرم شهر تهران از نظر رویکر TOD، از 100 امتیاز، شاید امتیاز 30 را کسب کند. لذا TOD صرفا تجاری کردن اطراف ایستگاه‌ها نیست.

راه دراز شهر تهران برای توسعه انسان‌محور

اما معاون حمل‌و‌نقل و ترافیک شهرداری تهران در گفتگو با تجارت‌نیوز ، در مورد امکان اجرایی شدن TOD در شهر تهران، گفت: TOD یک نگرش جدید در شهرسازی است. طبیعتا در کوتاه‌مدت نمی‌توانیم آن را اجرا کنیم. شاید تبدیل شدن شهری مانند تهران به یک شهر توسعه‌محور براساس انسان، بیشتر از بیست سال طول بکشد. اما مهم این است که چنین رویکردهایی باید شروع شود.

وی در پاسخ به سوالی در مورد مشکلات و مسائل اجرایی و عملیاتی برای اجرای چنین طرحی در شهر تهران، گفت: اگر همه قبول داشته باشند که اجرای چنین طرحی راه‌حل درستی است، اجرای آن را می‌توان به صورت آزمایشی و تکه‌تکه از برخی نواحی شهری شروع کرد. اما اگر مقاومت صورت گیرد، طبیعتا کار سخت خواهد بود.

برای اجرای سیستم TOD باید ابزار آن را نیز فراهم کنیم. به عنوان مثال، تمام شوراهای شهر کشور، کمیسیون ماده 5، کمیسیون شورای عالی شهرسازی و… ابتدا باید متفق شوند که راه‌حل نجات شهر در گرو اجرای چنین رویکردهایی است و این امری زمان‌بر است.

پورسیدآقایی در پایان در پاسخ به سوالی در مورد طرح‌های شهرداری تهران برای توسعه دوچرخه‎سواری و پیاده‌روی، گفت: در حال حاضر کار توسعه پارکینگ‌های دوچرخه را در ایستگاه‌های حمل‌و‌نقل تهران دنبال می‌کنیم. در حال تدوین دستورالعمل‌هایی در مورد پیاده‌روها هستیم. که براساس آن پیاده‌روها باید همکف همدیگر باشند و پله نداشته باشند.